Mehdixanlı T.
Ömər Eldarov – 80
Xalq rəssamı, Rusiya Rəssamlıq Akademiyasının
həqiqi üzvü, AMEA-nın akademiki, Azərbaycan
Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının rektoru,
"Şərəf nişanı", "Qırmızı
Əmək Bayrağı", "İstiqlal"
ordenləri ilə təltif edilmiş Ömər Həsən
oğlu Eldarov ömrünün ixtiyar çağını
yaşayır. O, dörd yaşında olanda
valideynləri Dərbənddən Bakıya köçüb.
Burada Rəssamlıq Texnikumunu, sonra Leninqradda İ.Repin
adına Rəssamlıq İnstitutunu bitirib. İllər
keçdikcə sənət aləmində istedadlı
tişə ustası kimi tanınıb.
Neçə-neçə şəxsiyyətlərin
obrazlarını mərmər, tunc, mis, ağac
üzərində əbədiləşdirib. Əlamətdar
hadisə, 80 yaşının tamamı
ərəfəsində Ömər Eldarovla
görüşüb yaradıcılığı
barədə söhbət etdik.
- Deyirlər ki, hündürlüyü 6-10 metr olan
abidələr üzərində işləyərkən
gileyli olursunuz, doğrudur?
- Bəli, boyumun balaca olması heç könlümü
açmayıb. Neyləyim, Yaradanımız məni də
belə xəlq edib. Müdriklər deyib: balacaboy adamın
iddiası böyük olar. Elə bəxtimdən intiqam almaq
üçün də nəhəng heykəllər
yaratmışam.
- Necə yəni "intiqam almaq üçün?" Bunu bir qədər açıq deyə
bilərsinizmi?
- Ömrüm ərzində bir qarışqanı belə
tapdalamamışam. "Çor" deyənə,
"can" demişəm. Ürəyim o qədər
yumşaqdır ki, hətta yaratdığım
əsərlərimin sonrakı taleləri məni
gecə-gündüz düşündürür.
Yayın istisində, qışın şaxta-sazağında
onların aqibətlərini fikirləşmədikdən
dincliyim, istirahətim ərşə çəkilir.
Xurşudbanu Natəvan kimi mərhəmətli xanımın
heykəlinin (Bakının mərkəzindəki abidə
nəzərdə tutulur) açıq havada qalmasına
insafım yol vermir... Bir zaman məni qınayırdılar ki,
sən niyə Azərbaycan xalqının
mədəniyyətinə, incəsənətinə belə
dərindən maraq göstərirsən? Onlara
müsəlmançılığımla, dini etiqadımla,
yaradıcılığımla cavab verdim. Bu
gün bir daha etiraf edirəm: mən Ömər Həsən
oğlu Eldarov - Azərbaycanı, azərbaycanlıları
varlığı qədər sevən, onların xoş
günlərindən fərəhlənən,
qüssələrini özümə dərd edən insanam.
Qonşum, tanışım ağlayırsa,
mən də ağlayıram. 1990-cı il 20 Yanvar
faciəsindən sonra aylarla Şəhidlər
xiyabanının önündə dayanıb göz
yaşı axıtdım. Ömrümün cavan vaxtlarında
dahi Üzeyir bəy Hacıbəyovu görəndə onun
önündə baş əyərdim. Mən
yanmağı, yana-yana yaşamağı
var-dövlətdən üstün tutmuşam, tuturam da.
Axı, hər adam da yana bilmir. Məhəmməd Füzuli
yanıb, Nəsimi, Şah İsmayıl, Səməd
Vurğun, Məmməd Araz,... yanıb.
- Sizi Füzulinin möhtəşəm abidəsi
önündə diz bükən, baş əyən, Səttar
Bəhlulzadənin məzarı qarşısında
hönkür-hönkür ağlayan görürlər.
Sənətkar yaradır, yaşadır, bəs niyə
ağlayır?
- Maraqlı sualdır. Ədəbiyyatımızda,
tariximizdə işıqlı təfəkkür sahibləri,
xalqımızın alicənablığını,
el-obalarımızı, milli dəyərlərimizi, min bir
həvəslə təsvir, tərənnüm edənlər
çox olub. Məsələn, dünyanın bir Füzuli
dahiliyi, çağırışı, müqəddəsliyi
var ki, zaman-zaman yol gəlir, dərdliyə çarəsini
qandırır, sevənlərə məhəbbət
təmizliyi, duruluğu danışır. Mənim
aləmimdə Məhəmməd Füzuli
bəşəriyyətin bənzərsiz söz
rəssamı, oxşarı olmayan fikir heykəltəraşıdır.
O, özündən əvvəl çoxlarının
müraciət etdiyi əzəli-əbədi mövzunun - saf
duyğuların həmişəyaşar, monumental abidəsini
ucaldıb - "Leyli və Məcnun"u yaradıb.
Özü də memarsız, boyasız, fırçasız.
Adi, sənin, mənim danışdığım
sözlə! Yaşımın bu vaxtında yenə də
heyrətimi gizlədə bilmirəm: sözdən
yaranmış abidə necə də möhtəşəm,
uzunömürlü olarmış?! Bunu milli
varlığımızın,
mənəviyyatımızın pasportu sayılan ulu
Məhəmməd Füzuli təsdiq edib. O, əbədidir. Di
gəl ki, ANS TV onu məhşər ayağına, divana
çəkir... Bu ən azı etinasızlığın,
tarixi keçmişə hörmətsizliyin əlamətidir.
Belə yaramaz. Füzulinin bir misrasını bilməyən
yaradıcılığı barədə "hökm"
çıxarır...
Məcnunun portretini yaratmaq ilk anda kiməsə asan gələ
bilər. Əslində isə bu çox çətin,
ağrılı bir işdir. Məcnunun
sağlam əqidəsi var: təmiz, pak məhəbbət,
bəşəri istək, ülvi sevgi qəlbinə hakimdir,
həm də dərdi dağlardan ağırdır.
Ürəyini açmağa həmsöhbət, məhrəm
tapmır, üz tutur səhraya.
Həmdəmlərinə deyə bilmədiklərini
şüursuz canlılara danışır. Köməyi, imdadı
onlardan umur. Bax, Füzuli böyüklüyü,
ucalığı buradan başlayır. Unudulmaz həmkarım
Tokay Məmmədovla birgə onun monumental heykəlini dərin
hörmətlə, qədərsiz sevgi ilə yaratdıq.
- Siz həmin ehtiramla başqalarını da
əbədiləşdirmisiniz.
- Suallarınız məni keçmişə aparır.
Bəzən elə bilirəm ki, susuz yaşamaq olar, lakin
sözsüz, musiqisiz yox. Dünya
şöhrətli Baxın, Bethovenin, Qarayevin, Əmirovun,
Şestakoviçin əsərlərini sevirəm, lakin
Üzeyir Hacıbəyov yaradıcılığı
canıma, qanıma hopub. İstər Azərbaycanda, istərsə
də onun hüdudlarından kənarlarda hansı abidə
üzərində işləmişəmsə, Üzeyir
bəyin musiqisi həmdəmim, ilham mənbəyim olub.
Mənə əziyyətlərimi unutdurub, xoşbəxt
günlərə həvəsləndirib. Özünün
isə abidəsi üzərində xeyli axtarışlar
apardım, eskizlər etdim. Axır ki, istəyimə
çatdım. Hər dəfə unudulmaz bəstəkarın
məzarını ziyarətə gedəndə buna
görə mənən rahatlıq tapıram.
- Ömər müəllim, siz vaxtı ilə deyildiyi kimi,
proletariatın dahi rəhbəri V.İ.Leninin də
büst-portretini yaratmısınız.
- İndinin özündə də peşman deyiləm ki, onun
bir neçə xatirə-büstünü
işləmişəm. Çoxları, o cümlədən
Nobel mükafatçısı Pikasso da onun portretini
yaradıb. Hansı ki, o, sülh rəmzi -
göyərçin fiqurları çəkməklə
tanınmışdı. Hətta həmin quşların birini
Leninə bənzətmişdi.
- Yer üzündə ən soyuq, zəhərli canlı
ilandır. Ona da heykəl qoyan sənətkar olub və
həmin əsərinə görə Nobel mükafatı
alıb.
- Doğrudur. Lenin öz əqidəsinin, yaratdığı
partiyanın fədaisi olub. Heykəl var, sanki canlıdır.
Heykəl də var ki, onu görənlər yön çevirirlər...
- Qəbirüstü abidələr işləmək
asandır, yoxsa möhtəşəm heykəllər yaratmaq?
- O baxır kimin üçün işləyirsən.
Məsələn, Səməd Vurğunun qəbirüstü
abidəsini yaradıcılığımın ən
qiymətli yadigarlarından biri hesab edirəm.
Yaşımız uyğun gəlməsə də, unudulmaz
bəstəkar Müslüm Maqomayevlə mehriban olmuşuq.
Hətta oğluma onun adını vermişdim (Son
sözlərini qırıq-qırıq dedi,
kövrələrək ağladı. Onun
üzüaşağı axan göz yaşlarını
Tanrı heç bir ataya qismət eləməsin). Oğlum da
erkən yaşında onun görüşünə getdi... Musiqi
mənim ilk məhəbbətimdir. Bunun üçün
də Bülbülün, maestro Niyazinin, Tofiq Quliyevin, Cahangir
Cahangirovun, Süleyman Rüstəmin, Ziya Bünyadovun, Yusif
Səmədoğlunun qəbirüstü abidələrini
əzizlərim kimi canlı, ifadəli
işləmişəm.
- Bəs Səttar Bəhlulzadənin qəbirüstü
abidəsi necə yarandı?
- Səttar oxşarsız fırça ustası idi. Yumruq
boyda ürəyində sanki bütün dünya
yerləşirdi. Yurd yerlərimizi oba-oba gəzərdi.
Tanıyanlar maşın saxlayırdılar ki, onu istədiyi
ünvana aparsınlar, imtina edərdi. Vətən
torpağını piyada gəzməkdən zövq alardı.
Onun "Azərbaycan nağılı" mənzərə
tablosu torpaqlarımızın canlı mənzərəsidir.
Buz kimi soyuq, od təki isti emalatxanasını dünyanın
işıqlı, təmtəraqlı saraylarından
üstün tutardı. Onun qəbirüstü abidəsini
ürəyimin tələbi ilə yaratmışam. Nəsimi
kimi şairimiz zəmanəsində nəinki əzizləndi,
hətta diri-diri, ayaq üstə dərisi soyuldu...
Səttarın da qədri bilinmədi. Çox
təəssüf... İndi də onun incə, kövrək,
müqəddəs ruhunu küsdürənlər
tapılır. Hansısa namərd məzarı
üstündəki abidəni yaman günə qoymuşdu.
- "Zamanın dörd rəngi" əsəriniz
çoxlarının marağına səbəb olub.
- Əvvəla deyim ki, qadın Tanrının
yaratdığı şah əsərdir. Ağacdan yonduğum
dörd fiqurlu həmin əsərimdə qadın taleyinin,
psixologiyasının fəlsəfi mənasına,
məntiqinə aşkarlıq gətirməyə
çalışmışam. Birinci fiqur ömrünün
bəxtəvər, bahar çağını yaşayan
gənclərin prototipidir. O, fitnə-fəsadlardan
çox-çox uzaqdır. Sanki uçmaq üçün
quşlardan qanad istəyir. İkinci fiqur - gənc anaların
rəmzidir. Daha ənginliklərə baxmır,
balasının şirin yuxudan oyanmasını gözləyir.
Üçüncü fiqur - övladlarının
cəbhədən sağ-salamat qayıtmalarını arzulayan
anaların obrazıdır. Dördüncü fiqur
(gülür) mən yaşdadır. O, qanrılıb arxaya -
artıq xatirə örpəyinə bürünmüş
keçmişə boylanır. Onun saçlarının,
üzünün pərişanlığında,
baxışlarındakı intizarda incə məntiq, məzmun
var. Elə bil astadan pıçıldayır:
"Əbədi dünya kimsəni özü ilə
yaşatmayıb, ancaq şərəflə ömür
sürənlər xatırlanır". Xalq şairi Nigar
Rəfibəyli həmin əsəri görəndə göz
yaşlarını silə-silə dedi: "Sən yaxşı
sənətkarsan, Ömər, amma insafsızsan".
- Yaradıcılığınızda bir qadın obrazı da
var, mələk simalıdır, çöhrəsindən nur
yağır, baxışlarından xeyirxahlıq oxunur.
- Bu, millətinə, ömür-gün yoldaşına
vəfalı, qayğıkeş anaların
ümumiləşmiş obrazı kimi Zərifə xanım
Əliyevanın heykəlidir. Zərifə xanım
müqəddəs insan olub. Mərhumun portretini mərmər
üzərində yaradanda onu mələklərin timsalında
təqdim etməyə çalışmışam. Ulu
öndər ilk dəfə həmin abidəyə baxanda bir
qədər əvvəl sifətindəki ifadə silindi, son
dərəcə qayğılı görkəm aldı.
Düşündüm ki, yəqin bəyənməyib. Nə
biləydim ki, həddən artıq kövrək ürəkli
Heydər Əliyev heykəli canlı kimi qəbul edib,
həyat yoldaşı ilə ömür sürdükləri
xoşbəxt anları, illəri xatırlayıb. Handan-hana
ulu öndər dedi: "Sağ ol, Ömər, sən
Zərifə xanıma ikinci ömür vermisən".
- Fəxri xiyaban xalqımızın ziyarətgah
ünvanıdır. Gün ərzində ora
yüzlərlə insan, qonaq gəlir. İlk əvvəl
diqqət çəkən ulu öndər Heydər
Əliyevin bənzərsiz, fundamental heykəli olur.
- Abidə mənim ulu öndərə sevgimdən, məhəbbətimdən
yaranıb. Bu barədə "Azərbaycan" qəzetinin
nəşri olan "Heydər Əliyev mənim
həyatımda" toplusunda xatirələrim də dərc
olunub. Ümummilli lider sözə, sənətə
layiqincə qiymət verən şəxsiyyət idi. Onu 1951-ci
ildən Leninqradda təhsil aldığım vaxtdan
tanıyırdım. Tələbə vaxtlarımda
mənə uğurlar arzulayıb.
Yaradıcılığımı mütəmadi olaraq
izləyib. 1963-cü ildə "Əməkdar incəsənət
xadimi" fəxri ad alanda ünvanıma təbrik teleqramı
göndərib. Orta Asiyada S.Ayninin möhtəşəm
abidəsinə görə keçmiş SSRİ-nin
Dövlət mükafatına layiq görüləndə
yenə Heydər Əliyevdən teleqram aldım. O,
möhkəm yaddaşa malik şəxsiyyət idi.
Əməyinə görə sevdiyi, hörmət etdiyi
adamları heç vaxt unutmazdı. Dəfələrlə
fərdi sərgilərimə baxmış, ürək
sözlərini demişdi. Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi
seçilməsi münasibətilə ona təbrik
teleqramı göndərmişdim. İki il sonra
tədbirlərin birində məni görüşə
dəvət edib dedi: "Ömər, teleqramını
almışam, vaxtım olmayıb cavab verməyə". Onun
yaddaşının qüdrətinə valeh oldum. 1997-ci ilin bu
vədəsində ulu öndər ABŞ-da işgüzar
səfərdə idi. Təsəvvür edin, oradan zəng edib
70 yaşımın tamam olması münasibətilə
mənə səmimi arzularını bildirdi. Respublika
Rəssamlıq Akademiyasına da məhz onun
təşəbbüsü ilə rektor təyin edildim. Ulu
öndər Heydər Əliyev bütün azərbaycanlılara,
ölkə vətəndaşlarına qayğı, diqqət
göstərib. Fəxr edirəm ki, onun
şərəfinə, şöhrətinə layiq heykəl
yarada bilmişəm. Tez-tez o möhtəşəm abidəni
ziyarət edirəm.
Azərbaycan.- 2007.- 29
noyabr.- S. 7.