Behbudqızı S.

Füzulinin həyatı dram tamaşasında

Füzuli rindü-şeydadır, Həmişə xəlqə rüsvadır. Sorun, kim bu, nə sevdadır, Bu sevdadan usanınazmı?..

Akademik Milli Dram Teatrı yeni tamaşasını təqdim etdi. Teatrın baş rejissoru Mərahim Fərzəlibəyovun quruluşunda Mirmehdi Seyidzadənin "Füzuli" dramı.

Tamaşa haqqında təəssüratlarımı kağıza köçürmək istəyəndə şairin yuxarıdakı bəndi, xüsusən şer parçasının son misrasının məna çalarına, məkan və zaman müxtəlifliyindən asılı olaraq gizlətdiyi təfsirə kökləndiyini hiss etdim. Çünki tamaşanın ilk səhnəsindən sonuna qədər poeziya teatrı, qiraətçilik və deklamasiya ilə üz-üzə qalmağın qaçılmazlığı aydın oldu.

"Füzuli" tamaşası Məhəmməd Füzulinin (Füzuli Hüseynov) həyatınının Bağdad mərhələsindən danışır. Vaxtilə Azərbaycandan indiki İraq məmləkətinin Kərbəla şəhərinə| köçməli olmuş, vətən həsrəti ilə dünyasını dəyişmiş Süleyman oğlu Məhəmmədin şairlik istedadı, söz seçmək fəhmi onun şeriyyətinin şöhrətini aləmə yayıb. Günlərin bir günü şair təsadüfən həmvətənləri Muğan elindən Bağdada köçmüş Həbibinin (İlham Əsgərov) ailəsi, onun qızı Əsmərlə (Mehriban Zəki) tanış olur. Bu hörmətli ailənin onun şeirlərindən xəbərdar olmaları, özlərinin də vaxtaşırı şer məclisi təşkil etmələrini bildikdə çox şad olur ki, qürbətdə yaşadığı vətən həsrətini heç olmasa bu mühitin varlığı ilə ovuda biləcək. Üstəlik, Füzulinin qəzəllərinə heyran, indi isə onun bütöv şəxsiyyətinə, əyilməz xarakterinə vurğunluq hissləri keçirən gənc Əsmərlə ən ülvi duyğularım qarşıhqlığı onu bəxtiyar edir. Lakin bu bəxtiyarlıq uzun çəkmir. Həbibinin evində düzənlənən şeir məclislərinin birində Füzuli də iştirak edir. Və təbii ki, onunla saray şairi, daha doğrusu, mədhiyyə ustası Şahin arasında münaqişə yaranır. Füzuli mədhiyyə yazmağı şairlik məşğuliyyətinə, şeir sənətinə yad, yabançı bir şey, saray üsul idarəsini, şah, sultan, vali və xəlifələri isə xalqın qanınıı soran "vicdansızlar" adlandmr. Şahinlə (Əli Nur) onun məsləkdaşı Pənahi (Kazım Abdullayev) isə onlan "kölgədə qoyan" Füzulini hakimiyyətə, dövlətin idarəetmə sisteminə, valiyə qarşı çıxmaqda ittihamlayırlar. Və tamaşaçıya aydın olur ki, gözqamaşdırıcı istedadı ilə onlara maneə ola biləcək Füzuli ilə bu münaqişənin nəticəsi nə olacaq. Şahinlə Pənahi Füzulini yollarından kənarlaşdırmaqdan ötrü bütün vasitələrdən istifadə edəcəklər. Belə də olur. Bağdad valisinə (Sabir Məmmədov) sultan adından göndərilən məktubda Füzuliyə təqaüd kəsilməsini təmin etmək sərəncamı verilir. Lakin şairdən əvvəl saraya valinin mədhiyyəçiləri , Şahinlə Pənahi gəlirlər. Valinin ona təqaüd kəsməyə hazırlaşmağından xəbər tutan kimi paxıllıqdan daha da şiddətlənir. Şahinlə Pənahi Həbibinin evində baş verən münaqişəni bir az da şişirdib valiyə damşırlar. Əksər hökmdarlar, idarəedicilik sükanını əlinə keçirən kəslər kimi öz fıkri, müşahidə və nəticə çıxarmaq qabiliyyəti olmayan vali bundan sonsuz dərəcədə hiddətlənir. Füzulinin aradan götürülməsi əmrini verir. Bundan sonräkı səhnə Füzulinin valinin hüzuruna gəlib iki dəfə salam verməsi, "salam verdim, rüşvət deyildir deyə almadılar" misrasının söyləməsi, vali ilə ağlın, istedadın qüdrətinin bütün hökmdarların qüdrətindən üstün, haqlı qürurlu olması ətrafında mühakiməsi, sonda Füzulinin məğrur görkəmlə, baş əymədən dönüb getməsi tamaşa zalında əks-səda doğurmalıydı...

Vali ilə Füzulinin münasibətlərini kəskinləşdirən daha bir məqam odur kı, eyş işrət düşkünü olan bu Bağdad hökmdarı da Əsməri sevir, ya da hisslərini zənginliyə, şöhrətə catmayan bu ciddi təbiətli və duyğulu qızı da kənizlərindən biri etmək, onu da sındırmaq istəyir. Həbibinin evində üçünün görüşü onunla nəticələnir ki, Əsmər zəhər tökülmüş şərabla valini öldürür. Təhlükədən qurtulan Füzuli Əsmərdən ayrılmalı olur. Onlar vidalaşırlar ki, hisslərini sınaqdan keçirsinlər və Məcnunla Leylinin məhəbbətinin qəlblərində kök saldığına əmin olandan sonra ömürlük qovuşub səadət tapsınlar.

"Füzuli" tamaşasında diqqətçəkən aktyor ifası, personajın xarakterinin həlli, situasiyanın yozumu yalnız bəzi səhnələrdə bir iki aktyorun oyununda (məsələn, Pənahi rolunun ifaçısı Kazım Abdullayev) nəzərə çarpdı. Ümumilikdə nəzərə çarpan o oldu ki, aktyorların fərdi bacanaq və potensialları tamaşaçı üçün ehtimal səviyyəsində qaldı. "Füzuli" tamaşasının rəssamı İlham Elxanoğludur. Səhnənin tavanından asılmış Leyli ilə Məcnunun, ya da Əsmərlə Füzulinin portretləri çox da uğurlu almayıb. Oğlanın rəsmi Şərq miniatürləri ruhunda olsa da, qızın təsviri qətiyyən buna uyğun deyil. Tamaşanın musiqi tərtibatında Fikrət Əmirov, Qara Qarayev və Cahangir Cahangirovun musiqisindən istifadə olunub.

Həftə içi.- 2006.- 2 noyabr.- S. 8.