Arif Q.

Mehriban Əliyeva: Biz mədəniyyətlər və sivilizasiyalararası dialoq probleminə qadınların gözü ilə baxmalıyıq

Məşhur klassikin məlum deyimini bir az dəyişsək, demək olar ki, hazırda bütün dünyanın başı üzərində bir ideya dolaşmaqdadır. Bu, qloballaşma, yaxınlaşma, birləşmə ideyasıdır. Dünya artıq öz səhvlərindən öyrənir. Amerika Birləşmiş Ştatlarının 200 illik tarixi göstərdi ki, ayrı-ayrı yox, birləşmiş ştatların inkişaf etmək və irəli getmək şansları daha böyükdür. Artıq Avropada ideya kimi yüz ildən çox tarixi olan, II Dünya müharibəsindən sonra qaçılmaz reallıq kimi meydana çıxan “Avropa Birləşmiş Ştatları” layihəsi Avropa Birliyinin timsalında reallaşmaqdadır. Bəli, Qərbdə artıq mədəniyyətlər, ölkələr yaxınlaşır, sərhədlər kağız üzərində qalır, formal xarakter daşıyır, dilindən, dinindən və irqindən asılı olmayaraq hamı və hər kəs bir məqsədə –insanın azad və firavan yaşamasına xidmət edir. Başqa bir klassik isə deyir ki, Şərq Şərqdir, Qərb isə Qərb, hərəsinin öz yeri, öz yolu var. Amma bu, qətiyyən o demək deyil ki, yaxşını görməmək və bir-birindən öyrənməmək gərəkdir.
Əksinə, Şərqdə aparıcı olan İslam məhz yaxşının üzərində bərqərar olmuş, bəşəriyyətə xeyir gətirən bir dünyagörüşüdür, insana ömrü boyu yaxşını öyrənməyi və xeyirə xidmət etməyi tövsiyə edir. Artıq ölkələrin, mədəniyyətlərin yaxınlaşması prosesi Şərqdə də sürətlənir, hələlik Qərbdəki kimi institusional şəkli almasa da, təşkilatlanma səviyyəsində gedir. İslam Konfransı Təşkilatı, İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı kimi qüdrətli beynəlxalq qurumlar yaranır. Növbəti mərhələ isə Qərblə Şərqin yaxınlaşması, mədəniyyətlərin, sivilizasiyaların dialoqu və əməkdaşlığıdır.
Azərbaycan Respublikası taleyin qismətindən Qərblə Şərqin sərhədində, faktiki olaraq, sivilizasiyaların qovuşuğunda yerləşən, Avropa dəyərlərinə istiqamətlənən bir islam ölkəsidir. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev bu reallığı orijinal bir aforizmlə ifadə etmişdir: “Yönümüz Şərqə olsa da, yolumuz Qərbədir”. Məhz bu geosiyasi məkanı və mövcud reallığı nəzərə alaraq, hazırda dünyanı dolaşmaqda olan qloballaşma ideyası Azərbaycanın üzərinə yeni vəzifələr qoyur. Azərbaycan, eyni zamanda, həm Qərbə, həm də Şərqə inteqrasiya etməklə bərabər, Qərb və Şərq mədəniyyətlərinin, sivilizasiyalarının dialoqunda, qovuşmasında körpü və son nəticədə xeyirə xidmət etməsində vasitəçi olmalıdır. Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə iyunun 10-da Bakıda keçirilən “Mədəniyyətlərarası dialoqda qadınların rolunun genişləndirilməsi” mövzusunda ikigünlük beynəlxalq forum da məhz bu məqsədə xidmət edirdi.
Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü, YUNESKO-nun və İSESKO-nun dəstəyi ilə keçirilən forum müzakirə olunan məsələlərin miqyasına görə, sözün əsl mənasında, qlobal, dünyanın demək olar ki, bütün qitələrinin nümayəndələrinin iştirakına görə beynəlxalq bir tədbir idi. Əgər, bu forumun öz atributları, bayrağı, gerbi olsaydı, onların üzərinə tərəddüd etmədən Yer kürəsinin—beş qitənin təcəssümü sayılan beşguşəli ulduzu həkk etmək olardı. Tədbirdə dünyanın müxtəlif ölkələrindən 300-dən çox nümayəndə, o cümlədən İSESKO-nun baş direktoru Əbdüləziz bin Osman Əl-Tüveycrini, Türkiyə, Polşa, CAR kimi böyük dövlətlərin birinci xanımları, YUNESKO-nun və İSESKO-nun xoşməramlı səfirləri iştirak edirdilər. Forum Azərbaycanın müstəqil bir dövlət kimi dünyada yerindən, əhəmiyyətindən xəbər verdiyi kimi, tədbirin təşkilatçılarının, ilk növbədə Heydər Əliyev Fondunun, onun prezidenti, Azərbaycanın birinci xanımı, YUNESKO-nun və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban Əliyevanın nüfuzundan, populyarlığından xəbər verirdi.
Tədbirdə giriş sözü ilə çıxış edən Mehriban xanım qeyd etdi ki, son 15 ildə alimlər və yazıçılar, din xadimləri və siyasətçilər millətlərarası və sivilizasiyalararası dialoqun formalarını və yollarını axtarırlar. Bütün dünyada mədəniyyətlər, sivilizasiyalar birliyə, bir araya gəlməyə can atır. Bu problem bir çox beynəlxalq forumların və konfransların əsas mövzusu olmuşdur. Heydər Əliyev Fondu da ilk dəfə deyil ki, bu mövzuya müraciət edir. Lakin ilk dəfədir dünyanın, demək olar ki, bütün qitələrinin nümayəndələri belə nüfuzlu, yüksək səviyyəli forumda iştirak etmək üçün Bakıya toplaşıblar. Müxtəlif ölkələrin və mədəniyyətlərin təmsilçilərinin bir araya gəlməsi isə artıq mədəniyyətlərarası dialoqun başlanğıcıdır. Deməli, Şərqin böyük şairi Şəhriyarın arzuları artıq reallaşmaqdadır:
“Yalançı sərhədlər silinsin gərək,
dünyanın bütövlüyü bilinsin gərək.”
Məlum olduğu kimi, BMT Baş Məclisinin qərarı ilə 2001-ci ilin sivilizasiyaların dialoqu ili elan olunması mədəniyyətlərarası dialoq ideyasını qabartmış, yenidən gündəliyə çıxartmışdır. Amma aradan 7 il keçsə də, problem müxtəlif səviyyələrdə, müxtəlif ölkələrdə geniş müzakirə olunsa da, istənilən nəticəni almaq, mədəniyyətlərarası dialoqa nail olmaq, Qərblə Şərq arasında körpü salmaq hələlik mümkün olmamışdır. ABŞ-ın 11 Sentyabr faciəsindən bəzi qüvvələr İslam dəyərlərinə terror mənbəyi kimi baxmaq üçün istifadə etmişlər və bu proses yüksələn xətlə olmasa da, hazırda davam edir. Bəzi Avropa ölkələrində mətbuat səhifələrində İslamın müqəddəs dəyərlərini təhqir edən şəkillər verilir, televiziya kanallarında anoloji filmlər nümayiş etdirilir və bunlar internet vasitəsilə bütün dünyaya yayımlanır. Avropanın bəzi inkişaf etmiş ölkələrində isə mədəniyyətlərarası dialoqa və sivilizasiyaların yaxınlaşmasına böyük təhlükə olan ksenofobiya halları güclənməkdə və rasizmə, hətta neofaşizmə keçməkdədəir. Rusiyada başqa mədəniyyətlərə və dinlərə qarşı çıxan skinxedlər hərəkatı genişlənməkdə və artıq bu çoxmillətli və çoxdinli ölkənin ictimai-siyasi sabitliyinə təhlükə törətməkdədəir. Forumda çıxış edən və dünyanın müxtəlif ölkələrini və mədəniyyətlərini təmsil edən nümayəndələr bu məsələləri müzakirə etməklə yanaşı, çıxış yollarını axtarmağa və tapmağa çalışırdılar. Ümumi rəy belə idi ki, qadınlar mədəniyyətlərin dialoqunun inkişafında, sivilizasiyaların yaxınlaşmasında çox mühüm rol oynaya bilər. Onlar cəmiyyəti quran ailənin özəyidir, gənc nəslin tərbiyəçisidir. Qadınlar gənc nəslin tolerantlıq ruhunda yetişməsində mühüm rol oynayır. Ona görə də, qadınların potensialından siyasətdə, iqtisadiyyatda, mətbuatda, ümumiyyətlə müxtəlif sahələrdə geniş istifadə olunmalıdır. Bunun üçün qadınlar ilk növbədə savadlı olmalı və cəmiyyətdə kişilərlə bərabər hüquqlara malik olmalıdırlar. YUNESKO bunları nəzərə alaraq, gender bərabərliyini 2008—2010-cu illər üçün özünün qlobal prioriteti elan etmişdir. Bakı forumunda qərara alındı ki, c əmiyyətin təkanverici qüvvəsi olan qadınların rolunun daha da artması üçün səylər birləşdirilməlidir. Bu cür forumların mədəniyyətlərarası dialoqun inkişafına müsbət təsirini nəzərə alaraq, növbəti tədbirin gələn il Türkiyədə keçirilməsi haqqında fikir səsləndi və bəyənildi.
Bakı forumunda Azərbaycanın Asiya ilə Avropanı birləşdirən mədəni yollar üzərində yerləşən ölkə kimi mədəniyyətlərin dialoqunda aparıcı yeri və rolu xüsusi qeyd olundu. Taleyin qismətindən Azərbaycan Şərqdə tarixən gender bərabərliyinin və tolerantlığın mərkəzi, obrazlı desək, məbədi olmuşdur. Şərqdə ilk demokratik respublika olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti 1918-ci il İstiqlal Bəyannaməsi ilə qadınlara seçmək və seçilmək hüququ vermişdir. Xatırladaq ki, bu hüququ Azərbaycan qadınları dünyanın, hətta Avropanın bir çox inkişaf etmiş ölkələrindən daha tez almışlar. ABŞ-da 1934, Fransada 1945, Lixtenşteyndə 1984-cü ildə qadınlara səsvermə hüququ verilmişdir. Beləliklə, Şərqlə Qərb dəyərlərini özündə birləşdirən Azərbaycan gender məsələsində də nümunə ola bilər.
Məlum olduğu kimi, Azərbaycanda, xüsusilə onun paytaxtı Bakıda tolerantlıq tarixi bir ənənədir, xalqımızın təbiətindən, mentalitetindən irəli gələn bir xüsusiyyətdir. Azərbaycanda qədim dövrlərdən müxtəlif xalqların nümayəndələri dinc yanaşı yaşamış, bir çox xalqların dinləri mövcud olmuşdur. Azərbaycan və onun xalqı həmişə dini dözümlülüyü ilə fərqlənmişdir. Azərbaycanda heç vaxt dini zəmində heç bir münaqişə, heç bir toqquşma olmamışdır. Hətta ötən əsrin 80-ci illərinin axırı, 90-cı illərin əvvəlindəki ağır dövrdə belə heç bir mənfi fakt qeydə alınmamışdır. Bu gün də müstəqil Azərbaycanda hər bir insanın azadlığı üçün, o cümlədən dini mənsubiyyət azadlığı, vicdan azadlığı üçün hər cür şərait vardır. Hər kəs hansı dinə mənsubdursa, həmin dinə ibadət edir. Lakin bu, Azərbaycanda insanların mehriban, qarşılıqlı anlaşma şəraitində yaşamasına mane olmur, bizdə milli və dini mənsubiyyətlə əlaqədar heç bir ayrı-seçkilik yoxdur.
Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, millət vəkili Mehriban xanım Əliyeva ölkəmizin tolerantlıq məsələsində nəinki regionda, hətta bütün dünyada nümunə olduğunu bir daha forum iştirakçılarının diqqətinə çatdırdı. Qeyd etdi ki, Azərbaycan Böyük İpək Yolu üzərində yerləşən ölkə kimi tarix boyu yüksək tolerantlıq mühitini yaşatmışdır. Yəni tarix boyu tolerantlığı öyrənmiş və öyrətmişdir. Bu, həm mədəniyyətimizdə, həm də cəmiyyətimizdə dərin izlər qoymuşdur. İndi də bizim cəmiyyətdə, sözün əsl mənasında, tolerantlıq ab-havası hökm sürür. Azərbaycanın paytaxt şəhəri unikal mədəniyyət mərkəzidir. Bakı yalnız azərbaycanlıların, müsəlmanların deyil, dilindən və dinindən asılı olmayaraq, burada yaşayan bütün insanların doğma şəhəridir. Artıq uzun müddətdir ki, burada müsəlman məscidi və atəşpərəst məbədi, katolik kilsəsi və sinaqoq, pravoslav məbədi və kirxa yanaşı mövcuddur. Onların coğrafi yaxınlığı faktı belə, yüksək tolerantlıq şəraitində birgə fəaliyyətin mümkünlüyünü nümayiş etdirir və hər bir dinin əsas dəyərlərinin ümumbəşəri dəyərlərlə üst-üstə düşdüyünü təsdiq edir. Bakını Səudiyyə Ərəbistanının, İranın, Pakistanın dövlət və din xadimləri, Roma Papası, Moskvanın və bütün Rusiyanın patriarxı da ziyarət ediblər. Burada Avropa və Asiya mədəniyyətlərini təmsil edən humanitar təşkilatların müxtəlif tədbirləri keçirilir.
Azərbaycanın birinci xanımı mədəniyyətlərarası dialoqun inkişafında, sivilizasiyaların yaxınlaşmasında din faktorunun böyük rolu olduğunu diqqətə çatdırır. Doğrudur, hazırda Qərbdə də, Şərqdə də bəzi qüvvələr din faktorundan qarşıdurmaların, münaqişələrin yaranması üçün istifadə edirlər. Amma biz əl-ələ verməliyik, bəşəriyyətə, gələcəyə təhlükə olan bu cür neqativ halların qarşısını kəsməliyik. Bizim hamımızın bir Tanrımız var və bütün dünya dinlərinin bir məqsədi, bir məramı var. Demək olar ki, hər bir dinin əsasını təşkil edən mənəvi dəyərlər ümumbəşəri dəyərlərlə eynidir, inamlı olmağı, hər yerdə və hər zaman uca Tanrıya itaət etməyi, insaflı olmağı—insanları sevməyi, ataya, anaya hörmət etməyi, ədalətli olmağı—özünə arzu etmədiyini özgəsinə də rəva görməməyi təlqin edir. Bunlar insanları birləşdirən və barışdıran dəyərlərdir. Biz bu dəyərlərdən çıxış etməli, mədəniyyətlərarası dialoqu məhz bu ümumbəşəri dəyərlərin əsasında qurmalı və inkişaf etdirməliyik.
Mehriban xanım Əliyevanın forumda səslənən fikirlərinə, təkliflərinə diqqət etdikcə, Heydər Əliyev məktəbi daha aydın görünür. Müzakirə olunan məsələlərə miqyaslı, tarixi yanaşma nümayiş etdirilir, gündəliyə çıxarılan məsələlər kimi, aparılan müzakirələr, verilən təkliflər də lokal deyil, regional, hətta, qlobal xarakter daşıyır. Məlum olduğu kimi, tənqid etmək, problemləri göstərmək çətin deyil, təklif vermək, çıxış yolları göstərmək isə çətindir, yüksək intellekt, uzaqgörənlik və böyük iradə tələb edir. Mehriban xanımın fikirlərində, təkliflərində məhz bu cəhətlər üstünlük təşkil edir, fəlsəfi yanaşma müşahidə edilir, səbəb—nəticə dialektikası təhlil edilir. Məsələn, konkret olaraq soruşulur: görəsən, sivilizasiyalara, xalqlara və ayrı-ayrı insanlara bir-birini eşitməyə, anlamağa nə mane olur və nə kömək edə bilər? Bəyan olunur ki, sivilizasiyaların dialoqu problemini hansısa abstrakt bir problem kimi müzakirə etməyin vaxtı artıq çoxdan keçib. Aydın təsəvvür etmək lazımdır ki, bu problemin arxasında minlərlə insanın taleyi və həyatı dayanır. Sözsüz ki, ilk növbədə, burada ikili standartlar və yanlış stereotiplər siyasətindən uzaqlaşmaq lazımdır. Eyni zamanda, ümumbəşər sivilizasiyasından danışarkən onun yalnız seçilmiş xalqlar tərəfindən yaradıldığı haqqında düşüncələrə də yol vermək olmaz. Cəmiyyətdə iqtisadi dəyərlərə meyli gücləndirən və altruizmi zəiflədən qüvvələr hər zaman mövcud olmuşdur. Doğrudur, iqtisadi dəyərlər bazisi təşkil edir, amma mənəvi dəyərlər də inkişaf etməli, irəli getməli və bəşəriyyətə yol göstərməlidir. Odur ki, hazırkı inkişaf mərhələsində bəşəriyyət daha çox mənəvi dirçəlişə təkan verən yeni ideyalara ehtiyac duyur.
Sonra səbəblər araşdırılır, qeyd olunur ki, biz mədəniyyətlərin və sivilizasiyaların dialoqu haqqında ayrı-ayrı dillərdə danışırıq, problemlərimiz isə eynidir. Biz “Biz hara gedirik? Bizi nə gözləyir?” kimi suallara birlikdə cavab tapmalıyıq. Bu gün bütün bəşəriyyət planetar miqyaslı təhlükələrlə üz-üzə dayanmışdır, müasir dünyada yalnız tənəzzül deyil, iqtisadi inkişaf da yeni problemlər yaradır. Qarşıdurmanın öz problemləri olduğu kimi, qloballaşmanın da öz problemləri var. Bu gün biz keçən əsrin bir çox illüziyalarından uzaqlaşmışıq. Tarix özü və hadisələrin gedişi doqmatik nəzəriyyələri kökündən silkələmişdir. Belə ki, güclü texniki və texnoloji inkişaf tərəqqiyə və kamilliyə xidmət etməklə yanaşı, bəşəriyyətə indiyədək məlum olmayan, tamamilə yeni çağırış və təhlükələr yaratmışdır. Ekoloji və texnogen fəlakətlər, qlobal iqlim dəyişikliyi, təbii sərvətlərin, həmçinin enerji ehtiyatlarının tükənməsi, qloballaşma problemi, əhalinin sağlamlığı, qidalanması və rifahı məsələləri...
Tənqidi fikirlər deyilir, ictimai-siyasi təhlil verilir və dərhal çıxış yolları göstərilir, konkret təkliflər, ideyalar səslənir, sivilizasiyalararası dialoq probleminə qadınların gözü ilə baxmaq, qadın mövqeyini qabartmaq təklif edilir. Aydındır: qadın olan yerdə həmişə səmimiyyət var, sevgi var, məhəbbət var. Mehriban xanım xüsusi olaraq vurğulayır ki, bu, öz övladına, öz yaxınlarına, yer üzündə hər bir varlığa və Tanrıya olan sevgidir. Qatı nifrətin, ksenofobiyanın, irqi və dini dözümsüzlüyün qarşısını məhz belə bir sevgi ala bilər. Aqillərimiz deyirlər ki, nifrətə yalnız məhəbbətlə qalib gəlmək olar. Qadın olan yerdə isə həmişə məhəbbət var, sevgi var, odur ki, düşmənçiliyə, qarşıdurmaya yer yoxdur. Qadının gücü, güc mənbəyi ilk baxışdan çox sadə görünən xeyirxahlıq, sevgi və mərhəmət kimi əbədi duyğulardadır. Qadın anadır və əzəldən müharibə yox, sülh, barışıq tərəfdarıdır.Bu gücün, bu qüvvənin qüdrətini və təsir dairəsini nəzərə almamaq mümkün deyil. Belə bir qüdrətli amilin mədəniyyətlər və sivilizasiyalararası dialoqa layiqli töhfə verməsi bizim özümüzdən asılıdır. Mədəniyyətlərarası dialoqun möhkəmlənməsində qadın potensialından istifadə olunmalıdır. Azərbaycanın birinci xanımı hesab edir ki, bu prosesdə ölkələrin birinci xanımları böyük rol oynaya bilər. Adətən hər bir ölkənin birinci xanımı öz ölkəsində hümanitar sahələrə—elmə, mədəniyyətə, təhsilə, qadın problemlərinə diqqət yetirir. Birinci xanımların sosial problemlərin həllində göstərdiyi fəallıq bəllidir. Onların hər biri öz ölkəsində çoxsaylı layihə həyata keçirir, müxtəlif humanitar tədbirlərdə fəal iştirak edir. Mədəniyyətlərarası dialoqun inkişafı da hazırda aktual humanitar layihədir və birinci xanımlar bu layihəyə dəstək versələr, bu, bir çox müsbət dəyişikliklərə gətirə və dialoq probleminin özünü yeni mərhələyə yüksəldə bilər. Bu nöqteyi-nəzərdən “Mədəniyyətlərarası dialoqda qadınların rolunun genişləndirilməsi” mövzusunda beynəlxalq Bakı forumunun təcrübəsi bir örnək ola bilər.
Beynəlxalq Bakı forumunun tribunasından jurnalistlərə – KİV nümayəndələrinə müraciət də səsləndi. Xüsusi olaraq vurğulandı ki, bu gün dünyada baş verən real hadisələr və bu hadisələrin mətbuatda, televiziyada əksi jurnalistin, televiziya kanalının mövqeyindən və ya hansısa konkret siyasi sifarişdən asılıdır. Hər bir jurnalist ictimai fikirdə hər hansı mənfi obrazın yaradılmasının nə ilə nəticələndiyini çox yaxşı dərk etməlidir. İnsanların dinindən, dilindən və milliyyətindən asılı olmayaraq, onların dini və ya milliyyəti ilə bağlı hisslərini təhqir edən karikatura, məqalə və ya videomaterialın işıq üzü görməsi dözülməz bir haldır. Bu nə ümumbəşəri əxlaqi dəyərlər sisteminə, nə də jurnalist etikasına uyğun gəlir və eyni zamanda, mədəniyyətlərarası dialoqun inkişafına və sivilizasiyaların yaxınlaşmasına böyük ziyan vurur.
Burada fikrimizcə, bir haşiyə çıxmaq, mətləbə aydınlıq gətirmək xatirinə mətləbdən uzaqlaşmaq yerinə düşərdi. Məlum olduğu kimi, müasir dövrdə ictimai rəyin yaradılmasında, milli münasibətlərin nizamlanmasında, eyni zamanda, sivilizasiyaların yaxınlaşmasında mətbuata, bədii ədəbiyyata nisbətən televiziya, kinomotoqrafiya daha böyük, sözün əsl mənasında, aparıcı rol oynayır. Qərbdə çoxdan bu reallığı hiss edirlər və ondan bacarıqla istifadə edirlər. Məsələn, son 20-30 ildə çəkilən elə bir populyar Amerika filmi tapmaq çətindir ki, orada müsbət, xeyirxah, hətta bəzən qəhrəman səviyyəsinə yüksələn zənci obrazı olmasın. Eyni proses televiziya proqramlarında, xüsusilə böyük auditoriyası olan şoularda da müşahidə olunur. Bu, artıq ənənəyə çevrilmişdir və Qərbdə bir vaxtlar geniş yayılmış olan rasizmə qarşı təsirli mübarizə formalarından biridir. Nəticələri də göz önündədir, Amerikada, Avropada insanlar dərisinin rəngindən, dilindən və dinindən asılı olmayaraq, qanun qarşısında eyni səviyyədə məsuliyyət daşıyır və yüksək dövlət vəzifələrinə seçilir. ABŞ isə artıq bütün tarixi boyu özünün ilk qara dərili prezidentini seçmək ərəfəsindədir. Yuxarıda deyildiyi kimi, Şərqdə aparıcı olan İslam məhz yaxşının üzərində bərqərar olmuş, bəşəriyyətə xeyir gətirən bir dünyagörüşüdür, insana ömrü boyu yaxşını öyrənməyi və xeyirə xidmət etməyi tövsiyə edir. Deməli, biz bu təcrübəni nümunə kimi götürməliyik, Qərbdə geniş yayılmış və milli, dini ayrı-seçkiliyə son qoymağa xidmət edən müsbət ənənəni öyrənməli və öyrətməliyik. Və burada əsas məsuliyyət jurnalistlərin, yazıçıların, kinematoqrafçıların, bir sözlə ictimai rəyə təsir edən və onu yönəldən yaradıcı insanların üzərinə düşür. Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyeva da onlara müraciət edir, mədəniyyətlərarası dialoqun inkişafı, sivilizasiyaların yaxınlaşması prosesinə xidmət etməyi, əllərindən gələni əsirgəməməyi tövsiyə edir. Düşünürük ki, “Mədəniyyətlərarası dialoqda qadınların rolunun genişləndirilməsi” mövzusunda beynəlxalq Bakı forumunda səslənən əsas təkliflərdən biri də budur.

Xalq qəzeti.- 2008.- 19 iyun.- S. 6.