Tahirov K.

M.F.Axundov adına Milli Kitabxana yeni əsrin başlanğıcında

M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanası Azərbaycan Respublikasının ən böyük dövlət kitabsaxlayıcısı, milli mətbuatımızın və kitabiyyatımızın dövlət arxivinin yaradıcısı, ölkənin bütün kitabxanaları üçün elmi metodik mərkəz funksiyasını yerinə yetirən, kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiyaşünaslıq sahəsində aparıcı elmi mərkəz rolunu oynayan və nəhayət, Azərbaycan elminin inkişafında xüsusi xidməti olan elm məbədi və mənəviyyat xəzinəsidir.
Bu il özünün 85 illik yubileyini qeyd etməyə hazırlaşan bu mənəviyyat xəzinəsi 1923-cü ildə Azərbaycan Xalq Komissarları Sovetinin qərarı ilə Respublika Dövlət Kitabxanası kimi yaradılmışdır. Həmin ilin may ayının 23-də kitabxananın rəsmi açılış mərasimi olmuşdur.
"Kitabxana işi haqqında" qanunun 7-ci maddəsinə müvafiq olaraq M.F.Axundov adına Dövlət Kitabxanasına Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 15 aprel 2004-cü il tarixli qərarı ilə "Milli Kitabxana" statusu verilmişdir. Bu status kitabxananın qarşısına qoyulmuş vəzifələrin əhatəsini xeyli genişləndirmiş və ölkənin ictimai həyatında onun rolunu artırmışdır.
Son iki il ərzində ölkəmizdə bütövlükdə mədəniyyətə və mənəvi dəyərlərimizə dövlət səviyyəsində xüsusi diqqət yetirilməsi, xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin mədəniyyətimizə xüsusi qayğısını böyük uğurla davam etdirən hörmətli Prezidentimiz İlham Əliyevin bu sahəyə hədsiz diqqəti sayəsində kitabxana işi sahəsində də böyük uğurlar qazanılmış, əhəmiyyətli işlər görülmüşdür. Latın qrafikası ilə Azərbaycan dilində 400 addan çox kitabların kütləvi tirajla nəşri, “Azərbaycan ədəbiyyatı kitabxanası”, “Dünya uşaq ədəbiyyatı kitabxanası” və “Dünya ədəbiyyatı kitabxanası” seriyasından kitabların çapı barədə sərəncamların verilməsi kitabxanalarımızın fondlarının zənginləşməsində və 1988-1993-cü illərdə mənəviyyatımıza qayğısızlıq nəticəsində itirilmiş oxucularımızın kitabxanalara qayıtmasında mühüm rol oynamışdır. Dünya səviyyəsində analoqu olmayan bu tədbirlərin həyata keçirilməsi nəticəsində bu gün kitabxanalarımızın kitabla təchizatı sahəsində problem demək olar ki, həll olunmuşdur.
Hörmətli Prezidentimizin 20 aprel 2007-ci il tarixli "Azərbaycanda kitabxanaların fəaliyyətinin yaxşılaşdırılmasi haqqında" sərəncamı isə demək olar ki, respublikamızın bütün kitabxanalarının işinin günün tələbləri səviyyəsində yenidən qurulması istiqamətində atılan ən mühüm addım olmuşdur. Bu sərəncamda ölkəmizin bütün kitabxana şəbəkələrinin fəaliyyəti dərindən təhlil olunaraq onların yenidən qurulması, strukturunun təkmilləşdirilməsi, maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi, kitabxanaların informasiya kommunikasiya texnologiyaları ilə təchizatı və yeni kitabxana binalarının inşa olunması istiqamətində əzəmətli işlərin görülməsi nəzərdə tutulmuşdur.
Bu sərəncamla Milli Kitabxananın modernləşdirilməsi, müasir tipli informasiya texnologiyaları ilə təchizatı, onun işinin günün tələblərinə uyğun qurulmasına dair tədbirlər planının, ölkəmizin kitabxanalarının işinin köklü şəkildə yaxşılaşdırılmasına yönəldilmiş "Azərbaycan Respublikasında kitabxana-informasiya sahəsinin 2008 – 2013-cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət Proqramı"nın işlənib hazırlanması və təsdiqi Nazirlər Kabinetinə tapşırılmışdır.
Artıq 2008-ci ilin əvvəlindən bu tədbirlərin həyata keçirilməsinə başlanılmışdır və bütün bunlar iki il öncə yeni yaradılmış Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin səyləri və təklifləri nəticəsində mümkün olmuşdur.
Son iki il ərzində yeni yaradılan Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi hörmətli Prezidentimizin kitabxanalarımızın kitabla təchizatı istiqamətində həyata keçirdiyi tədbirlərin davamı olaraq nazirliyin vəsaiti hesabına çox aktual kitabların nəşri və təmənnasız olaraq kitabxanalara və xarici ölkələrə göndərilməsi xüsusilə təqdirəlayiqdir. Belə ki, 2006-cı ildə nazirliyin vəsaiti hesabına 15798 nüsxə kitab çap olunaraq kitabxanalara göndərilmişdirsə, artıq 2007-ci ildə bu rəqəm 25449 nüsxəyə çatmışdır. Bunların içərisində Ə.Ələkbərlinin “Qərbi Azərbaycanın tarixi abidələri” (5 dildə), H.Məmmədovanın “Xocalı: şəhidlər və şahidlər” (rus və ingilis dillərində, Ç.Qacarın “Köhnə Şuşa” kitablarını və onlarla bu kimi kitabları göstərmək olar.
Hörmətil Prezidentimiz İlham Əliyev cənablarının mədəniyyət sahəsinə rəhbərliyin daha da təkmilləşdirilməsinə yönəldilmiş 31 yanvar 2006-cı il tarixli fərmanından sonra yeni yaradılmış Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin və hörmətli nazirimiz Əbülfəs Qarayevin yaxından köməyi və qayğısı sayəsində Milli Kitabxananın işində dönüş yaranmış və tamamilə yeni istiqamətlərdə əzəmətli işlər görülməyə başlanmışdır.
Bu gün ötən iki il ərzində Milli Kitabxananın gördüyü işlərə nəzər salarkən informasiyalı cəmiyyət quruculuğu şəraitində oxuculara kitabxana-informasiya xidmətinin müasir dövrün tələblərinə uyğun yenidən qurulması istiqamətində xeyli işlər görüldüyü ilk növbədə göz önünə gəlir.
İlk növbədə Milli Kitabxananın veb saytı hazırlanmış, ciddi maliyyə problemləri çox qısa müddətdə həll olunaraq bilavasitə elektron kataloqun və elektron kitabxananın tərtibi işlərinə başlanmışdır. 2006-cı ilin mayında hörmətli nazirimizin, görkəmli ziyalıların və mütəxəssislərin, respublikanın kitabxana ictimaiyyətinin və fəal oxucularımızın iştirakı ilə veb saytımızın, elektron kataloqun və elektron kitabxanamızın təqdimat mərasimi keçirilmişdir. Tədbirdə Milli Kitabxananın bu istiqamətdə gördüyü işlər cənab nazirimiz tərəfindən və mütəxəssislər tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş, bu istiqamətdə işlərin davam etdirilməsi tövsiyə olunmuşdur.
Bu işin müsbət nəticəsi olaraq artıq 2006-cı ildən kitabxanamızın əsas göstəriciləri sırasında “virtual oxucu”, “elektron məlumat bazası”, “kitabların elektron versiyası”, “tammətnli elektron nəşrlər” kimi yeni iş göstəriciləri öz yerini tutmağa başlamışdır. Hazırda Milli Kitabxananın virtual oxucularının sayı 78 min nəfəri keçmişdir ki, bunlar təkcə bizim saytımız vasitəsilə elektron kataloqumuzdan və elektron kitabxanamızdan istifadə edərək bəhrələnən oxucularımızdır. Kitabxananın elektron məlumat bazasında 34 min biblioqrafik yazı əks olunmuşdur ki, bu da 150 min nüsxəyədək kitabın əhatə olunması deməkdir.
Artıq bu gün 2007-1994-cü illərdə kitabxanamıza daxil olan bütün kitablar və 1993-1950-ci illəri əhatə edən və oxucular tərəfindən daha çox soruşulan 10 minlərlə kitab elektron kataloqumuzda əks olunmuşdur. 2007-ci ildən analitik elektron məlumat bazasının da yaradılmasına başlanılmışdır. Yəni kitabxanaya daxil olan qəzet və jurnallarda bu və ya digər mövzularda çap olunmuş materialların da biblioqrafik təsvirləri verilməyə başlanmışdır və hazırda bu bazada beş mindən artıq material təsvir olunmuşdur. Deməli oxucularımız kitablarla yanaşı, dövri mətbuat materialları üzrə də mövzular üzrə axtarış aparmaq imkanı əldə etmişlər.
Əlbəttə, oxucuları kitabxanaya cəlb edən əsas amil ədəbiyyatın, qəzet və jurnalların alınmasıdır və son zamanlar Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən bu istiqamətdə bir sıra məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirilmişdir. İlk öncə kitabxanaya kitab və dövri mətbuatın alınması üçün nəzərdə tutulan vəsait xeyli artırılmışdır. Sonra isə nazirliyin vəsaiti hesabına çap olunan kitabların sayı əhəmiyyətli dərəcədə çoxalmışdır. Bu gün Milli Kitabxana 750-yə yaxın adda qəzet, jurnal və digər dövri nəşrlər alır və oxucuların istifadəsinə verir.
2006-cı il ərzində Milli Kitabxananın fonduna 15 mindən artıq yeni ədəbiyyat daxil olmuşdursa, 2007-ci ildə bu rəqəm 18.5 min nüsxə yeni kitab olmuşdur. Milli Kitabxanaya daxil olan yeni ədəbiyyatın sayının artmasında ölkədə nəşr olunan bütün çap məhsullarından pulsuz məcburi nüsxələrin alınması və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə çap olunan ədəbiyyatın mühüm rolu vardır. Prezidentin sərəncamı ilə çar olunan hər bir adda kitab 25 min nüsxə tirajla buraxılır və yalnız kitabxanalara pulsuz olaraq Azərbaycan Prezidentinin hədiyyəsi kimi göndərilir ki, bu da hər bir kitabxanaya orta hesabla 2,5-3 kitabın düşməsi deməkdir. Bu sərəncamın nəticəsi olaraq son iki il ərzində şəhər və kənd kitabxanalarımıza daxil olan yeni kitabların sayı xeyli artıb. Bu gün elə bir kənd kitabxanası yoxdur ki, il ərzində ən azı 500-800 nüsxə yeni kitab almasın. Şəhər kitabxanaları isə il ərzində 1500-2000 yeni kitab alırlar. Halbuki yaxın keçmişdə kənd və şəhər kitabxanalarımız çox az miqdarda yeni kitab alırdı.
Bütün bunlar isə oxucuların, kitabxanaya gələnlərin sayının xeyli artmasına səbəb olub. 2006-cı il ərzində Milli Kitabxananın daimi oxucularının sayı 34 min nəfər, kitabxanaya gələnlərin sayı isə 216 min nəfər olmuşdusa, 2007-ci ildə isə kitabxananın daimi oxucularının sayı 40 min nəfərə yaxın, gəliş isə 226 min nəfər olmuşdur. 2 il ərzində kitabxanamızın virtual oxucularının sayı isə 74,5 min nəfərə çatmışdır ki, bunlardan 22,2 min nəfəri ancaq elektron kataloqdan istifadə edənlərdir.
Fərəhləndirici haldır ki, 60-70-ci illərdə Axundov kitabxanasında mövcud olan zallarda oxumaq üçün növbələr bərpa olunub. İlin bəzi aylarında şənbə və bazar günləri kitabxanaya gələnlərin sayı 1300-1500 nəfərə çatır və zallarda yerlər dolduğundan oxucuların qarşısını saxlamaq məcburiyyətində qalırıq. Oxucuların, kitabxanaya gələnlərin sayının artmasında ən vacib şərt yeni ədəbiyyatın artması və zallarda oxucular üçün hər cür şəraitin yaradılmasıdır.
Son zamanlar Milli Kitabxananın binası çöl tərəfdən bütövlükdə təmizlənmiş, binanın ətrafı abadlaşdırılmış, bütün perimetr boyunca xarici işıqlandırma sistemi quraşdırılmışdır. Kitabxananın istilik sistemi təkmilləşdirilmiş, həyətdə ayrıca müasir tələblərə cavab verən qazanxana tikilib istifadəyə verilmişdir.
M.F.Axundov adına Milli Kitabxana “Kitabxana işi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanunu ilə ona verilmiş milli çap məhsullarının arxiv fondunun yaradılması və milli biblioqrafiya vəsaitlərinin tərtibi funksiyasını da müvəfəqiyyətlə yerinə yetirir. Milli biblioqrafiyanın vacib atributu olan “Birillik Azərbaycan kitabiyyatı”nın 2006-cı ildə 3 buraxılışı çap olunub, 2001, 2003 və 2004-cü illərin materiallarını əhatə edən 3 buraxılışı isə 2007-ci ildə işıq üzü görmüşdür.
Milli Kitabxana 2006-cı ildən öz fonduna daxil olan yeni ədəbiyyatın cari biblioqrafik göstəricilərini tərtib etməyə başlamışdır. “Yeni kitablar” adlı bu cari biblioqrafik informasiya göstəricisi hər rübdə bir dəfə nəşr olunur və həmin dövr ərzində Milli Kitabxananın fondlarına daxil olan bütün yeni ədəbiyyat orada öz əksini tapır.
Müasir dövr informasiyalı cəmiyyət kimi xarakterizə olunur və sirr deyil ki, bu gün oxucular məhz yeni informasiya ardınca kitabxanalara müraciət edirlər.
Artıq bu gün kitabxanamızın oxucuları və eləcə də dünya miqyasında Azərbaycanla maraqlanan bütün insanlar Milli Kitabxananın saytı və elektron kataloqu vasitəsilə zaman və məkan problemi olmadan kitabxanamızın kataloq və fondlarına daxil olaraq ondan sərbəst bəhrələnə bilirlər. Bu gün oxucularımız və respubukamızın ən ucqar kəndində belə İNTERNET-ə çıxışı olan hər bir vətəndaş nəinki Milli Kitabxananın fond və kataloqlarında, hətta ABŞ-ın Konqres Kitabxanasının və Rusiya Dövlət Kitabxanasının (keçmiş Lenin kitabxanası) fond və kataloqlarında da birbaşa axtarış aparmaq imkanına malikdir. Tezliklə bu sıraya Türkiyə Milli Kitabxanası da daxil olacaq və bu istiqamətdə danışıqlar aparılır.
Milli Kitabxanada dünyanın ən böyük və zəngin kitabxanalarında daha çox tətbiq olunan VTLS-VİRTUA sistemi üzrə həyata keçirilən kitabxana proseslərinin avtomatlaşdırılması, oxucu sorğularının virtual rejimdə ödənilməsinə və ödənilən arayışların tam şəkildə məlumat bazasında saxlanmasına şərait yaradır və onların təkrar istifadəsinə imkan verir. VTLS avtomatlaşdırılmış idarəetmə sisteminin tətbiqi kitabxanaya daxil olan yeni ədəbiyyat haqqında oxuculara operativ məlumat verilməsi məsələsini də həll etmişdir. Çünki kitabxanaya müxtəlif mənbələrdən daxil olan bütün ədəbiyyat Milli Kitabxananın saytındakı “Yeni ədəbiyyat” bölməsində əksini tapıb və oxucular həmin düyməni basmaqla hər gün kitabxanaya daxil olan yeni ədəbiyyat barədə məlumat ala bilirlər.
Milli Kitabxana hər il kitabxana işinin bu və ya başqa məsələlərinə dair xeyli miqdarda vəsaitlər nəşr edir və kitabxanalara göndərir. Bunların içərisində 60-70-ci illərdə çap olunan və müəyyən səbəblərdən uzun müddət çap olunmayan “Əlamətdar və tarixi günlər təqvimi”ni xüsusilə qeyd etmək lazımdır. 2004-cü ildə bu vəsaitin nəşri yenidən bərpa olunmuşdur və həmin ildə 2005-ci ili əhatə edən ilk buraxılış işıq üzü görmüşdür. 2006-cı ildə 2007-ci ilə aid buraxılış çap olunmuşdur və bu günlərdə isə 2008-ci ili əhatə edən 3-cü buraxılışı nəşr edilərək yerlərə göndərilmişdir.
Son illərdə Milli Kitabxana tərəfindən bir sıra metodik materiallar da tərtib olunaraq yerlərə göndərilmişdir. Bunların içərisində “Ümummilli lider Heydər Əliyevin ”Müstəqilliyimiz əbədidir"cildliyinin Məlumat cildi", “Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı. Biblioqrafik göstərici”, “Heydər Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri. Biblioqrafik göstərici”, “Kitabxana fondlarının mühafizəsi və məzmunca köhnəlmiş ədəbiyyatdan təmizlənməsi”, “Şuşa həsrəti”, “Yaddan çıxmaz Qarabağ”, “31 Mart Azərbaycanlıların Soyqırımı Günüdür” və s. kimi metodik və biblioqrafik vəsaitləri misal göstərmək olar.
Milli Kitabxana tərəfindən nəşr edilən bütün vəsaitlər mütəmadi olaraq yerlərdəki və Bakı şəhərindəki kitabxanalara göndərilir. Lakin bu vəsaitlərin nəşrinə və yerlərə göndərilməsinə xeyli vəsait və zaman sərf olunduğundan bu işin də təkmilləşdirilməsinə ehtiyac duyulurdu. Bu məqsədlə Avtomatlaşdırılmış sistemin tətbiqi nəticəsində kitabxananın nəşrlərinin tam mətnləri kitabxananın saytının “Kitabxanamızın nəşrləri” düyməsində yerləşdirilir və istənilən kitabxana saytın həmin bölməsinə daxil olaraq onlardan bəhrələnə bilir. Yəni onlar çap olunmazdan və yerlərə göndərilməzdən xeyli əvvəl virtual rejimdə bütün respublika kitabxanalarının və kitabxanaçılarının ixtiyarına verilir.
Milli Kitabxana 70-80-ci illərdə “Azərbaycan mədəniyyəti və incəsənəti haqqında yeni ədəbiyyat” adlı cari biblioqrafik informasiya göstəricisi nəşr edirdi və maliyyə problemləri ilə əlaqədar neçə illərdən bəri bu vəsaitin nəşri dayandırılmışdı. Avtomatlaşdırılmış sistem tətbiq olunduqdan sonra bu cari biblioqrafik vəsaitin nəşri bərpa olub və onun tam mətni kitabxananın saytında müvafiq bölmədə yerləşdirilib. Eyni zamanda həmin vəsait nəşr olunaraq Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin işçilərinə və sahənin aparıcı mütəxəssislərinə çatdırılır.
Milli Kitabxananın strukturu da tamamilə yenidən qurulub. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən təsdiq olunan yeni strukturda müasir dövrün tələbləri ilə səsləşən bir sıra yeni şöbələr “Elektron informasiya xidməti”, “Kitabxana-biblioqrafiya proseslərinin avtomatlaşdırılması və informasiya texnologiyaları”, “Elektron resurslarının yaradılması”, “Kitabxanaçıların təlim və tədris mərkəzi”, “Kitabxana siyasəti və metodiki rəhbərlik” şöbələri və bir sıra yeni bölmələr yaradılıb.
Bu gün Milli Kitabxana bütün idarə və sistemlərin kitabxanalarına virtual rejimdə metodik xidmət göstərir. Belə ki, kitabxananın saytında “Virtual metodik xidmət” bölməsi yaradılmışdır və ölkənin istənilən nöqtəsindən hər bir kitabxana işçisi müxtəlif sorğularını sayt vasitəsilə Milli Kitabxanaya ünvanlayır və bir saat, yaxud yarım saat, yarım gün ərzində öz sorğularına cavab ala bilirlər.
Milli Kitabxananın beynəlxalq əlaqələri və beynəlxalq kitab mübadiləsi sahəsində fəaliyyəti də gündən-günə genişlənir. Bu gün kitabxanamız Avropa Milli Kitabxanaları Konqresi (CENL), Avrasiya Kitabxana Assambleyası (BAE), Beynəlxalq Kitabxanalar Cəmiyyəti (İFLA), Türkdilli Ölkələrin Milli Kitabxanaları Konfransı kimi beynəlxalq professional təşkilatların fəal üzvüdür.
Mədəniyyət və turizm naziri cənab Əbülfəs Qarayevin qayğısı və yaxından köməyi sayəsində milli kitabxanamız son 2 il ərzində dünyanın 15 ən zəngin milli kitabxanası ilə qarşılıqlı əməkdaşlıq haqqında müqavilə imzalamışdır. Buraya Türkiyə, Fransa, İran, Misir, Latviya, Rusiya, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Belarus və s. ölkələrin milli kitabxanaları daxildir.
M.F.Axundov adına Milli Kitabxana hazırda dünyanın 50-dən çox kitabxanası ilə fəal beynəlxalq kitab mübadiləsi aparır. 2006-cı ildə bu kitabxanalardan mübadilə yolu ilə 1296 kitab alınmış və onlara 916 nüsxə kitab göndərilmiş, 2007-ci ildə isə bu yolla 633 kitab alınmış və 635 kitab göndərilmişdir.
Hazırda Milli Kitabxana özünün 85 illik yubileyinin geniş şəkildə qeyd olunmasına hazırlaşır. Bu ərəfədə kitabxananın “Elmi əsərləri”nin nəşrinin bərpa olunması, metodik materiallar məcmuəsinin və kitabxanamızın əməkdaşlarının məqalələri toplusunun nəşri, beynəlxalq elmi konfransın keçirilməsi, xarici ölkələrdən nüfuzlu qonaqların dəvət olunması və s. planlaşdırılır.
Milli Kitabxananın fəaliyyəti daima Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin diqqət mərkəzindədir və bu günlərdə hörmətli nazirimiz Əbülfəs Qarayevin təşəbbüsü və imzası ilə Nazirlər Kabinetinə M.F.Axundov adına Milli Kitabxananın Avropa standartlarına uyğun yenidən qurulması, modernləşdirilməsi, maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi və işçilərinin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi haqqında təkliflər paketi təqdim olunmuşdur. Hazırda bu təkliflərə Azərbaycan hökuməti və Maliyyə Nazirliyi tərəfindən baxılır və ümid edirik ki, tezliklə öz müsbət həllini tapacaqdır.

Xalq qəzeti.- 2008.- 30 yanvar.- S. 6.