Babayeva T.

Vaqif Bəhmənli: Gənc Ədiblər Məktəbi zamanın zərurətindən doğub

Son dövrlər Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi incəsənətin müxtəlif sahələrində yaradıcı gənclərə qayğı göstərir, istedadların üzə çıxarılması istiqamətində layihələr həyata keçirir. Bu dəfə isə növbə gənc yazarlara çatıb. Nazirliyin və Yazıçılar Birliyinin təşəbbüsü ilə M.F.Axundov adına Milli Kitabxanada Gənc Ədiblər Məktəbi fəaliyyətə başlayıb. Məktəb ədəbi yaradıcılıq sahəsində fəaliyyət göstərmək arzusunda olan, bu sahədə ilk addımlarını atan 15-35 yaş arasındakı yaradıcı nəsli bir araya gətirmək, onların imzalarını üzə çıxarmaq, ümidverici gənclərin yaradıcılıq vərdişlərini inkişaf etdirmək, ədəbi nümunələrin əcnəbi dillərə tərcümə olunub nəşr edilməsini dəstəkləmək məqsədi daşıyır.
Vaqif Bəhmənli: "Gənc Ədiblər Məktəbi zamanın zərurətindən doğub"
Bu günlərdə Gənc Ədiblər Məktəbi ilk məşğələsini keçirib. Məktəbin hansı zərurətdən yarandığını öyrənmək və onun gələcək fəaliyyəti barəsində məlumat almaq məqsədilə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin nəşriyyat, reklamın təşkili və informasiya şöbəsinin müdiri, əməkdar mədəniyyət işçisi, şair Vaqif Bəhmənli ilə söhbətləşdik.
- Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi milli ədəbiyyatımızın inkişafında son dərəcə maraqlıdır. Bu da dövlətin Azərbaycan mədəniyyətinə, ədəbiyyatına ayırdığı böyük diqqətin nəticəsidir. Azərbaycan ədəbiyyatı zaman-zaman inkişaf edib, yeniləşib və öz sənət adamlarını yetişdirib. Bilirsiniz ki, ədəbiyyat tariximizin müxtəlif dövrlərində ədəbi məclislər, ədəbiyyata yeni gələn gəncliyə yol göstərən dərnəklər fəaliyyət göstərib. Burada imzalar təsdiqlənib, yazılmış əsərlər haqqında fikir mübadilələri aparılıb. Azərbaycanda ədəbi məclis, yeni qüvvələrin bir araya toplaşması, ünsiyyətdə olması, yazılan əsərlərin müzakirə ediməsi milli ədəbi prosesin bir ənənəsidir. Burda bütün mübahisələr, müzakirələr peşəkar müstəviyə keçir. Eyni zamanda, bu bir maarifçi təşəbbüsdür. Bu gün də Azərbaycan ədəbiyyatında yeni qüvvələr, yeni yaradıcı insanlar var. Şübhəsiz, ədəbiyyatımızın sonrakı inkişafı yeni qüvvələrlə, gənclərlə bağlıdır - bir şərtlə ki, ədəbiyyat korifeylərimizin əməyinə, yaratdığı əsərlərə kölgə salınmasın. Belə bir halda yeni nəslin əsərləri müzakirə olunmalıdır, şübhəsiz ki, dövlət də, ictimaiyyət də istedadın parlaması üçün bütün mümkün təşəbbüsləri göstərməlidir. Bu mənada Gənc Ədiblər Məktəbi zamanın zərurətindən doğub. Əsas məqsəd ondan ibarətdir ki, Azərbaycan ədəbiyyatına gələn yeni qüvvələr özlərini yaradıcı prosesdə, yaradıcı ədəbi mühitdə rahat hiss etsinlər.
-Yaradıcılığın mayasını fitri istedad təşkil edir. Belə təəssürat yarana bilər ki, bu məktəbin yaradılmasına ciddi ehtiyac yox idi...
-Təkcə istedadla heç nə etmək olmaz. İstedadlı insan elmə yiyələnməsə, uğur əldə edə bilməz. İstedad Tanrı tərəfindən verilən vergidir və insanların əksəriyyətində var. Sadəcə, bunun istiqaməti müəyyənləşməlidir. Əlinə qələm alan adam isə şübhəsiz, müəyyən nəzəri biliklərə yiyələnməlidir. Ədəbiyyat elmdir. Janrlarından, tarixindən başlayaraq bədii əsərin strukturuna qədər hər bir vasitə, hər bir cəhət mənimsənilməlidir. Məncə, bu, ən doğru, ən sınanmış yoldur. Əvvəlki dövrlərdə ədəbiyyatda adətən, yazıçıların, şairlərin çoxunun filoloji təhsili olurdu. Onlar bu işin peşəkarı olmaq üçün Bakıda, ya Moskvada ədəbiyyat, jurnalistika fakültələrini bitirirdilər. Həmin dövrdə bir mühəndis, həkim şeir yazanda adama qəribə gəlirdi. Cəmiyyət də onlara bir az fərqli yanaşırdı. Onların çoxu şeir yazmağa, onu çap etdirməyə cəsarət etmirdilər. Amma indi ölkəmizdə yaradıcılıq sahəsində də demokratik ab-hava var. İxtisasından asılı olmayaraq, içində sözü olan hər bir adam çox rahatlıqla öz fikirlərini yazır, onu redaksiyalara təqdim etməkdən, kitab halında çap etdirməkdən çəkinmir. Bu, demokratiyanın göstəricisi kimi çox yaxşıdır. Amma müəyyən vərdişlər elm şəklində olmalıdır. Mən demirəm ki, mütləq hamını zorla məktəbə yazmaq lazımdır, hamı mütləq filoloji təhsilə yiyələnib, diplom almalıdır. Amma ədəbiyyata gələn hər bir adamın borcudur ki, özünə qədər olan bütün ədəbi tərcübəni öyrənsin. Bunsuz mümkün deyil. Nəzəri biliklər olmayanda, müəyyən aldadıcı şeylər, yaxud da istedadın gücünə ərsəyə gələn bir neçə obrazlı tapıntılarla bir adam oxucunun yaddaşında müəyyən müddət qala bilər. Amma ədəbiyyatın məqsədi hər hansı bir istedadın meydana gəlməsi deyil. İstedad da, düşüncələr də sonda ortaya qoyulan yaxşı bir əsərə xidmət etməlidir.
- Artıq məktəbin 30-a yaxın üzvü var. Onları hansı meyarlara əsasən seçmisiniz?
- Biz heç kimi seçməmişik. Sadəcə olaraq, Gənc Ədiblər Məktəbinin fəaliyyətə başlaması ilə bağlı çağırış olub. Məktəbə üzv olmaq tam sərbəstdir. Bu, gənclərin birləşdiyi yaradıcılıq studiyası, dərnək formasında bir məktəbdir. Məktəbin qapıları istedadı olan hər kəsin üzünə açıqdır. İlkin dövrdə hamı burada öz imkanlarını nümayiş etdirə bilər. Nazirlik bu işi başlayıb, məktəbin fəaliyyətinin gələcək icra mexanizmi isə işin gedişində bəlli olacaq. Gələcəkdə məlum olacaq ki, məktəb hər il neçə gənc ədiblə işləyə bilər.
- Məktəbin ilk məşğələsində bir neçə gənc şair öz şeirlərini oxudu. Gənc nəslin yaradıcılığını necə qiymətləndirirsiniz?
- Gənclik öz fikirlərini əsəbi şəkildə də deyə bilər, çılğın misralar da yaza bilər, bütün bunların hamısı bir başlanğıcdır. İlk məşğələdə hiss etdim ki, o gənclərin hər biri istedadlıdır. Amma mən onu da hiss etdim ki, onlar özlərindən daha çox, kənardakı şeylərdən yazırlar. Böyük sənət əsərləri həmişə şairin, yazıçının öz içindən baş qaldıran mövzulardan yaranır. Mən həmin gənclərin şeirlərində onların dərin psixologiyasından, qəlbinin lap dərin qatından gələn hissləri görmədim. Şeirlərin strukturunda, havasında da bu, hiss olunmurdu. Mən demirəm ki, mütləq tam ənənəyə, milli köklərə bağlanıb, ancaq qəzəl, qoşma, heca şeiri, ya da sərbəst şeirin özünün ənənəvi varlığı üstündə yazmaq lazımdı. Və yaxud bunun nəyi pisdir ki, yaxşı əsər tamam yeni formada, yeni üslubda yazılsın. Bütün hallarda hər bir əsərin insanın daxili dünyasına bağlanan həqiqi, təbii kökləri olmalıdır. Kənarda nə dərd var, nə də xoşbəxtlik… Şairin dərdi də, xoşbəxtliyi də onun içindədir. Əgər belə olarsa və üstəlik, bu cür məktəblər, mübahisələr, mütaliələr mühitində şairin, yazıçının peşəkar səviyyəsi formalaşarsa, gözəl əsərlərin yaranmasından söhbət gedə bilər. Sənətə yeni gələn adamın haradan gəldiyi, doğulduğu təbiətin necə olduğu, onun ilk duyğularının necə əzildiyi, ilk dəfə çəkdiyi ağrı, nə zaman xoşbəxt olduğu mütləq bilinməlidir. Bunlar çox gənc olsalar da, çox nadir hallarda sevgi şeirləri yazırlar. Bunun özündə bir qəribəlik var. İndi onların sevən vaxtlarıdır…
- Bəlkə heç sevmirlər? Bəlkə, bu, texnologiyaların inkişaf etdiyi, zamanın sürətlə keçdiyi müasir dövrün təsirindəndir?
- Sevmirlərsə, bu çox pisdir. Bu yaşda da sevməyib nə vaxt sevəcəklər? Şair sevgi deməkdir. Əgər sevmirsə, heç olmasa, özü üçün bir sevgi uydurmursa, o hissləri ən təmiz, ən saf şəkildə ifadə etmirsə, bu başlanğıc şübhəli görünür. Məsələn, bugünkü şeirdə hər şeyin ifrat bir çılpaqlıqla deyilməsini bəyənmirəm. Bu cür ədəbiyyatı, onu dünyanın ən nəhəng yazıçısı yaratsa belə, qəbul edə bilmərəm. Amma mən görməmişəm ki, dünyanın nəhəng yazıçısı estetik cəhətdən şikəst lövhələr yaratsın. Çünki sənətin son nəticəsi estetikadır. Ədəbiyyat həyat deyil. Biz nə qədər çalışsaq da, ağacı öz şeirimizə naturadakından gözəl gətirə bilməyəcyik. Bizim şeirimizə gətirilən ağac artıq estetik ağacdır. Yəni, artıq ədəbiyyata çevrilmiş ağacdır. Mən inanıram ki, bizim ədəbi məktəb bu cür mübahisələrə, müzakirələrə, əsərlərin hər birinin sözbəsöz təhlilinə yönələn bir istiqamət götürsə, orada daha çox gənclərin özləri danışsalar, özləri özlərini tənqid etsələr, müəyyən fikrə gəlsələr, uğurlu nəticə əldə etmək olacaq. Mən hətta təklif edərdim ki, orada hansısa bir şeirin mətbuatda çıxması, yaxud da hansısa şairin ilk kitabının nəşr olunması səsvermə yolu ilə müəyyənləşsin.
- Məktəbdə dərslər hansı formatda qurulacaq?
- Dərs saatının müəyyən hissəsi gənc yazarların öz arzusundan asılı olaraq, ustad sənətkarların dərslərindən ibarət olacaq. Amma yazıçı bu dərslərdə öz yaradıcılığını təbliğ etməyəcək. O, gənclərə qulaq asacaq, öz rəyini verəcək, təcrübəsini bölüşəcək. Burada həm ustad rəyi, həm də gənclərin rəyi bir arada olacaq. Bundan başqa, gənclər hansısa peşəkar yazıçının əsərini, hansısa bir tamaşanı və ya cəmiyyətdəki mənəvi məsələni müzakirə edə bilərlər. Məktəb gənc ədiblərin adı ilə bağlı olsa da, məktəbin təkcə ədəbiyyatla məhdudlaşdırılmasını istəməzdim. Uzun illər bizdə yaradıcı gəncliyin vahid cəmiyyətinin olması ideyası bir arzu olaraq qalır. Məsələn, mən istərdim ki, bu məktəbdə şeirə bir rəssam, bir musiqiçi baxışı da olsun. Bəlkə, xoşu gələcək, gedib ona nəğmə yazacaq. Yaxud da rəssam o şairin portretini işləyəcək və ya kitabına illüstrasiyalar verəcək, şair o rəssamın yaradıcılığı barədə bir esse yazacaq. Şair rəssamlığı, musiqini, teatrı, kinonu nə qədər dərindən bilsə, daha uğurla çalışa biləcək. Dünyanın hər yerində belədir. Böyük yazıçılar yalnız ədəbiyyatın, sözün qulpundan yapışmaqla böyük olmurlar. Onlar ümumiyyətlə, estetik, sənətkarlıq baxımından tam yetkin şəxsiyyətlərdir. Bəli, açıq-aşkar görünür ki, ədəbiyyatda köhnə qaydalara, ənənələrə qapılıb qalmaq olmaz. Həmçinin, məsələnin mahiyyətini bilmədən, hazırkı ədəbi vəziyyəti, dəbi, ovqatı yaşamadan postmodernist, ya da hansısa başqa bir yolu formal şəkildə tutan nəticədən yanaşmadan da xilas olmalıyıq. İfrat ənənəçiliyin məngənəsi arasında qalmaq bizə xeyir verməz - bu öz yerində. Amma yeni əsərləri oxumadan, yaxud da qismən oxumaqla ədəbi yol müəyyənləşdirmək, örnək hədəflər seçmək yolverilməzdir. Bütövlükdə ənənələr və çağdaş dünya ədəbiyyatı öyrənilməli, müasir Azərbaycan ədəbi prosesi izlənilməlidir. Sənətkarın ayrı yolu yoxdur. O, ən mütaliəli, ən yüksək səviyyəli bir şəxs olmalı, cəmiyyətin bütün hadiəsələrindən nəticələr çıxarmalıdır.
- Bəs, gəncləri istiqamətləndirə biləcək, çağdaş dünya ədəbiyyatından xəbəri olan, orada gedən prosesləri ətraflı izləyə bilən insanlar varmı?
- Belə adamlar var. Dünya ədəbiyyatını həqiqətən diqqətlə izləyən insanların hamısı Gənc Ədiblər Məktəbinə dəvət ediləcək. Düşünürəm ki, orada ədəbi cərəyanlar- istər klassik, istərsə də çağdaş ədəbi cərəyanlar haqqında dərslər getməlidir. Hətta Orxan Pamuk, Oljas Süleymenov, mən əlimiz yetənlərin adını çəkirəm, digər tanınmış yazıçılar məktəbdə ustad dərsləri deməyə dəvət oluna bilər. Nazirliyin və Yazıçılar Birliyinin köməyilə Türkiyədən, Rusiyadan, Avropadan, Şərq ölkələrindən, Amerikadan tanınmış yazıçılar bu işə cəlb oluna bilər. Bizim ədəbi gəncliyi dünya ədəbiyyatının böyük simaları ilə görüşdürmək lazımdır. Heç kimə əlçatmaz ulduz kimi baxmaq olmaz. Sadəcə olaraq, indiki ədəbi gənclik dünyanın böyük ədəbi sərvətinə meyl, həvəs göstərməli və onun sahibi olmalıdır.

Xəzər.- 2008.- 5 iyul.- S. 18.