Mehdixanlı T.

Ustad xalçaçı

Ədəbiyyat, mədəniyyət, incəsənət sahələri üzrə yaranan uğurlu nümunələri, peşə sahiblərini dəyərincə qiymətləndirən Prezident cənab İlham Əliyev bu günlərdə Azərbaycan xalq tətbiqi sənətinin təbliği işinə sanballı töhfələr vermiş Lətif Kərimovun 100 illik yubileyinin qeyd edilməsi barədə sərəncam imzalayıb. Bu diqqət görkəmli xalça ustasını tanıyanlarda qürur hissi, yaddaşlarda xoş xatirələr oyadıb.
Lətif Kərimov milli xalı, naxış, ilmə sənətini uğurla yaşadanlardan biri idi. Respublikamızın ayrı-ayrı bölgələrində xalçaçılıq sənətinə böyük maraq, həvəs olub. Qarabağ, Quba, Şirvan ərazilərində toxunan xalıların min illərlə yaşı var. Qədimdən ilk və son ilmələr vurulan zaman yerli camaat toy-bayramda olduğu kimi, şənlik edib. Analar gölü, yeləni, butaları, naxışları zövq oxşayan xalçaları seçər, ən qiymətli sərvət kimi bükər, qızlarına paklıq, sədaqət simvolu kimi yadigar verərdilər. Lətif Kərimov deyərdi: "Xalça üzərində tozlu, çirkli ayaqqabılarla gəzənlər, elə bilin, sinəmi tapdalayırlar. Xeyli əvvəllər Ərdəbil şəhərində bir nəfərlə əlbəyaxa oldum. Dedim ki, insanın əməyini yerə salmazlar. Xalça da baş üstündən asılmalıdır".
Lətif Kərimov gərgin işindən mənəvi dinclik tapdığı, zövq aldığı kimi, həm də sənət nümunələrinin qədrini bilməyi tövsiyə edirdi.
L.Kərimov ötən əsrin əvvəllərində Şuşada dünyaya göz açmışdır. Şuşa təkcə füsunkarlığı, saf havası ilə deyil, həm də söz, sənət korifeyləri ilə məşhurdur. Şair, rəssam, musiqiçi Mir Möhsün Nəvvab, dünya şöhrətli Üzeyir bəy Hacıbəyov, şair-rəssam Natəvan, muğam biliciləri və ifaçıları Cabbar Qaryağdıoğlu, Seyid Şuşinski... bu diyarın adını uca ediblər. Azyaşlı Lətif də məlahətli ifaçılara, əl işlərinə valeh olmuşdu. Lakin onun qismətində şeir yazmaq, mahnı bəstələmək, muğam oxumaq yox imiş. Tanrı qismətində payı xalça toxumaq, ürəyindən keçən arzularını ilmələrin pıçıltısı, naxışların nağılvari görünüşü ilə dünyaya danışmaq imiş. Hələ yeniyetmə çağlarından anasının xalçaçılıq emalatxanasına gedər, həvənin, kirkidin səsini eşidər, ilmələrin necə vurulmasına, naxışların, ornamentlərin seçilməsinə tamaşa edərdi. Günlər ötüb keçdikcə nənəsinin, anasının meyil saldıqları peşəyə onun da həvəsi artırdı. Hananın önündə əyləşir, əriş-arğacla dil tapır, toxunuş başa çatanda - xalça kəsiləndə sanki dünyanı ona verirdilər. Çox keçmir ki, yaxın-uzaq ellərdə də gənc xalçaçını məharətinə, peşəkarlıq qabiliyyətinə görə tanıyırlar. 28 yaşında ona böyük etimad göstərdilər. Şərq dünyasının məşhur şairi Firdovsinin portretini xalça üzərində əbədiləşdirməyi Lətif Kərimova etibar etdilər. İşin necə məsuliyyətli olduğunu anladığından uzun müddət yaradıcılıq, yenilik axtarışları apardı. Fars dilini mükəmməl bildiyindən şairin əsərlərini orijinaldan oxudu, sözlə, bədii fikirlə yaratdığı obrazların xarakterlərini öyrəndi. Nəhayət, istədiyinə çatdı. Şairin poetik düşüncəsini, göz ifadəsini, çöhrəsindəki sevinci xalçaçılıq tarixində bənzərsiz ustalıqla işlədi. "Firdovsi" adlı həmin möhtəşəm əsər sənətsevərlər tərəfindən alqışlarla qarşılandı. Portret-xalçanı 1930-cu ildə Paris şəhərində keçirilən ümumdünya xalça sərgisinə göndərdilər. Müəllifin ünvanına təriflər söylənildi. Xalça isə eksponat kimi Parisdə saxlanıldı.
Ölkəmizdə xalça üzərində portret yaratmağın banisi kimi tanınan Lətif Kərimovun rəhbərliyi, bilavasitə iştirakı ilə toxunulan "M.Qorki", "S.Vurğun", "A.Puşkin", "Ş.Rustaveli", "Əcəmi Naxçıvani" xalçaları dünyanın müxtəlif muzeylərində, sərgi salonlarında nadir sənət nümunələri kimi qorunur, onları araya-ərsəyə gətirən müəllif isə hörmətlə xatırlanır.
Azərbaycanda peşəkar xalçaçılıq sənətinin inkişafı Lətif Kərimovun adı ilə bağlıdır. Ötən əsrin 50-ci illərində Bakı şəhərində "Azərxalça" İstehsalat Birliyinin yaradılmasına məhz o, təşəbbüs göstərmişdi. "İran xalçaları", "Qafqaz xalçaları", "Fars xalçaları" elmi-publisist, tədqiqat xarakterli kitablarını sənətşünaslar qiymətli vəsait kimi qarşılamışdılar. Lətif Kərimovun "Rəssamlar evi" adı ilə tanınan binadakı emalatxanası muzeyə bənzəyirdi. Sözünün əvvəli də, axırı da Şuşa olardı. Dünyaya göz açdığı, nüfuz qazandığı doğma yurd yeri bir an belə yadından çıxmırdı: "Şuşada Xalça Muzeyinə getdim. Zəngin məbəddir. Toxuculuq nümunələrinə, eksponatlara baxdım. Doğmalarımın, Nəvvabın məzarlarını ziyarət etdim. Yoldaş Heydər Əliyevin Vaqifin xatirəsinə ucaltdığı abidəni görəndə özümü saxlaya bilmədim, yamanca kövrəldim. Söz-sənət qədri bilən rəhbərimizə uzun ömür arzuladım. Cıdır düzündə səmada qəribə mənzərə gördüm. Sanki göy üzündə al-əlvan xalça asılmışdı. Bədirlənmiş ay da elə bil o xalının gölü, butası idi. İsa bulağının suyundan doyunca içdim. Vallah, heç qayıtmaq istəmirdim..."
Lətif Kərimov Şuşanın işğala məruz qalmasını, od tutub yanmasını, xarabalığa çevrilməsini görmədi. Yoxsa bu dərdləri də özü ilə haqq dünyasına aparardı...
Ustad sənətkar, toxuduğu xalçalarla xalqımızı dünyada tanıdan Lətif Kərimov aramızda yoxdur. Əbədi ayrılıqdan sənətsevərlərin təskinliyi isə ondan qalan yadigarlar, xoş xatirələr, bir də gərgin əməyinin layiqincə qiymətləndirilməsidir. SSRİ Dövlət mükafatına, respublikanın xalq rəssamı fəxri adına layiq görülmüşdü. Neçə-neçə orden və medalla təltif olunmuşdu. İlmələrə, naxışlara danışdıqları isə ona əbədiyaşarlıq bəxş edib.

Azərbaycan.-2006.-15 noyabr.-S.8.