Quliyev Ə.

Naxçıvan teatrının tarixi haqqında kitab

Tanınmış teatrşünas-publisist, AMEA Naxçıvan Bölməsi İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun elmi katibi Cəlil Vəzirovun musiqişünas Eldar Xəlilovla birlikdə yazdığı "Naxçıvan teatrının qadın sənətkarları" kitabı Naxçıvan teatrının tarixində mühüm rol oynamış aktrisaların şərəfli ömür və sənət yoluna həsr olunmuşdur.

AMEA Naxçıvan Bölməsi Rəyasət Heyətinin qərarı ilə nəşr olunan bu kitabın elmi redaktoru akademik İsmayıl Hacıyev, rəyçi sənətşünaslıq doktoru, professor İlham Rəhimlidir.

Bu kitab 25 illik gərgin axtarışların və müşahidələrin məhsuludur. Teatrşünas Cəlil Vəzirov Naxçıvan teatrının tarixi və ayrı-ayrı aktyorlar barədə onlarla elmi-publisistik məqalələr, resenziyalar, oçerklər, esselər yazıb çap etdirmişdir. Uzun illərdir ki, Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqı Naxçıvan Təşkilatının sədri kimi səmərəli fəaliyyət göstərir.

"Naxçıvan teatrının qadın sənətkarları" kitabı sözün əsl mənasında sanballı elmi-tədqiqat əsəridir.

Görkəmli Azərbaycan ədibi Rəşid bəy Əfəndiyev bir müddət Naxçıvanda işləmiş, 1912-ci ildə onun və Rza Təhmasibin təşəbbüsilə naxçıvanh qadınlar Üzeyir Hacıbəylinin "Arşın mal alan" operettasını tamaşaya qoymuşlar. Həmçinin tamaşada hətta kişi rollarını da qadınlar ifa etmişlər. Bu barədə kitabda geniş məlumat verilir. Rəşid bəy yazırdı: "Qadınları heyvan kimi, qul kimi tərbiyə və elmdən bibəhrə saxlamaqla gələcək nəsli də fəlakətə sürükləyir. Təcrübə ilə isbata yetişmişdir ki, hər bir millətin, hər bir tayfanın səadəti və xoşbəxtliyi arvadların dərəceyi-elmiyyəsindən asılıdır".

Bu baxımdan yanaşsaq, bir daha aydın olur ki, 1912-ci ildən etibarən naxçıvanlı qadınlar teatra, sənətə böyük maraq göstərmiş və bir çox tamaşalarda yaxından iştirak etmişlər. Qüdrətli aktyor Mirzağa Əliyev 1912-ci ildə Naxçıvanda qastrolda olarkən bunu görmüş və bu işi təqdir etmişdir: "Heç bir yerdə Azərbaycan qadınını teatrda görmədiyimiz halda, Naxçıvanda qadınlar üçün gündüz tamaşaları göstərərkən salon həmişə qadınlarla dolu olardı".

Müəlliflər kitabın ön sözündə naxçıvanlı qadınların səhnə ömürlüyündən, məharətlə yaratdıqları klassik və çağdaş obrazlardan maraqh faktlar gətirir və bunlar kitabın dəyərini bir daha artırır.

Naxçıvan teatrının inkişafında qadın sənətkarlarımızın danılmaz xidməti olmuşdur. Xədicə Qazıyeva, Firuzə Əlixanova, Zəroş Həmzəyeva, Sofya Hüseynova, Roza Cəfərxanova, Zemfira Əliyeva, Pakizə Məmmədova, Sona Mirzəyeva, Yasəmən Ramazanova və başqaları qədim sənət ocağının inkişafında mühüm işlər görmüşlər. Ömrünü, sənət taleyini Naxçıvan teatrına bağlayan, mübariz həyat yollarından keçən, təqib və hədə-qorxulardan əsla çəkinməyən xalq artistləri Zəroş Həmzəyeva, Firuzə Əlixanova, əməkdar artist Xədicə Qazıyeva Naxçıvan teatrının ilk milli aktrisaları - ilk qaranquşları hesab olunurlar. XX əsrin 20-30-cu illərində səhnəyə qədəm basmış bu xanım aktrisalar əsl mənada böyük həyat yolu, sənət yolu keçiblər.

Kitabı vərəqlədikcə 95 il ərzində naxçıvanlı aktrisalarımızın keçdiyi mətanətli və şərəfli səhnə ömrü bir geniş panoram kimi göz önündən keçir. Və baxıb görürsən ki, bu yol nə qədər çətin və ağır olsa da, sonu bir o qədər işıqlı və nurlu olmuşdur. Bu yol onları xoş və səadətli günlərə aparmışdır. Bu yol əsl mənada baharlı bir sənət yoluna çevrilmişdir.

Kitabda verilmiş "Naxçıvan teatrının ağbirçəyi", "Səhnəmizin Leylisi, Əslisi, Gülçöhrəsi...", "Yeddi Vaqif bir Xuraman", "Səhnədə keçən ömür", "Yollara iz düşür", "Bu da bir ömürdür", "Qəlbin romantik akkordları", "Yasəmən xanımın yasəmən ətirli "övladları", "Yandırdı bu ölüm, yandırdı", "Nağıla döndü həyatı", "Sevil, Almaz, Solmaz...", "Məhəbbətim mənim, kədərim mənim", "Asiyalı günlər necə də gözəl idi", "Arzuların çin olsun, Nəzakət xanım", "Ömrün romantik çağları", "Biz gedirik, gülüşümüz dodaqlarda qalacaq" .... adlı oçerk və esselər bir toplu halında birləşəndə oxucu naxçıvanlı aktrisalarımızın keçdiyi şərəfli səhnə yolu barədə geniş bilgilər əldə edir.

Təbii ki, belə bir kitabın meydana gəlməsi milli teatr tariximizin tədqiqini zənginləşdirir, onun estetik tutumunu gücləndirir. "Naxçıvan teatrının qadın sənətkarları" kitabını teatrşünaslıq elmimizin yeni bir uğuru kimi qiymətləndirmək lazımdır.

Xalq qəzeti.- 2007.- 11 fevral.- S. 7.