Eldəniz Elgün

İçərişəhərə doğru irəliləyən fəlakət...

Günlərin birində “Qız qala”sını yerində görməsəniz, təəccüblənməyin. “Bakı ruhlar şəhəridir”. “Bakı çox dəyişdi”. Son illər Bakı ilə bağlı ən çox eşitdiyim sözlərdi. Amma doğrudan da, Bakı dəyişdi

Bir qismin “erməni, yəhudi fərqi yoxuydu, Bakının öz dili varıydı” - deyənlərin Bakısının dəyişib özünə, keçmişinə qayıdaraq milliləşməsini alqışlayıramAmma ruhlar şəhərinin dəyişib ölülər şəhərinə çevrilməsini qəbul etmirəm. Bu gün Bakıda Şirvan şahının ruhu yoxdu, onun ruhunu bu gün şah sarayına əjdaha kimi baxan çoxmərtəbəli binalarda əyləşən əcnəbi iş adamlarının qoxusu əvəzləyir. Bu gün illər boyu türbəsində ruhu ilə baş-başa qalan Bakuvi əxlaqı görünmür. Onu türbənin üzərində kölgə kimi görünən əcnəbi ölkənin bayraqları asılmış binalarda əyləşən kəslərin ona zidd əxlaqı əvəzləyir. Ruhlar diyarı kimi tanıdığımız İçərişəhərdə sevgi simvoluna çevrilən Qız qalasını da yəqin ki, nə zamansa görməyəcəyik. Amma dərd etməyə dəyməz. İçərişəhərdəki sevgi simvolunu da əvəz edənlər tapılıb. Az qala çınqılı belə qorunmalı olan qala divarına boya ilə yazılıb- “H+S=sevgi”. Bakını Hacıbala Abutalıbovun “sev”diyini bilirdim. Amma o, “S” hərfinin mənasını başa düşmədim. İçərişəhərdə gəzərkən aldığım təəssürat kimi. Dar yolları, əlini sürtəndə az qala gördüyü dəhşətləri özünün də yaşadığın divarlar indi soyuyub. İndi orada doğrudan da, heç kim qalmayıb. Addımbaşı inşa edilən yönsüz binaların arasında köhnə divarlar nədənsə hansısa qocalar evinin hasarına oxşadı. Mədəniyyətin, əxlaqın tarixli olması yox, qocalması dəhşətdir. Ən azı bir millətin, dövlətin məhv olması qədər. Yəqin ki, bir zaman İçərişəhərin yeriylə gəzişəndə “göydələnlər”dən birinin üzərinə yazılmış lövhəyə də rast gələcəyik - “Burada Qız qalası yerləşirdi”. Nə isə... Görünür, bütün bunları nəzərə alan prezident İlham Əliyev sərəncam da imzaladı. “İçərişəhərin qorunması və bu ərazidə tikintilərin aparılmasına yasaqların qoyulması ilə bağlı”. İnsafən, bir neçə ay tikintilər dayandırıldı. Amma sonra yenə hər şey qayıtdı köhnə halına. Yerli sakinlərdən biri deyir - “bala, qabaq sənəd çıxartdılar ki, yarımçıq qalan işləri görürlər. Sonra sənəd çıxartdılar ki, guya qabaqcadan razılıq alıblar. Bir qismi isə evinin yararsız olduğunu iddia edərək balkonunu, nə bilim, divarını artırdı. İndi də bu işi görürlər”. Həqiqətən də, “BP” şirkətinin arxasındakı küçələrdə bir neçə dəqiqə gəzmək kifayət edər-indiki durumu anlamaq üçün. Bu günlərdə Bakıya yağan yağışdan sonra küçələri sel basmışdı. Köhnə Bakının sel-su ilə davranmağı ilə də maraqlandıq. Yerli sakinlərdən birinin dediyi - “Ay bala, qabaq yağış-sel olanda küçələr boyu qoyulmuş xətlə axıb kanalizasiya borularına dolurdu. Amma indi gördüyün təzə tikililərin hamısı bu xəttə qoşulub. Bu xəttin də o səviyyədə imkanı yoxdu. Elə buna görə də sel küçələrdə yox, elə evimizin içində axırdı”. Doğrudan, dayaqlar yerdən qazma köhnə evlərin pəncərələri yolun asfalt qatı ilə bərabər səviyyədədir. Və az səviyyəli su belə istənilən an evə daxil ola bilər. Bu da qoca Bakımızın bugünkü günü. Yeni Bakımızın da bu sahədə heç bəxti xoş deyil. Bərpaetmə adı ilə memarlıq dəyəri olan binaların iki gündən bir qaşınıb pis günə qoyulması, bəzənsə yerli-dibli uçuldularaq yenisi ilə əvəzlənməsi adi hala çevrilib. Məlum zəlzələdən sonra bu hal daha da inkişaf etməyə başladı. Bildiyiniz kimi, Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinin, Memarlar İttifaqının, Nazirlər Kabinetinin, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin də iştirak etdiyi bir komissiya var. Bu komissiya isə ilbəil Bakıda və bölgələrdə memarlıq incisi kimi qəbul edilən binaları, abidələri müəyyənləşdirərək, onların satılmasını, dəyişdirilməsini yasaqlayır. Bir sözlə, memarlıq və tarixi keyfiyyətləri olan binaların və abidələrin qorunmasına birbaşa dövlət məsuliyyət daşıyır və dövlətin nəzarətində olan bu binalar hətta siyahıya alınıb. Bütün bunlara baxmayaraq, “bərpa”, “yenidənqurma” adı ilə bu binalara əllər uzanmaqdadır. O cümlədən Xalçaçılıq muzeyinin arxasındakı binalara. Ən maraqlı məqamlardan biri də “Köhnə İnturist” mehmanxanasının başına gətirilən oldu. Gözəl memarlıq zövqüylə inşa edilən binanın gözəlliklərindən biri də bu binanın üst mərtəbələrində duraraq İçərişəhərdə Xəzərin ucqarlarına tamaşa etmək fürsətiydi. Görünür, indi sektorlara bölünən Xəzərlə, bərbad vəziyyətə salınan İçərişəhərə baxmağın mənası yoxdu. Binanın sökülməsi ilə maraqlandıq. Məlum oldu ki, bu bina da siyahıda olan binalardanıydı. Bu binanın yenidən qurulmasına ilk cəhd isə illər öncə olubmuş. Amma komissiya buna icazə verməyib. Müəyyən müddət keçəndən sonra hətta binanın adının bu siyahıdan çıxarılmasına da cəhd göstərilib. Bu da alınmayıb. İstənilən vəziyyətdən çıxmağın yolunu bilən başbilənlər riskli də olsa, başqa bir yol da tapdılar. Və bu yol “Köhnə İnturist” mehmanxanasının yer üzündən silinməsi ilə nəticələndi. “Təsadüfən” binada yanğın baş verir. Beləliklə də, binanın statusu itir. Mehmanxananın yenidən bərpasının isə mümkünsüzlüyü iddia edilir. Beləliklə bina satılır, sökülür və yerində yenisi tikilir. Yadıma İtaliyadakı məşhur Pizza qülləsi düşdü. Ekspertlər rəy çıxardı ki, qüllə əyilir və müəyyən müddətdən sonra tamamilə çökəcək. Dünya ekspertlərini bir araya yığıb qısa müddətdə qüllənin uçmasının qarşısı alındı. Çünki orada şəhərin memarlıq idarəsi var. Və bu idarə 4-5 min dollara ona buna tikinti aparmaq üçün arayış verməklə yox, şəhərin, abidələrin, binaların memarlıq incisini qorumaqla məşğuldur. Bizdə də belə olsaydı, yandırılan “İnturist” mehmanxanası qısa müddətdə bərpa olunardı. Bəlkə heç onda yanğın da olmazdı. Səhv salmıramsa, bir neçə il öncə “Naxçıvan” mehmanxanasının da başına belə bir iş gətirilmişdi. Amma Heydər Əliyevin birbaşa müdaxiləsindən sonra bina qorundu. Hətta dünyada eyni ada məxsus olan mehmanxanalardan yalnız Bakıdakında mehmanxananın öz adı ilə yanaşı “Naxçıvan” adı da qorunub saxlandı. Amma “Köhnə İnturist”i qorumaq mümkün olmadı. Yazını hazırlayarkən bunu da eşitdim ki, “Moskva” mehmanxanası da uğurla sökülür. Bu binanın inşasını və gözəlliyini Heydər Əliyev həmişə xatırlayırdı.

Olaylar.-2006.-1 noyabr.- S.11.