Məlik Dadaşov "Fəryad" filmində erməni roluna çəkilməyə razılıq vermirmiş

Onu səhnələrdə, ekranlarda hər dəfə nə qədər görürdük? Beş dəqiqə, on dəqiqə, uzaq başı iki-üç saat. Respublikanın Xalq artisti, tanınmış kinoaktyor Məlik Dadaşov məhz o dəqiqələrdə, o saatlarda ürəyimizi fəth etmişdi. Biz onu bir aktyor kimi tanıyır, sevirdik. Heç şübhəsiz, bu sevgini özümüzdən sonra gələcək nəsillərə də ötürəcəyik. Lakin ömür dediyimiz yalnız səhnədə, sənətdə ötən dəqiqələr, saatlar deyil. Bu ömrün hamımız kimi yaşanılan sənət möcüzələrindən başqa böyük parçası da var. Görkəmli aktyorun doğum günü ərəfəsində (11 sentyabr M.Dadaşovun doğum günü idi) ömür-gün yoldaşı Dilarə xanımın xatirələri ilə həmin anları yada salırıq:

Onu bir insan kimi sevdim

- Əgər əvvəllər mən onu istedadlı bir aktyor kimi tanıyırdımsa, ailə qurub birgə yaşadığımız illərdə yüksək insani keyfiyyətləri ilə tanış oldum. Mən onu bir insan kimi sevdim... Onun ipək kimi xasiyyəti vardı. O, haqsızlığı xoşlamırdı. Özü də kiməsə qarşı heç zaman haqsız olmamışdı. İşinə qarşı çox tələbkar və məsuliyyətli idi. Məlik zahirən çox ciddi görünürdü. Əslində belə deyildi. Ciddiliyində bir kövrəklik, ürəyiyumşaqlıq, qayğıkeşlik vardı. Uşaq kimi idi. Səhər işə gedəndə əgər əlimdə işim olurdusa, evi var-gəl etməyə başlayırdı. Öz-özünə, "Mən nə geyinim, nə geyinim" - deyə təkrar edirdi. Deyirdim, "Ay Məlik, o şifoner, o da sən. Nə istəyirsənsə götür". Razılaşmırdı, deyirdi ki, "sən gəl seç, mən bilmirəm." Mənim zövqümlə geyinirdi. Hazır olanda zarafatla: "İndi getmək olar, naçalnik?" - deyirdi. Evdən çıxandan bir saat sonra ev üçün darıxdığını söyləyirdi. Elə ona görə də gün ərzində işdən evə bir neçə dəfə zəng vururdu. Səsi çox gur idi, ancaq evdə səsini heç vaxt qaldırmazdı. Bir az yüksəkdən danışanda: "Məlik, bir az yavaş" deyən kimi "Hə, hə, bağışla məni" - deyib üzr istəyirdi. Bu 32 il ərzində bir yerdə yaşasaq da, heç vaxt mübahisə etməmişdik. Bilirdim, işdə çox əsəbi olur. Amma bunu evdə hiss etdirməməyə çalışırdı. Deyirdim, "Ay Məlik, sən elə həmişə gülürsən, kənardan baxanlar elə bilər ki, heç dərdin-sərin yoxdur". Özünü sındırmırdı: "Mənə kim dərd verə bilər?" - deyirdi.

Çox xeyirxah adam idi. Deputat olanda evimiz qəbul otağına oxşayırdı. Nəinki Bakıdan, hətta müxtəlif rayonlardan onun yanına şikayətə gəlirdilər. Elə olurdu ki, 7-8 nəfər evdə oturub onu gözləyirdi. Özü də deyərdi ki, kim gəlsə qapıda saxlama, onlara çay-çörək ver. Bəzilərini hədiyyə ilə yola salardı. Kiməsə kömək edəndə fərəhlə: "Bir insana gərək oldum" - deyərdi. Kimisə naümid geri qaytaranda səhərədək ürək ağrısından yatmazdı. Deyərdi: "Bəlkə onu geri qaytarım, bəlkə nəsə bir kömək edə bildim". Dostlarının çoxu yaşca ondan kiçiklər idi. Cavanlar ona "papaşa", teatrdakı aktyorlar isə "dayday" deyirdilər. Uşaqları çox sevərdi. Nəvələri xəstələnəndə onların yanından çəkilməzdi.

Bir-birimizdən heç vaxt küsməmişdik. Təzə evləndiyimiz günlərin birində "Ər və arvad" filminə baxmağa getmişdik. Film mənə o qədər pis təsir etmişdi ki, yolda ağlayırdım. O isə zarafat edib məni güldürməyə çalışırdı. Onun hərəkətlərindən hirsləndim, üstünə qışqırdım ki, necə ola bilər, bu film sənə təsir etməsin? O da gülüb, "Bu ki filmdir, ürəyinə salma" - deyə mənə təsəlli verdi. Sonra biz barışdıq.

"Qəmlo"

- Məlik Ədil İsgəndərovun kursunu bitirmişdi - deyə Dilarə xanım söhbətinə davam edir. "Axırıncı aşırım" filminin çəkilişində Ədil müəllim məni çağırıb: "Necə bilirsən, Məliki "Qəmlo" roluna dəvət edək?" - deyə soruşanda, "Özünüz necə məsləhət bilirsiniz, elə də edin" - dedim. Beləliklə, Məlik sınaq çəkilişlərində iştirak etdi. Ədil İsgəndərov rejisor Kamil Rüstəmova üzünü tutaraq: "Bu, məni öldürəcək, aktyor deyil, dəryadır - Məlik" deyirdi. Ədil müəllim hər aktyoru tərifləməzdi. Bu, çox böyük qiymət idi. Filmin baxışından sonra Azərbaycanda böyük mübahisə yaranmışdı: "Kim daha yaxşı oynayıb? Ədil İsgəndərov, Məlik Dadaşov, yaxud Həsən Məmmədov?" Film festifalda göstəriləndən sonra

"Kişi rolunun ən yaxşı ifaçısı" mükafatı ilk dəfə olaraq eyni filmdə iki nəfərə - Həsən Məmədova və Məlik Dadaşova verildi. Bu filmin ona gətirdiyi şöhrət haqqında isə saatlarla, günlərlə danışmaq olar. Bu obrazdan sonra onu "Qəmlo" - deyə çağırırdılar. Küçəyə çıxanda, rayonlara gedəndə "Qəmlo" deyib hamı başına yığışardı.

Mən onun ən böyük tənqidçisi idim. Ən çox mənim fikirlərimlə, iradlarımla razılaşardı. "Mən tənqidçilərdən deyil, səndən qorxuram" - deyərdi. Maraqlıdır ki, çox vaxt fikirlərimiz üst-üstə düşürdü. 42 filmə çəkilmiş, səhnədə yüzdən artıq obraz yaratmışdı. İndi bunları xatırladıqca fərəh qarışıq qəribə hisslər keçirirəm: "Filan rolu bu cür oynamaqda mənim də müəyyən təsirim olub. Bax, bu rolu oynayarkan mənim fikrimi təkrar-təkrar soruşmuşdu".

Bütün respublikalarda - Moldovada, Belarusda, Pribaltikada və "Mosfilm"in kinostudiyalarında müxtəlif filmlərə çəkilmişdi. Hamısından da fəxri fərmanlar almışdı.

Məliki işləmək üçün Sankt-Peterburqa çağırır, hər cür şərait yaradacaqlarına, Neva sahillərində evlə təmin edəcəklərinə söz verirdilər. "Mosfilm"dən də dəvətlər gəlirdi. Məgər bir idimi, iki idimi bu cür dəvətlər. O özünü Azərbaycandan ayrı təsəvvür edə bilmirdi. Deyirdi ki, Bakıda anadan olmuşam, burda da öləcəyəm, özgə torpağının gətirdiyi şan-şöhrət mənə lazım deyil. Məlik rus dilində çox təmiz danışırdı. Onun azərbaycanlı olmasına nə Moskva, nə Odessa, nə də başqa yerlərdə inanmırdılar.

"Mən düşmənin verdiyi adı daşımaram"

- "Fəryad" filmi Məlikin taleyində böyük rol oynadı. Həmin filmdə erməni roluna çəkilməyə razılıq vermirdi. Sonra güclə razılaşdı. Dedim ki, roldu da, bu obrazı oynamaqla erməni olmayacaqsan ki. Rolu doğrudan da çox gözəl oynadı və tipik bir erməni obrazı yaratdı.

Bir dəfə biz "Malakan" bağından keçəndə bir hərbçi yaxınlaşıb ondan sənədlərini istədi. Məlik çox təəccübləndi: "Məgər siz məni tanımırsınız?" Hərbçinin israrla: "Mənə burda dedilər ki, siz ermənisiniz" - sözləri isə onu lap heyrətləndirdi. Üzünü mənə tutaraq: "Ə, bu gicdir ki..." - dedi. Elə bu zaman kənarda dayanan bir yaşlı qadının: "Hə, özüm görmüşəm, televiziyada göstəriblər" - sözlərini eşidəndə, Məlik hərbçiyə: "Mənim sifətim sənədimdir cavabını verdi. Başımıza yığışan adamlar isə "Heç utanmırsınız, o boyda aktyoru tanımırsınız?!" - deyə hərbçiyə təpindilər. Bir də baxıb gördük ki, hərbçi səssiz-səmirsiz aradan çıxıb. Ancaq həmin əhvalat Məlikin halına o qədər də təsir etmədi: "Deyəsən, mən yaxşı oynamışam. Bir halda ki, erməni olduğuma inanıblar".

Məlik xəstə yatanda Hollivuddan bizə zəng çalmışdılar. Sən demə, ermənilər "Fəryad"ı Amerikada nümayiş etdirmiş və Məlik də obraza görə Hollivud rejissorunun diqqətini cəlb etmişdi. Onlar Məlikin bank hesabının nömrəsini öyrənib pul köçürmək istəyirdilər ki, onu Amerikaya dəvət etsinlər. Sınaq çəkilişi olmadan müqavilə bağlayıb onu filmə çəkmək istəyirdilər. Mən onlara Məlikin xəstə olduğunu söylədim. Qardaşı isə bu barədə Məlikə heç nə deməməyi məsləhət verdi.

Ermənilər həmin obraza görə Məlikə "Ermənistanın Milli Qəhrəmanı" adını vermək istəyiblər. Məlik: "Mən düşmənin verdiyi adı daşımaram" - deyə etiraz etdi.

Onun yaxşı işinə mane olurdular

- Məlikin həyatında Rus Dram Teatrında işlədiyi dövr mühüm yer tuturdu - deyə Dilarə xanım danışır: 90-cı ildə teatrın 70 illiyi idi. Ona görə Məlik teatrda təmir işlərinə başladı. Ancaq onun yaxşı işinə mane olanlar çox idi. O, teatrda hər cür şərait yaratdı. Hətta teatrın qarşısından keçən tramvay yolunu bağlatdırdı ki, səs səhnəyə mane olmasın. Səhnədə gözəl bir meydan düzəltmişdi. Bəzən ona "Məlik Dadaşov meydanı" da deyirdilər. Ancaq ona haqsızlıq da çox oldu. Onu teatrdan uzaqlaşdırmaq məqsədi ilə təqaüdə yolladılar. Bütün bunlar ona çox pis təsir etdi. Çünki o, teatrla nəfəs alırdı. Məlik altı ay xəstə yatdı. Sonra dram teatrına qayıtdı. O vaxt Heydər Əliyev özü onu qəbul etmişdi. O, Məlikə çox hörmət edirdi. O zaman teatr təmirdə idi. Heydər Əliyev Məliki dram teatra bədii rəhbər təyin etmək istəyirdi. O, Məlikə dedi ki, "Mən bilirəm, sən sənəti sevən adamsan, sənət üçün yanan adamsan. Sən teatrı qaydaya sala bilərsən. Sənin 70 illik yubileyin də keçirilməyib. Teatr mövsümünü də sənin benefisinlə açarıq". Mən də Məlikə dedim ki, boynuna götürmə, çünki Mədəniyyət Nazirliyi onsuz da səninlə yola getməyəcək. Onu sevməyənlər yaxşı bilirdilər ki, Məlik teatrsız yaşaya bilməz. Ona görə də yolunda əngəl olmuşdular.

"Mən ölsəm, toyu saxlama"

- Noyabrın 11-də Şəkidən toy məclisindən qayıdırdıq. Onda qızımız Gülnarə nişanlı idi. Qəfildən maşında dedi ki, "Mən ölsəm, toyu saxlama. Xeyirlə-şər qardaşdır" - deyə Dilarə xanım xatırlayır. Onun bu sözlərindən ürəyim sıxıldı. Dedim ki, "Ay Məlik bu nədir, nə üçün belə ümidiz ümidsiz danışırsan?" İndi fikirləşəndə onun duyumuna məətəl qalıram. Sən demə, ürəyinə daman başına gələcəkmiş. Bəzən deyirlər ki, insan ölümünü qabaqcadan duya bilir. Əvvəllər mən bu sözə inanmazdım...

Neçə dəfə olmuşdu ki, düşmənləri ona "quyu" qazmış, ölümünü tezləşdirmək istəmişdilər. Amma hamısından qurtulmuşdu. Alın yazısından isə qaçmaq olmazmış...

Noyabrın 26-da Tədris Teatrının səhnəsində dördüncü kursun diplom tamaşasının məşqləri gedirdi. Səhnəyə qalxanda birdən Məlik yıxılır və alnı zərbə ilə pilləkanlara dəyir. Onu ağır vəziyyətdə xəstəxanaya gətirirlər. Üz-gözü tamam şiş içərisində idi. Danışa bilmədiyi üçün ürək sözlərini kağıza yazırdı. Ürəyi davamlı olduğu üçün altı gün ağrılara tab gətirə bildi...

Onu son mənzilə yola saldığımız gün Mahnı Teatrının qarşısında yüzlərlə adam toplaşmışdı (özü vəsiyyət etmişdi ki, onu buradan götürsünlər). Onlar öz sevimli aktyorları ilə - böyük sənətkarla vidalaşmağa gəlmişdilər. O gün yox yerdən işıqlı bir təbəssüm, xoş bir ovqat yaradan, xəfif bir zarafat və ya məzəli bir söz tapan səmimi bir insanla, şuxluq və nəcibliyi ilə gözəl vəhdət yaradan bir ağsaqqalla vidalaşırdılar. Həmin gün xalqımız, incəsənətimiz görkəmli bir sənətkarını itirirdi...

Kaspi.- 2006.- 12 sentyabr.- S. 7.