Rüstəm Z.

“Bizə qədər qadın xanəndələr dəflə oxumurdular”

Mələkxanım Əyyubova hesab edir ki, gənclərin gələcəyi nəzarət altında olmalıdır

Muğam sənətində dəst-xətti olan, təkrarolunmaz ifası ilə seçilən xalq artisti Mələkxanım Əyyubova bu il fəaliyyətinin 27-ci ilini geridə qoyacaq. Xanəndə Qulu Məhərrəmovun yetirməsi olan M.Əyyubova müəlliminin ənənələrini bu gün də yaşadır. Eyni zamanda, muğam sənətində onun öz yeri var. Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində onlarca tələbə yetişdirən xanəndə xanım gələcək nəslə muğam anlayışını aşılamağa çalışır. Xatırladaq ki, ötən il M.Əyyubovanın yaradıcılığı daha çox səfər proqramı ilə yadda qalıb. Bu günlərdə Belarusdakı səfirimiz Əli Nağıyevin dəvəti ilə o, Minsk Dövlət Filarmoniyasında çıxış edib:

- Ötən il həm də oğlumun Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinə daxil olması ilə yadda qaldı. 2008-ci ilə bir çox planlarım var. Yaxın günlərdə Türkiyənin bir neçə şəhərində silsilə konsert proqramı ilə çıxış edəcəyəm. Hərdən qastrol səfərlərindən söz düşəndə statistik göstəricilərə varmıram. Bir cümlə ilə bütün ölkələrə getdiyimi qeyd edirəm. Əlavə edim ki, əcnəbilər dilimizi başa düşmür, qəzəl, muğam nədir, bilmirlər. Səs diapazonumuz, zəngulələr, boğazda etdiyimiz xırdalıqlar, improvizələr onları təəccübləndirir, bizi ayaq üstə alqışlamağa vadar edir. Dünyanın heç bir ölkəsində belə musiqi yoxdur.

- 27 illik fəaliyyətiniz dövründə sənətdə baş verən dəyişiklikləri necə dəyərləndirirsiniz?

- Bütün dövrlərdə musiqinin siyasəti olub və olacaq. Xatırlayıram ki, mən "İrs" Folklor Ansamblının tərkibində çalışan illərdə vəziyyət elə də ürəkaçan deyildi. Yəni, ansambl yaranan ərəfədə Novruz bayramını keçirmək, milli adət-ənənələri yaşatmaq, hətta "milli" sözünü işlətmək belə çox çətin, qorxulu idi. Rəşid Nəsiboğlu bu ansamblı yaradanda nə qədər əziyyətlər çəkdi, başına müsibətlər gəldi. Bu söhbətlər indi-indi açılır. Bu haqda danışa bilmirdik. Eyni zamanda, muğama birmənalı yanaşmayanların sayı daha çox idi. Sənət daha çox el şənlikləri səviyyəsində dinlənilirdi. Müğənnilərdən Baloğlan Əşrəfov, Ağadadaş Ağayev, Niyaməddin Musayev primitiv mahnılar oxuyurdular, amma onların musiqisinə bir axın var idi. Həvəskar səviyyədə yazılmış kasetlər yüksək tirajla satılırdı. Yəni, bütün dövrlərdə zövqlər fərqlənib, kütlə yüngül musiqiyə meylli olub. Məcburən millətin beyninə yeridiblər ki, sizin milli musiqiniz budur, buna qulaq asın". Amma öz dövrlərində Əlibaba Məmmədov, Arif Babayev, İslam Rzayev, Hacıbaba Hüseynov, Alim Qasımov, Sara Qədimova, Rübabə Muradova muğam sənətini qoruyub saxladılar.

- Qadın xanəndələr arasında dəflə oxumaq ideyası kimə məxsusdur?

- Qadın ifaçılarından mənim, Səkinə İsmayılovanın muğamın inkişafı istiqamətində səylərimiz az olmayıb. İlk dəfə biz əlimizə dəf alıb oxuduq. Bizə qədər qadın xanəndələr dəflə oxumurdular. Biz ucuz yolu seçib toylarda oxumadıq. Bizdən sonra gələn nəsil - Nəzakət Teymurova, Aygün Bayramova, Könül Xasıyeva da bizə baxıb əllərinə dəf alıb muğam sənətini eyni qaydada davam etdirdilər. Eyni ənənələri gənclər davam etdirirlər. Muğam müsabiqəsində elə iştirakçıları dinləyirəm ki, onlar artıq əsl xanəndədir. Onlar haqqında əlavə fikir söyləməyə ehtiyac yoxdur. Amma onların gələcəyi daim nəzarətdə olmalıdır. Əgər restoran proqramlarına meyilli olsalar, peşəkarlıq səviyyələrini itirəcəklər. Eyni zamanda, bu, səslərinə də təsirsiz ötüşməyəcək.

- Restoranlarda, toylardakı kütlənin bir hissəsini də muğam həvəskarları təşkil edir. Nəyə görə bu təbəqədən olan müğənnilər ucuzlaşdırılır?

- Çünki kütlənin çox hissəsi yüngül musiqiyə meyillidir. Əgər mən restorana gedirəmsə, deməli, istənilən mahnı sifarişini yerinə yetirməyə məcburam. Burada estrada da ola bilər, xalq musiqisi də, ara mahnıları da. Yüngül mahnılar insanın psixologiyası ilə yanaşı, səsinə də təsirini göstərir. Düzdür, restoran, el şənlikləri, şou-proqramlar müğənninin bütün tələbatlarını ödəyir. Amma heç kim orada iştirak etməyə məcbur deyil. Xalq mənim imkanlarımı, sənətimi qiymətləndirir. Fəaliyyətimi sırf xalq mahnılarını, muğamları lentə yazdırmaq, onları tələbələrimə aşılamağa yönəltmişəm. Ona görə də bu gün xanəndə "tayfa"sının yeri yüksəkdədir. Düzdür, ehtiyac içində itib-batanlar da var. Evsiz, pulsuz olanlar çoxdur. Onlar qürurlarını üstün tutub kiməsə ağız açmaq istəmirlər. Bizim ən böyük üstünlüyümüz odur ki, həmişə bir-birimizə dayaq olmuşuq. Fikrimcə, sənətkarın ən böyük mükafatı onun alın təri ilə qazandığı çörəyidir. Onda xalq onu qiymətləndirir və ölümündən sonra adını tarixə həkk edir.

- Yetirmələriniz arasında sizə qohum olanlar da var. Övladlarınızdan necə, hansındasa muğam sənətinə meyil var?

- Kiçik qızımda var, muğama böyük həvəs göstərir. Məsləhət görmüşəm ki, əgər xanəndə olmaq istəyirsə, gərək indidən bütün muğamları öyrənsin. Bu sənətə yiyələnmək çox çətindir, muğamı gərək illərlə mənimsəyəsən.

Ayna.- 2007.- 2 fevral.- S. 18.