Xəlilzadə F.

 

Opera səhnəmizin əfsanəsi

 

Prezident İlham Əliyevin 31 mart 2007-ci ildə imzaladığı sərəncama əsasən opera səhnəmizdə çıxış edən ilk azərbaycanlı qadın müğənni Həqiqət Rzayevanın anadan olmasfının 100 illiyi dövlət səviyyəsində qeyd edilir.
Məlumdur ki, ötən əsrin 20-ci illərindən başlayaraq musiqimizin inkişafında, təbliğində böyük işlər görmüş fədakar qadın müğənnilərimiz olub ki, onların taleləri çox oxşar idi. Eyni maneələri aşmalı, mübarizə aparmalı, Azərbaycan qadınının hansı mənəvi gücə, istedada malik olduğunu sübuta yetirmək üçün üzləşdikləri çətinlikləri fədakarlıqla dəf etməli idilər. İndi adlarını böyük ehtiramla çəkdiyimiz Həqiqət Rzayeva, Cahan Talışinskaya, Sürəyya Qacar, Münəvvər Yavər Kələntərli bacıları o dövrün gül çələngi idilər. Həqiqət Rzayeva bu sənət fədailərinin öncüllərindən biri idi.
Həqiqət Rzayeva 20 may 1907-ci ildə Lənkəran şəhərində anadan olmuşdu. Əslində valideynləri ona Süsən adı vermişdilər. Qızlıq familiyası da Əliyeva idi. Həqiqət adını səhnəyə gələndən sonra götürüb. Rejissor Hüseyn Rzayevlə ailə qurduqdan sonra soyadını da dəyişib.
İlk təhsilini Lənkərandakı Qızlar məktəbində alan Həqiqət xanım hələ uşaqlıq illərindən qeyri-adi musiqi istedadı oxumaq qabiliyyəti ilə seçilirdi. Doğrudur, anasının ən böyük arzusu idi ki, qızı yazı-pozunu bilsin. Amma Zeynəb xanımın ağlına da gəlməzdi ki, balaca qızcığaz Azərbaycan opera səhnəsinin çox möhtəşəm bir sənətkarına çevriləcək. Hələlik arzular müəllimliyə qanadlanırdı. 1923-cü ildə Bakıda Pedaqoji Texnikumda təhsil alan Həqiqət Rzayeva tələbə ikən dram dərnəyinə yazılıb. O, iştirak etdiyi tamaşalarda muğam parçaları ifa edərmiş. Həmin dövrdə Bakıda "Damğa" adlı satirik teatr açılır. Axşamlar teatrda işləyən Həqiqətin çıxışları müəllimlərin diqqətini cəlb edirdi. 1928-1932-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının muğam şöbəsində oxuyan Həqiqət Rzayeva Cabbar Qaryağdıoğlu, Seyid Şuşinski Qurban Pirimov kimi sənətkarlardan dərs almışdı. Milli operanı inkişaf etdirmək istəyən Üzeyir Hacıbəyov, Müslüm Maqomayev, Hüseynqulu Sarabski başqaları opera səhnəsində qadın ifaçılarının olmamasından çox əziyyət çəkirdilər. Hətta bəzi partiyaları ifa edən kişilər sonradan bir daha operaya qayıtmırdılar.
1927-ci ilin bir payız günündə opera səhnəsində əsl inqilab baş verdi. Müslüm Maqomayevin "Şah İsmayıl" operasında Ərəbzəngi rolunu ilk dəfə olaraq 20 yaşlı azərbaycanlı qız Həqiqət xanım təqdim etdi. Burada bir faktı da diqqətə çəkək ki, sonra göstərəcəyi 40 illik səhnə fəaliyyəti boyunca Həqiqət Rzayeva 500 dəfədən çox Ərəbzəngi, min dəfədən artıq Leyli obrazını tamaşaçılara təqdim edib.
Ədəbiyyatşünas alim Rəfael Hüseynov
yazırdı: "Həqiqət Rzayeva səhnəmizin ən uzunömürlü Leylisi oldu. Bu rolu onun qədər oynayan ikinci aktrisa olmayıb (sözsüz ki, sayca). Mən bir şeyə təəssüf edirəm. Niyə onun yaratdığı Leylinin lent yazıları qalmayıb?" Həqiqətən unudulmaz müğənninin səsi çox qeyri-adi olub. Bu, hər ifaçıya nəsib olan səadət deyil ki, eyni opera səhnəsində həm Ərəbzəngini, həm Leylini, Əslini, Şahsənəmi ifa edə bilsin. Çünki bu obrazlar arasında həm görünüşcə, həm səs etibarilə müəyyən fərqlər var. Ərəbzəngi qədər tunc biləkli, gur səsli, bir sözlə, şahlarla güləşən, döyüşən igid timsallı bir qızdırsa, Leyli əksinə, həzin, zərif, məsum, utancaq, bir qədər zəifdir. Əgər Ərəbzənginin səsi dağı-daşı titrədirsə, Leylinin ahları birbaşa qəlbə, ürəyə tuşlanır. Mütəxəssislər söyləyirlər ki, Həqiqət xanım çox ustad sənətkar idi. Onun milli opera səhnəsindəki fəaliyyəti həqiqətən əfsanə idi.
Həqiqət Rzayeva adi ifaçı deyildi. O, həm pedaqoji fəaliyyət göstərir, gələcək kadrların yetişdirilməsi ilə məşğul olurdu. Uzun illər A.Zeynallı adına Bakı Musiqi Məktəbində dərs demiş, eləcə Opera Balet Teatrında məşqçi-pedaqoq olmuşdur. "Şərəf nişanı" ordeni medallarla təltif olunmuş Həqiqət Rzayeva Azərbaycanın xalq artisti idi.
Onun həyat yoldaşı Hüseyn Rzayevin Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında böyük rolu olub. O, 45 il Opera Teatrının quruluşçu rejissoru kimi çalışıb. Həqiqət xanımın iştirak etdiyi tamaşaların əksəriyyətinin quruluşunu məhz Hüseyn Rzayev özü verirmiş. Onun təşəbbüsü ilə 1950-ci ildə Tənqid Təbliğ Teatrı açılıb. On il sonra isə Həqiqət xanımın vaxtilə məşğul olduğu "Damğa" adlı satirik teatrın yenidən fəaliyyət göstərməsinə nail olub.
Güclü gözəl, eləcə məlahətli səsə malik Həqiqət Rzayevanın yaratdığı obrazların hamısı tamaşaçılar tərəfindən sevilirdi. Səsi müxtəlif ölkələrdən gəlirdi. İkinci Dünya müharibəsi illərində Azərbaycan incəsənət ustaları ilə birgə cəbhələrdə döyüşçülərimizlə görüşən Həqiqət xanım oxuduğu mahnılarla onları qələbəyə ruhlandırırdı.
Xalq artistimiz bir ne
çə bədii filmə çəkilib. "İsmət", "Ögey ana" filmlərində yaratdığı obrazlar bu gün maraqla izlənilir.
Sevimli həyat yoldaşı gözəl ana olan Həqiqət xanımın övladları da Azərbaycan mədəniyyətinin görkəmli nümayəndələridirlər. SSRİ Dövlət mükafatı laureatı, professor, xalq artisti Azər Rzayev ailə şəcərəsinin ənənəsini ləyaqətlə yaşadan davam etdirən böyük sənətkarımızdır. Azər Rzayevin yaradıcılığı Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin yeni unudulmaz səhifələrindən biridir.
Deyirlər ki, Həqiqət Rzayevanın səsi o qədər həzin ürəyəyatımlı imiş ki, onun ifalarına sadəcə qulaq asmaq mümkün deyilmiş. Səsinin ahəngindəki qəribə kədər insanı sehrə salar, düşüncələrə qərq edərmiş. Azərbaycan xalq mahnıları muğamlarımızı böyük məhəbbətlə sevən, həmişə sənətə məsuliyyətlə yanaşan Həqiqət Rzayevanın ədəbi irsindən bəhrələnmək indi daha vacibdir. Çünki belə sənətkarlar musiqiyə son dərəcə ciddiyyətlə yanaşıblar. Özləri yüksəliblər, sənəti inkişaf etdiriblər.

Azərbaycan
.- 2007.- 20 may.- S. 6.