Qasımlı İ.

"Əgər diplomatın, çalışdığı ölkənin mədəniyyətini yaxından öyrənmək marağı yoxdursa, o, heç, diplomat olmamalıdır"

ABŞ-ın Azərbaycandakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Ənn Dersi fəaliyyətinin ilk günündən özünü nəinki kişi xələflərindən, ümumiyyətlə, Azərbaycanda fəaliyyət göstərən diplomatik korpusun təmsilçilərindən fərqləndirdi. Azərbaycanda fəaliyyətə başlamazdan əvvəl ölkəmizin yalnız siyasi, iqtisadi həyatını yox, həm də dilini, dinini, tarixini, mədəniyyətini, folklorunu yaxından öyrənməklə, xalqla da elə öz dilində ünsiyyətə girdi. "ABŞ-ın səfiri kimi məsuliyyətli vəzifəni daşımağınız bir qadın kimi Sizinçün ağır deyilmi" sualına uzun-uzadı diplomatik dildə yox, çox lokonik və Azərbaycan dilində "Aslanın erkəyi, dişisi olmaz", deyə cavab verdi. Bir müddət sonra onu şiə müsəlmanlarının Aşura mərasimlərində də gördük. Bir sözlə, Enn xanım siyasi danışıqlarda da, ictimaiyyət arasında da xalqın özünəməxsus xüsusiyyətlərini dərk edən və buna görə də səmimi etimad qazanan peşəkar diplomat kimi qəbul olundu.

8 mart - Beynəlxalq qadınlar günü ABŞ-da bir bayram kimi qeyd olunmasa da, o, peşəkar xüsusiyyətlərindən irəli gələn addım ataraq Azərbaycan qadınları üçün əlamətdar olan bir gündə jurnalistlərlə məxsusi görüş keçirmək qərarına gəldi. İki gün əvvəl "525"lə yanaşı, "Üç nöqtə" və "Azadlıq" qəzetlərinin xanım jurnalistlərinə müsahibə verdi. Onun danışmaq istədiyi gender bərabərliyi, bizim soruşmaq istədiyimiz isə xanım səfirin özü ilə bağlı suallar idi.
   - Əvvala Sizi 8 mart Qadınlar günü münasibəti ilə təbrik edirəm. Çünki bu, çox vacib bayramdır, - deyə xanım səir müsahibəyə başladı. -Sevincin də (Səfirliyin mətbuat şöbəsinin rəhbəri Sevinc Osmanqızı- İ.Q.) bildiyi kimi, Azərbaycanda jurnalistikada qadınların fəaliyyət göstərməsi həmişə məni təsirləndirib. Çox şadam ki, bu gün münasibəti ilə keçirdiyim görüşdə iştirak edən jurnalistlərin hamısı xanımlardır. Mən Azərbaycanda yeni fəaliyyətə başlayanda ölkənin ictimai həyatında, eləcə də müxtəlif rəhbər vəzifələrdə qadınların fəal çalışmaları xoş təəssürat aldığım məqamlardan biri oldu. Həqiqətən də, müxtəlif sahələrdə -mətbuatda, təhsildə, vətəndaş cəmiyyətində, işgüzar dairələrdə, rəhbər vəzifələrdə qadınların uğurla fəaliyyət göstərmələri məni təsirləndirib. Bildiyiniz kimi, ABŞ-ın siyasətindən biri də qadınların cəmiyyətdə rolunun güclənməsinə kömək etmək, onların səsi və rolunun ölkənin həyatında daha da artmasına nail olmaqdır. Biz inanırıq ki, bütün təbəqələrin istedadından faydalanan və bəhrələnən cəmiyyətlər uğurlu olur. Odur ki, biz gender bərabərliyini dəstəkləyirik, eləcə də cəmiyyətin bütün təbəqələrinin nümayəndələri üçün bərabər imkanların yaradılmasını salamlayırıq. Heç şübhəsiz ki, biz bütün dünyada qadınlar üçün də keyfiyyətli, yüksək tələblərə cavab verən təhsilin bərqərar olmasını dəstəkləyirik.
   - Siz Azərbaycan cəmiyyətində qadınların fəal olmasından təsirləndiyinizi dediniz. Sizin Azərbaycan mentalitetini, mədəniyyətini duymanız və ona yaxından bələd olmanız da bizi təsirləndirib. Xatırlayıram ki, səfir vəzifəsinin bir qadın kimi Sizin üçün çətinliyi ilə bağlı suala "Aslanın erkəyi, dişisi olmaz" Azərbaycan atalar sözü ilə cavab vermişdiniz...
   - Mən bu ifadəni iki yerdən eşitmişəm: dostum Sevincdən və Azərbaycan dili müəllimimdən.. Bildiyimə görə, məhşur və müdrik Azərbaycan şairəsi Natəvan bu fikri klassik əsərlərindən birində istifadə etmişdi. Bu fikir gender bərabərliyinin ən gözəl nümunəsidir ki, klassik ədəbiyyatda öz əksini tapıb. Kontekst bundan ibarət olub ki, qadın xan öz torpaqlarının qorunmasında çətinliklərə sinə gərərək kişilərə belə bir ismarıc göndərib: "düşünməyin ki, qadın olduğum üçün vətənimə hücum edə bilərsiniz. Aslanın erkəyi dişisi olmaz". Bu ifadə məni çox təsirləndirmişdi.
   Mən ədəbiyyatı, poeziyanı çox sevirəm. Ona görə ki, poeziyanı öyrənməklə mən Azərbaycanın tarixinə, mədəniyyətinə daha yaxından bələd olmuşam.
   - Azərbaycan poeziyasından hansı əsərlərlə tanış olmusunuz?
   - Azərbaycan dilindən iki müəllimim var. Yeri gəlmişkən, onların hər ikisi qadındır. Mən onlarla bərabər Nizaminin, Füzulinin, Səməd Vurğunun, Natəvanın şeirlərini öyrənirəm. Molla Nəsrəddinin lətifələrini də oxuyuram, amma ona bir qədər az meylliyəm, daha çox klassik poeziyaya maraq göstərirəm.

   "Adın gəzir dodaqlarda,
   Yaxınlarda, uzaqlarda.
   Şöhrətin var hər diyarda
   Gözəl Bakı, gözəl Bakı!
   Buruqların gəlməz saya,
   Ucalırsan günə, aya.
   Səs salırsan hər bir yana
   Gözəl Bakı, gözəl Bakı!"

   Mən Bakının sahillərinə, o ponaramaya baxanda bu sətirləri düşünürəm.
   - Xanım kimi səfir olmaq, vətəndən, uşaqlarınızdan kənarda yaşamaq nə qədər asan və nə qədər çətin olur? Bildiyimizə görə, uşaqlarınız Sizdən kənardadırlar. Həm ailənizə, həm də işinizə vaxtınızə necə bölüşdürürsünüz?
   - Diplomatik karyeram boyu qadın cinsinə mənsub olmağım fəaliyyətimə təsir etməyib. Diplomatiyada uğur qazanmaq insanın bu işin öhdəsindən gəlib-gəlməməsindən asılıdır. O ki qaldı ailəm və karyeramın bir-biri ilə tarazlaşdırılmasına, bu həqiqətən çətindir. Bilirəm ki, bu problem bir çox cütlər, ailələr üçün yaranan problemdir. Ailənin karyera ilə tarazlaşdırılması məsələsinin nə qədər çətin olduğunu Conatan (səfirliyin ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsinin müdiri Conatan Henik - İ.Q.) da bilir. Ailə ilə karyeranın tutuşub-tutuşmaması və yaxud tarazlaşmanın uğurlu olması, əlbəttə, ailədəki cütlüyün hər ikisinin ailə dəyərlərinə, ailənin saxlanılmasına sədaqətindən, ailənin qorunmasına nə dərəcədə çalışmalarından asılıdır. Lakin bütün dünyada qadınların həm ailədə, həm də karyeralarında uğur qazanmaları üçün iş yerlərinin çevik olmasına çalışmaq lazımdır ki, işə götürənlər qadınların ailə və işdəki fəaliyyətlərinin tarazlaşdırılması üçün çevik iş rejimi tətbiq etsinlər. İş yerlərinin çevik olması üçün görülməli variantlar çoxdur. Bu çevik iş rejiminin yaradılması, yaxud ailənin hər iki üzvünün ailə işləri ilə məşğul olması üçün iş yerində yeni ana olmuş işçinin vəzifələrinin bir hissəsinin başqa bir işçi tərəfindən bölüşdürülməsinin işə götürən tərəfindən təşkil edilməsidir. Bunun baş verməsi üçün işçilər özləri iş qrafiklərinin daha çevik qurulması ilə bağlı təkliflərlə çıxış edə bilərlər, yaxud kadrlar şöbəsi bu ideyanın reallaşdırılması üçün təklif variantları ilə çıxış edə bilərlər. ABŞ-da bunu etmiş şirkətlərin iş təcrübəsi göstərir ki, bu cür çevik iş rejimi ilə işləyən adamlar daha xoşbəxtdirlər və onların ümumi işə verdikləri töhfə daha böyük olur. Məsələn, mənim Amerikada vəkil işləyən bacım iki uşaq anasıdır. O, uşaqları və ailəsi ilə daha çox vaxt keçirməkdən ötrü öz işəgötürənindən xahiş edib ki, həftəlik iş rejimini 5 gündən 3 günə endirsin. Şirkət onun xidmətlərini və peşəkarlığını yüksək qiymətləndirdiyi üçün bu varianta razılaşıb. Hal-hazırda uşaqlar hələ ki, böyüməkdə ikən o məhz bu cür - həftədə 5 gün deyil, 3 gün işləməkdə davam edir.
Mənim vəziyyətimdə isə bu bir qədər fərqlidir. Ölkəsini xaricdə təmsil edən diplomat sutkanın 24 saatını işləməlidir. Həyat yoldaşım təqaüdə çıxmamışdan əvvəl karyera diplomatı olub. Uşaqlarımız xəstələnəndə növbə ilə xəstə uşaqla evdə qalırdıq. Xoşbəxtlikdən mənim çılışdığım səfirliklərdə də həmişə ailəyə dost şərait olub. Misalçün, əgər uşağın xəstələnməsi ilə bağlı poliklinikaya və ya xəstəxanaya götürülməsi ilə bağlı vəziyyət yaranıbsa, iki saat işdən ayrıla bilirdim. Rəhbərim bilirdi ki, buna görə mən işdə iki saat artıq işləyə bilərəm. İndi uşaqlarım böyüyüblər. Dörd uşağımdan 3-ü artıq ali təhsillərini bitirib, biri isə gələn il təhsilini başa vuracaq. Onlar böyüyüblər və artıq özləri bizə baş çəkməyə gəlirlər.
   - Uşaqlarınızdan yolunuzu davam etdirən varmı?
   - Ola bilsin, onlar bu məsələ barəsində düşünürlər. Oğlum dəniz piyadaçılar qüvvələrinə qoşulmaq barədə düşünür. Ola bilər bundan sonra bu, diplomat olmağı nəzərdə keçirə bilər. Bir qızım ərəb dilini, digəri isə fransız dilini tədris edir. Onlar nə vaxtsa xaricdə işləmək planlarını nəzərdən keçirə bilərlər. Hələ ki, qərar vermək tezdir.
   - Sizcə, Azərbaycan və Amerika xanımları arasında hansı oxşar və fərqli cəhətlər var?
   - Sevinirəm ki, bizim ölkələrimizin xanımları arasında oxşarlıqlar fərqlərdən daha çoxdur. Azərbaycan qadınları həm öz uşaqlarının qayğılarını çəkirlər, təhsil, səhiyyə, ümumiyyətlə, sosial sahələrdə çoxfəaldırlar. Mən Azərbaycanda gördüyüm və işlədiyim qadınların fəal olması ilə çox böyük məmnunluq hissi duyuram.
   - Diplomatik danışıqlarda qadın cazibəsi rol oynayırmı?
- Şarm şarmdır. İstər qadın, istərsə də kişinin şarma malik olması onun üstünlüyüdür. Şübhəsiz ki, danışıqlarda şarmdan da istifadə etmək əlavə imtiyazdır.
   - Sizin artıq ikinci ildir ki, dünyanın şiə müsəlmanlarının qeyd etdiyi Məhərrəmlik ayında qan veməyiniz və müraciət etməyiniz xüsusi maraq doğurub. Halbuki, Azərbaycanın dövlət qurumları dinin dövlətdən ayrı olduğunu əsas gətirərək bu mərasimə ehtiyatla yanaşıb. Bu Sizin şəxsi qərarınız idi, yoxsa iki ölkə arasındakı münasibətlərə aidiyyatımı var idi? Diplomatik münasibətlər üçün bu addımınızın mənası nə idi?
- Şübhəsiz ki, hər iki amil rol oynamışdı. Mən İraqda işləyəndə həmin kədərli günün adamların özünü döyməsi kimi faktları müşahidə etmişdim. Amma eşitmişdim ki, insanların bir qismi Azərbaycanda həmin günü özünü döymək əvəzinə, talassemiyalı xəstə uşaqlara yardım etmək məqsədi ilə qan verməklə qeyd edirlər. Düşündüm ki, bu həmin dini ənənəni qeyd etməyin gözəl və çox insani yoludur. Ona görə bu ideya mənim üçün maraqlı göründü. Lakin bu addımım Azərbaycanda dostluğumuzun bir nümunəsi kimi qəbul edilibsə, bu məni yalnız sevindirər. Çünki bizim ölkələrimiz çox güclü dost və partnyorlardır.
   - Sizin evinizdə Mirmövsüm Ağanın şəklini görürəm. Bu şəkili evinizdə saxlamağınız mənə çox maraqlı göründü...
   - Burada gördükləriniz - həm bu şəkil, həm də bir neçə Quran kitabları mənə verilmiş hədiyyələrdir. Bunları hər il Orucluq münasibəti ilə verdiyim iftar zamanı din xadimləri hədiyyə ediblər. Regionlara səfər edərkən mən imkan daxilində məscidlərə və digər dini məbədlərə baş çəkirəm. Bu, əlbəttə ki, mənim Azərbaycanın mədəniyyətini daha yaxından başa düşməyimə kömək edir. Bir dəfə Mirmövsüm Ağanın ziyarətgahına da getmişəm.
- İnsanların dini hisslərinə bu qədər diqqətlə yanaşmanız uğurlu diplomatik jestin bariz nümunəsidir...
   - Əgər diplomatın, çalışdığı ölkənin mədəniyyətini başa düşmək, yaxından öyrənmək marağı yoxdursa, heç, diplomat olmamalıdır. Çünki uğurlu diplomat olmağın vacib hissəsi başqa ölkənin mədəniyyətini başa düşməklə əlaqədardır.
   - Yemək və geyimlə bağlı maraqlarınızı bölüşməyinizi istərdik...
   - Hər bir qadının qarderobu ilə bağlı çox müdrik bir kəlməsi var ki, bu da onun geyiminin çox praktik olmasıdır. Əgər qadın həm ailəli, həm işləyir, həm də vaxtı çox məhduddursa, qarberobdakı geyimlər çox praktik olmalıdır. Keçmişdə diplomatlar uniforma geyinirdilər. Arzu edərdim ki, bu təcrübə bu gün də qüvvədə olsun. Bu mənimçün daha asan olardı.
   - Belə bir ideal bədən quruluşuna malik olmaq üçün yəqin ki, ciddi pəhriz qaydalarına riayət edirsiniz?
   - Azərbaycanda pəhriz saxlamaq çox çətindir. Yeməkləriniz çox dadlıdır. Mən hər şeydən qədərində dadmağı, eyni zamanda sağlam yeməkləri xoşlayıram. Çoxlu meyvələr, tərəvəzlər yeyirəm.
İdman etmək çox vacibdir. Ələlxüsus işgüzar və ailəsi olan qadınlar üçün. Odur ki, mən idman zalına gedirəm, fitneslə, tennislə məşğul oluram. İdman böyüməkdə olan qızlar üçün çox vacibdir. Mən özüm kollecdə oxuyarkən Amerikada məktəblərdə oxuyan oğlan və qızlar üçün idman dərslərinə görə bərabər sayda fond ayrılması haqqında qərar çıxdı. Bu, qızların sağlam böyüməsi üçün çox vacib qərar idi. Mən 3 qızımı da məhz belə böyütmüşəm - onları məktəbdə idmanla məşğul olmağa həvəsləndirmişəm. Basketbol, futbol oynayıblar, üzgüçülüklə məşğul olublar. Onların gələcəkdə fəal, lider olması üçün bu vacib amildir. Bilirəm ki, Azərbaycanın da çox güclü qadın valeybol komandası, güllə atıcılığı ilə məşğul olan qadınları var.

525-ci qəzet.- 2008.- 8 mart.- S. 8.