Hilalqızı S.

Misir ehramlarından daha qiymətli İçərişəhər:

İçərişəhərin meri Kamran İmanov: “Bura bəşəri dəyərlər mərkəzinə çevriləcək”

Məlum olduğu kimi İçərişəhər YUNESKO-nun Dünya Mədəni İrs Komitəsində bəşəriyyətin mədəni irsi kimi qeydə alınıb. Memarlıq abidələrilə zəngin olan, ölkədə turizmin inkişafı üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən ərazinin dağıdılması ciddi narahatlıq doğurur. Mətbuatda yazılanlara görə, İçərişəhərdə son bir ildə burada 13 bina sökülüb, tarixi abidələr və yaşayış evləri dağıdılıb.

Qədimlik ansamblını pozan müasir tikintilər

İçərişəhərin hazırkı vəziyyəti ilə əyani tanış olmaq üçün ora yollandıq. Metronun “Bakı Soveti” stansiyası istiqamətindən qədim şəhərə üz tutduq. Qədim tikintilərə uyğunlaşmayan İtaliya səfirliyi ilk olaraq diqqət cəlb edir. Sanki çat vermiş köhnə qala divarları tarixi abidələrin ansamblını pozan belə tikintilərlə müqayisədə miskin görünür. “Dərviş” çay evinin yanındakı döngədən Kiçik Qala küçəsinə qalxdıq. Orada inşaat işləri aparılırdı. Fəhlələrə yaxınlaşıb aparılan tikinti işlərilə maraqlandıq. Onlar bizi orada inşa olunan çarhovuzu fotoya alan şəxsə yönəltdi: “Bizim cavab vermək səlahiyyətimiz yoxdur, gedin ondan soruşun”. Özünü təqdim edən İsmayıl Məmmədov dedi ki, İçərişəhərin baş rəssamıdır və tikinti aparılan yerdə bağ salmaq planlaşdırılıb: “Çalışırıq ki, bu istirahət parkının görüntüsü Şirvanşahlar sarayındakı memarlıq üslubuna, orta əsrlərdə işlənən memarlıq elementlərinə uyğunlaşdırılsın. Baxın, bu daşlar aşağı tərəfdən çıxarılıb, istifadəyə yararlı olduğu üçün və qədimliyi saxlansın deyə, yenidən burada istifadə edilir. Hazırda Kiçik Qala küçəsindən aşağıya qədər bərpa işləri gedir. Bu il qala divarları da ”Qubernat bağı"ndan çıxan daşlarla bərpa olunacaq, çatlar da elə doldurulacaq ki, tikintinin qədimliyinə xələl gəlməsin".

İçərişəhərin meri

Az keçməmiş tikinti obyektinə əhatəsində bir qrup adam olan tanış simalı eynəkli bir şəxs də yaxınlaşdı. Bizə müraciətlə, “Sizi nə maraqlandırır”,- deyə soruşdu. Özümüzü təqdim etdik. O, qəzetdən olduğumuzu biləndə, “Gərək İçərişəhərin qorunmasına jurnalistlər də kömək etsin. Yoxsa bir qəzet İçərişəhərin dağılması barədə yalan yazır, başqaları da bunun doğru olub-olmadığını yoxlamadan üzünü köçürür. Beləcə, yalan şişir, böyüyür, camaatı çaşdırır. Bir daha qeyd edim ki, Neftçilər prospektində sökülən evlərin Azərbaycan memarlığına heç bir aidiyyəti yox idi və ora mütəxəssislərin rəyilə söküldü”, - deyə gileyləndi. Bu şəxs vaxtilə Müəllif Hüquqları Agentliyinin direktoru olan Kamran İmanov idi. Söhbətimiz zamanı məlum oldu ki, K.İmanov ötən ilin mayından Nazirlər Kabineti yanında İçərişəhər Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsinin sədridir.
Redaktorumuz Böyükkişi Heydərli Kamran İmanovdan zarafatla soruşdu: “Sizə İçərişəhərin meri demək olar?” K.İmanovun işçilərindən biri ondan əvvəl dilləndi: “Elə düz tapmısız. Bu şəhərin səlahiyyətlisi prezidentdən sonra Kamran müəllimdir. Hazırda nəqliyyatın hərəkətilə bağlı yaranmış problemin tənzimlənməsi üçün İçərişəhərdə elektron-müşahidə sistemi yaradılıb. Bir sözlə, şəhər hər tərəfdən Kamran müəllimin nəzarətindədir. Giriş və çıxış postları sutka ərzində polis tərəfindən qorunur”.
Mer bizə təklif etdi ki, İçərişəhərdə aparılan bərpa, abadlıq işlərilə tanış olaq: “Sonra bizim idarəyə də gəlin, sizə indiki dillə desək, şok açıqlamalar verəcəm”, - dedi.

Rəssam Əli Şəmsi: “İçərişəhər canlı muzeydir”

Doğrudan da küçə boyu aparılan bərpa işlərinin şahidi olduq. Bu, qədim şəhərin heç olmasa bundan sonra qorunmasına ümid yaradır. İçərişəhər sakini, rəssam Əli Şəmsinin də emalatxanasına baş çəkdik. Rəssam bir vaxtlar məhv olmaq təhlükəsində qalan İçərişəhərdə canlanma yarandığını bildirdi: “İçərişəhər canlı muzeydir. Buradakı tarixi memarlıq abidələri, mən deyərdim ki, hətta qədim Misir ehramlarından da qiymətlidir. Emalatxanamın qarşısındakı bu yer vaxtilə rus qvardiyasının at saxlancı olub. Bu meydançanın da bərpa olunacağı bildirilir. İşıqlanma sistemləri elə quraşdırılıb ki, İçərişəhərin ecazkarlığı indi gecələr daha cəlbedici görünür. Bəzi yerlərdə asfalt örtüklər dəmirqaya daşları ilə əvəz olunub. Görülən bu işlər mənim ürəyimcədir”.

İçərişəhərdə də məcburi köçkünlər yaşayır

Qala divarı yaxınlığındakı oturacaqda əyləşmiş qocaya yaxınlaşdıq. Dedi ki, Ağdam köçkünüdür. Şahmalı Cəfərov 1993-cü ildən İçərişəhərdə birotaqlı mənzilə sığındıqlarını bildirdi: “Ailəmlə darısqal bir otaqda yaşayırıq. Kommunal şəraitimiz yaxşı deyil, heç mənzilimizin kanalizasiyası da yoxdur. Belə şəraitdə yaşamaq çox çətindir, amma İçərişəhərə elə öyrəşmişəm ki, buradan başqa yerə yox, birbaşa Ağdama köçmək istəyirəm”.

Turistləri qədim naxışlar maraqlandırır

Əntiq əşyalar satışı ilə məşğul olan sahibkar Fuad kişinin mağazasına da baş çəkdik. Dedi ki, İçərişəhərə gələn qonaqlar əsasən qədim naxışlı əşyalarla daha çox maraqlanır: “Əcnəbilər milli ornamentlərə çox diqqət yetirirlər”.
Gəzintimiz zamanı qülləli bir tikintini lentə alan xarici qonaqlara da rast gəldik. Moskvadan gəldiklərini deyən turistlər Rusiya paytaxtında belə unikal şəhər olmadığından təəssüfləndiklərini bildirdilər.
Böyük Qala küçəsinə çıxanda K.İmanovla və işçilərilə yenə də rastlaşdıq. Kamran müəllim orada da görülən işlər barədə məlumat verdi: “Prezidentin tapşırığına əsasən İçərişəhərdə aparılan qeyri-qanuni tikinti işləri dayandırılıb. Asəf Zeynallı küçəsində Qız Qalası ətrafında memarlıq abidələri ilə uyuşmayan qanunsuz tikinti sökülüb yerində türk çadırı quraşdırılıb. Buxara və Multanı karvansarayının ətrafında təmir-bərpa işləri aparılıb, Etnoqrafiya və Arxeologiya Muzeyinin bərbad vəziyyətdə olan fasadı bərpa olunub. ”Hacı Banu" tarix-memarlıq abidəsində təmir-bərpa işləri aparılır və burada “İçərişəhər” tarix muzeyinin yaradılması nəzərdə tutulub. Bakı xanı Hüseynqulu xanın evinin çox hissəsi çar Rusiyası dövründə bu dağıdılmışdı. Sovet dövründə rus üslubunda binanın üzəri əhəngləndi. Binanı əvvəlki görkəminə oxşatmaq üçün üzərindən əhəngini təmizlətdim".
Mənzilində kanalizasiya sistemi olmayan məcburi köçkünün şikayətini də K.İmanova çatdırdıq. O bildirdi ki, İçərişəhərdə kanalizasiya sistemi lap qədimlərdən var, lakin köhnə olduğu üçün tez-tez problemlər yaranır: “Bunu da aradan qaldırmaq üçün işlər görülür. Ötən il 30 şəxsi mənzil təmir edilib, bu il isə 70-nin təmiri nəzərdə tutulub. Bəzi yerlərdə köhnə qurğular yenilərilə əvəzlənib və bu işlər davam etməkdədir. Küçələrin təmizliyi üçün xaricdən 3 xüsusi təyinatlı maşın, başqa texnika və avadanlıq gətirilib. Şəhərin yaşıllığı üçün yeni ağaclar əkilib”.
Komitə sədri İçərişəhəri beynəlxalq turizm mərkəzinə çevirmək üçün görülən işlərdən də danışdı: “İçərişəhər bir tərəfdən canlı şəhər kimi yaşamalı, digər tərəfdən unikal mədəniyyət abidəsi kimi qorunmalıdır. Odur ki, şəhərin həm qədimliyi saxlanacaq, həm də müasirliyi. Burada aparılan bərpa işlərilə yanaşı, müasir infrastruktur da quraşdırılır. 85 tarixi memarlıq abidəsinin ünvanlarını göstərən elektron xəritə əcnəbiləri çox maraqlandırır. Bakının qədim dövrünə aid kitablar da hazırlanır”.
Qoruq rəsmisi bizi idarəyə dəvət edib oradakı işlərlə də tanış etdi: “Gələn qonaqları tanış etmək üçün görüləcək işlər siyahısına turist marşrutlarının müəyyən edilməsi, tarix-memarlıq abidələrini əks etdirən video-roliklər, kitabçalar, broşüralar, təqvim və açıqcaların hazırlanması da daxildir. İçərişəhərin gerbinin hazırlanması, memarlıq abidələri ilə tanış olmaq üçün sərgilərin təşkili nəzərdə tutulub. Şəhərin keramika üzərində və elektron formada xəritəsi də bu məqsədə xidmət edir. Bütün dünyada olan qədim tarixi abidələrdən nümunələr İçərişəhərdə öz əksini tapacaq. Buranı bəşəri dəyərlər mərkəzinə çevirmək niyyətindəyik. İçərişəhəri Avropanın bir çox qədim şəhərlərinə bənzədirlər, gözəlliyinə və tikinti abidələrinə görə, hətta İspaniyanın qədim paytaxtı olan Toledaya oxşadırlar. Baxın, İçərişəhər rəssam Mir Teymurun rənglərində necə əks olunub”.

Qoruq şəhərdə antik dövrə aid əşyalar aşkarlanıb

İdarə rəhbəri son vaxtlar İçərişəhərin qədim tarixinin öyrənilməsi məqsədilə aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı tapılmış mədəniyyət nümunələrindən də danışdı: “YUNESKO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü və mütəxəssislərin iştirakı ilə İçərişəhərin ən mühüm sənədi olan ”Master-plan" hazırlanır. Mehriban xanımın təşəbbüsü və dəstəyilə İçərişəhərdə iki aya yaxın arxeoloji kəşfiyyat işləri aparıldı. Qazıntı zamanı Bakının tarixini əks etdirən xeyli maddi-mədəniyyət nümunələri aşkar olundu. İlkin tədqiqat zamanı bu nümunələrin çox böyük mənəvi dəyərə malik olduğu aşkarlanıb. 8-10 metr dərinlikdən aşkar olunan bu nümunələr içərisində eramızdan əvvəl, antik dövrə aid olan əşyalar da tapılıb. Bütün bunlar ölkəmizdə hələ min il əvvəl zəngin mədəniyyət olduğunu sübut edir. Qədim dövrə aid olan bu daş unitaza baxmaq kifayətdir".
K.İmanov onu da vurğuladı ki, görüləcək bu işlər beynəlxalq təşkilatların - YUNESKO, İCOMOS və İCCROM-un nümayəndələrinin diqqətindən yayınmayıb: “İçərişəhərin ”Təhlükədə olan Ümumdünya İrsi" siyahısından çıxarılması məsələsinə də baxılacaq".

“İçərişəhər” qələmilə gördüklərinizi yazın”

Qeyd edək ki, Azərbaycan memarlığının unikal nümunəsi olan İçərişəhərdə doğrudan da, müsbət dəyişiklər görünməkdədir. Aparılan bərpa işləri cansıxıcı mənzərələri sıxışdırmaq üzrədir.
Söhbətimizin sonunda K.İmanov bizə üzərində “İçərişəhər” yazılan qələm bağışladı. Dedi ki, bacarırsınızsa, bu qələmlə İçərişəhərdə gördüklərinizi yazın. Şübhəsiz biz merin tapşırığını yox, ədalət naminə olanları yazmağa cəhd göstərdik.

Yeni Musavat.- 2008.- 5 mart.- S. 12.