Qaliboğlu E.

"Üzeyir Hacıbəyovun musiqisi dünya musiqi mədəniyyətinin qızıl fonduna daxil olub"

Opera və Balet teatrında "Leyli və Məcnun" operasının tamaşası oldu

Dünən dahi Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyovun ev-muzeyində məşhur "Leyli və Məcnun" operasının səhnələşdirilməsinin 100 illiyi münasibətilə tədbir keçirildi. Tədbirdən öncə iştirakçılar Üzeyir bəyin ev-muzeyinin eksponatları ilə tanış oldular. Bu müddətdə "Leyli və Məcnun" operasının audioyazısı səsləndirildi.
Tədbiri giriş sözüylə muzeyin direktoru, bəstəkar Sərdar Fərəcov açdı, Üzeyir Hacıbəyovun xalqımızın tarixində tutduğu özünəməxsus, bənzərsiz rolundan danışdı: "Tariximizin bu günü hamımız üçün çox əlamətdardır. 100 il bundan qabaq "Leyli və Məcnun" səhnələşdirildi. Üzeyir bəy yüz il qabaq Şərqdə ilk dəfə opera yazmaq fikrinə düşdü və bu fikrini uğurla gerçəkləşdirə bildi. Yığışdığımız bu mənzildə "Leyli və Məcnun"un ilk məşqləri başlandı. Küçənin sakinləri gələcək operanın ilk sədalarını eşitdilər. 1908-ci il yanvarın 25-i, keçmiş tarixlə isə yanvarın 12-də Azərbaycan musiqisinin həyatında yeni bir era başlandı. Dahi Məhəmməd Füzulinin "Leyli və Məcnun" poeması əsasında yazılmış "Leyli və Məcnun" operası həyata qədəm qoydu. 100 ildir ki, bu tarix Azərbaycanda həm də musiqili teatrın yaranması günü kimi qeyd olunur. Bu tarixi indi daha böyük sevinclə bayram edirik".
Mədəniyyət və turizm nazirinin müavini Sevda Məmmədəliyeva
da bu tarixin xalqımız üçün çox yaddaqalan olduğunu bildirdi: "Məhz bu tarixdə Tağıyevin teatrında 22 yaşlı gənc Üzeyir bəyin belə bir möhtəşəm əsərinin ilk tamaşası oldu.
Bununla da Üzeyir bəy Şərqdə opera sənətinin əsasını qoydu.
Üzeyir bəy Şərqdə geniş yayılmış bu mövzuya musiqisi ilə sanki yeni bir nəfəs verdi. Sevindirici haldır ki, bu opera YUNESKO-nun siyahısına düşüb. Üzeyir bəy Azərbaycan professional musiqisinin inkişafında mühüm rol oynayıb".
Üzeyir bəy musiqimizi yeni forma və istiqamətlərlə zənginləşdirdi, millilik xətti üstə inkişaf etdirdi. Qeyd edildi ki, Üzeyir bəyin musiqisi dünya musiqi mədəniyyətinin qızıl fonduna daxil olub. Üzeyir bəyin ev-muzeyində onun əsərlərinin tamaşaları ilə bağlı xeyli məlumatlar, soraqlar qorunub saxlanılır: "Üzeyir bəy zaman keçdikcə hər birimizin yaddaşına daha dərindən daxil olur. Bu, o deməkdir ki, doğrudan da əsil sənət heç vaxt qocalmır".
Üzeyir bəyin "Leyli və Məcnun"undan sonra Azərbaycanda bəstəkarlıq sənəti böyük bir vüsətlə inkişaf etməyə başladı.
Üzeyir bəy özü az vaxt içərisində biri-birinin ardınca xeyli əsərlər ("Ər və arvad", "Şeyx Sənan", "O olmasın, bu olsun", "Koroğlu" və b.) yazdı. Həmçinin Müslüm Maqomayev də ondan sonra bu sahədə əsərlər yaratdı.
Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı İdarə Heyətinin sədri Firəngiz Əlizadə Üzeyir bəyin sənətinin daim yaşayacağını bildirdi: "Üzeyir bəy elə bir sənət zirvəsi yaradıb ki, həmin məqam ancaq onun özünə məxsusdur. "Leyli və Məcnun" operası çox möhtəşəm alınmışdı. Üzeyir bəy Avropa musiqisi ilə Şərq musiqisinin vəhdətini böyük bir dahiliklə yarada bildi".
Qeyd edildi ki, operanın səhnə tarixində xeyli Leyli və Məcnunlar olub. Canəli Əkbərov Üzeyir bəyin ölməz musiqisinin onun canına, qanına keçdiyini, daim bu musiqi ilə nəfəs aldığını bildirdi: "Üzeyir bəy Füzulinin böyük dünyasına sanki musiqi ilə yenidən nəfəs verdi. O, elə bir musiqi yaratdı ki, daim onu dinləyirsən, amma ki, doymaq bilmirsən. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan musiqi tarixində Leyli-Məcnunlara həmişə xalq tərəfindən böyük rəğbət olub.
Üzeyir bəyin hər mənada yaradıcılığı zəngin olub. Təkcə "Leyli və Məcnun" və "Koroğlu" operaları bəs idi ki, Üzeyir bəyin böyüklüyü bilinsin. O, muğamlarımızdan məharətlə istifadə etdi, gözəl bir opera ortaya qoydu".
Operanın ilk qadın rolunun ifaçısı olan Əhməd Ağdamskinin oğlu professor Telman Ağdamski bu tarixin onun üçün də çox əziz olduğunu bildirdi: "Bu gün hamımız üçün musiqi bayramıdır, bu, həm də Azərbaycan mədəniyyətinin, teatrının bayramıdır. Bu tarixlə çox şey başladı. Üzeyir bəy o dövrün cahilliyindən bəhs edib yazırdı ki, bu dövrdə mədəniyyət
axtarmaq minlərlə buğda içərisində bir darını axtarmaq demək idi. Məhz belə bir vaxtda "Leyli və Məcnun" operasının meydana gəlməsi doğrudan da əlamətdar bir hadisə idi. Leyli rolunun ilk ifaçısı Əbdürrəhim Fərəcov olub, lakin qınaqlardan, təzyiqlərdən sonra o, Leyli rolunda oynamaqdan imtina edib. Amma atam bu rolda oynamağa razılıq verərkən şüurlu şəkildə hər şeyi gözünün altına almışdı. Uzun müddət atam Üzeyir bəyin tamaşalarında qadın rollarının məharətli ifaçısı olub. Bu barədə o dövrün qəzetləri də yazıblar ".
ABŞ-dan gəlmiş bəstəkar Con Haynes Üzeyir bəyin musiqisinə heyranlığını bildirdi. O, bir neçə il qabaq Bakıya gəlib, Üzeyir bəyin ev-muzeyində olub, bu musiqinin böyüklüyünə heyran olub. Amerikaya qayıdan Con bu barədə ictimaiyyətə bilgilər verib. Hətta o, Üzeyir bəyin musiqisindən təsirlənərək özü də opera yazıb. Qonaq Azərbaycanda gördüyü doğmalığın qarşılığında söz tapmadığını bildirdi: "Üzeyir bəyə Azərbaycanda olan böyük sevgidən çox təsirləndim. Muzeyin zəngin eksponatları ilə tanış oldum. Azərbaycanda mədəniyyətə qayğıdan təsirləndim. Amerikaya qayıdanda bu barədə mütləq yenə danışacağam. Xoşbəxtəm ki, burada Üzeyir bəyin pianosunda çalmaq mənə nəsib oldu. Amerikada dostlarıma dedim ki, siz hələ Üzeyir bəyin pianosunda çalmamısınız. Üzeyir bəyin əsərlərini böyük sevgiylə ifa edirəm. Üzeyir bəyin adı zaman keçdikcə daha çox tanınacaq". Qonaq Üzeyir bəyin ruhuna sayğı əlaməti olaraq baş əydi.
Opera və Balet Teatrının baş rejissoru Hafiz Quliyev teatrın repertuarında həmişə Üzeyir bəyin əsərlərinin mühüm yer tutduğunu bildirdi.
Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlı Üzeyir bəyin Aəzərbaycan ictimai fikrində tutduğu mövqedən danışdı: "Üzeyir bəyin əvəzsizliyi onun yaradıcılığının bir çox sahələrində özünü təsdiq edib. O, həm də böyük publisist idi. Amma onun bəstəkarlığı o qədər böyükdür ki, ədəbi əsərlərinə o qədər də fikir verən yoxdur. O, həm də böyük bir dramaturqdur. Üzeyir bəy həm də müstəqil Azəraycan mətbuatının təməlini qoyanlardan biridir. 1918-ci ildə Üzeyir bəy qardaşı Ceyhun Hacıbəyli ilə "Azərbaycan" qəzetini buraxdı. Xoşbətlikdən 1989-cu ildə həmin qəzeti yenidən buraxmaq mənə qismət oldu. Qəzeti bir həftə senzura buraxmadı, baxdım ki, o vaxtı hansı gündə çıxıbsa, indi də həmin gündədir. Üzeyir bəy Azərbaycanı böyük ölçülərdə şöhrətləndirdi".
Sənətşünas, professor Zemfira Qafarova bildirdi ki, Üzeyir bəyin irsi bundan sonra daha geniş araşdırılmalıdır.
Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivinin direktoru Maarif Teymur Üzeyir bəyə və onun qardaşı Ceyhun Hacıbəyliyə aid arxivdə saxlanan soraqlardan danışdı. Qeyd etdi ki, 1925-ci ildə Fransada səhnələşdirilən "Arşın mal alan"ın afişası arxivdə saxlanılır. Maarif müəllim bu yöndə arxiv materiallarının sabahımızda müəyyən məsələlərə aydınlıq gətirəcəyinə əminliyini ifadə etdi.
Sonda "Leyli və Məcnun" operasının ifaçıları Canəli Əkbərov, Qəndab Quliyeva, Gülüstan Əliyeva və başqaları operadan müəyyən səhnələr oxudular. Dünən axşam isə Opera və Balet teatrında "Leyli və Məcnun" operasının tamaşası oldu.

Xalq cəbhəsi.- 2008.- 26 yanvar.- S. 14.