Verdiyev A.

Karikatura həyatın görünməyən tərəfidir

Biz həyatın bütün tərəflərini görə bilirikmi? Aııcaq inanıram ki, həyatın bütün tərəflərini olmasa da, gorünməyən tərəflərini görə bilən sənət adamları var. Müdriklər, filosoflar, şairlər həyatın ən müxləlif tərəflərini görə bilirlər. Zənnimcə, həyatın görünməyən tərəfıni ən dəqiq görən və bunu gördükləri və görə bildikləri qədər, eyni zamanda cəmiyyətin görə biləcəyi qədər verən, göstərən sənət adamları var ki, bunlar elə karikaturaçı rəssamlardır.

Bu gün Azərbaycan karikatura sənətində bir ad tez-tcz eşidilir. Bu ad mətbuatda da çox görünür. Onu Bayram Hacızadə kimi tanıyırıq. Ancaq çoxlarımız bilmirik ki, Bayram Hacızadə Azərbaycanda fılologiya elmlərinin ən müxtəlif sahələrində kifayət qədər öz sözü, dəst-xətti olan alimlər ailəsinə mənsubdur.

Bayram Kamal oğlu Hacızadə karikaturaçı rəssamdır. Bizim cəmiyyətimizdə onu kifayət qədər tanıyırlar. Ancaq, bəlkə də, onun təkcə karikaturaçı rəssam olduğunu yox, həm də sənətşünas olduğunu, karikatura tariximizin araşdırıcısı olduğunu kütləvi oxucu o qədər də yaxşı bilmir. Məlumat üçün qısaca olaraq kütləvi oxucuya çatdırmaq yerinə düşər.

Bayram Hacızadənin bu yaxınlarda 40 yaşı tamam olub. Bu müddət ərzində o, Ə.Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbini (1987), sonra Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin qrafıka şöbəsini (3994) bitirib. O, 25 ilə yaxındır ki, dövri mətbuatda, xüsusilə, "Kirpi" jurnalında karikaturaçı rəssam kimi fəaliyyət göstərir.

Bayram Hacızadənin sənət fəaliyyəti yalnız onun karikaturaçı rəssamlıq fəaliyyəti ilə bitmir. O, daim ardıcıl elmi-tədqiqat işi aparıb, "Azərbaycanda karikaturanın inkişafı" mövzusunu tədqiq edib, öyrənib. Bütün bunlar göstərir ki, Bayram Hacızadənin həm elmi, həm də sənət fəaliyyəti bir-birini tamamlayıb. Bayram Hacızadə eyni zamanda artıq kifayət qədər cəmiyyətimizdə tanınan ictimai xadimdir. Azərbaycan Karikaturası Cəmiyyətinin aparıcı simalarından biridir. Bu sahədəki fəaliyyəti ilə də diqqəti cəlb edib, bir sıra təltiflərin müəllifidir. Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin, Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının üzvü kimi mənəvi arenada həmişə görünür, sənəti ilə özünün prinsipial mövqeyini diktə edir. Müasir qrafika sənətimizin ən mühüm sahələrindən biri də karikaturadır. Cəmiyyəti islah etmək, cəmiyyəti özünün nöqsanlarına gülə-gülə səhvlərindən, yalanlarından, riyakarlığından ayırmaq onu ucaltmaq, təmizləmək missiyası sanki daha çox sənətin bu sahəsinin üzərinə düşür. Bayram Hacızadənin yaradıcılığını ardıcıl izlədikcə onun cəmiyyətin mənəvi inkişafi üçün nə qədər məsuliyyətlə çalışdığının şahidi oluruq.

Əlbəttə, ədəbiyyatın, incəsənətin ən müxtəlif sahələri və janrları cəmiyyəti mənən tənıizləmək missiyası daşıyır. Ancaq karikatura sahəsi daha mübarizdir və daha açıq, sərt döyüş tərəfdarıdır. Bəlkə də, elə bu səbəbdən bir çox hallarda sənətin bu sahəsində çalışan sənətkarlar imzalarını gizlətməyə çalışıblar. Çünki özünü - eybəcər simasını karikaturada görüb dərk eləyən prototip çox vaxt məhz öz eybəcərliyi ilə barışmır. Təsadüfi deyil ki, Bayram Hacızadə özü karikatura sahəsində ciddiyyətlə çalışmaqdan başqa elmi-tədqiqat işi də aparıb. Bir sözlə, o, bu sənətin, həm də nəzəri əsaslarını öyrənmək, elmi ictimaiyyətə çatdırmaq məqsədi ilə ziyalılıq borcunu verməyə çalışıb.

Azərbaycanda karikatura sənətinin tarixi ənənələri var. Xüsusilə, Molla Nəsrəddinin - dünya karikatura tarixində özünəməxsus yeri olan bu nadir sənət incisinin yaratdığı ənənələr bu gün də yaşayır. Bu ayrı-ayrı mübariz sənətkarların sənətində, onların düşüncə tərzində, həyatı görmə, həyatın görünməyən tərəflərini cəmiyyət üçün açıqlama vüsətində yaşayan ənənələr əslində, insanın cövhərində sənət gücü olan sənətkarın mənəvi gücünün təsdiqidir. Bayram Hacızadənin əsərlərində həm Molla Nəsrəddin ənənələri, həm də XX əsr karikatura yaradıcılığının xüsusiyyətləri ehtiva olunub. O, insanı azad görmək istədiyi üçün, insanın mənəvi dünyasını məhdudlaşdıran amilləri də öz karikaturaları ilə bütün kəskinliyi və çılpaqlığı ilə qamçılayıb.

Əlbəttə, tarixən məlumdur ki, hətta yoldaşlıq şarjlarına görə (bu ifadə sovet dövründə daha çox işlənirdi) karikatura qrafikası ustasının - müəllifın başı sığallanmırdı. Bu mənada, karikaturaçı rəssamın necə böyük fədakar olduğunu, cəmiyyət üçün nccə gərəkli bir sənətçi olduğunu təsəvvür etmək o qədər də çətin deyil. Bayram Hacızadə fədakar bir yol seçib. Comiyyətin kəm-kəsirlərinə qarşı, açıq desək, eybəcərliyinə qarşı mübarizə yolu. Doğrusu, bu qeydlərdə Bayranı Hacızadənin boyük əks-səda doğuran sənət əsərlərinə dərin məzmun daşıyan karikaturalarına istinadən fikir demək məqsədində deyilik. Ancaq onun "Azərbaycanda karikaturanın inkişafı" mövzusunda yazdığı elmi işə qədər keçdiyi elmi püxtələşmə yolunu diqqətə çardırmaq istəyirik.

Müəllif daha dəqiq desək, həm tədqiqatçı, həm də karikaturaçı rəssam bir çox dəyərli tədqiqat işləri yazıb. "Molla Nəsrəddin" satirik jurnalı və Əzim Əzimzadə yaradıcılığında mövhumatın inkişafı" elmi məqaləsi vaxtilə AMEA-nın "Elm" qəzetində (30 iyun, 2006) dərc olunub. AMEA-nın Folklor İnstitutunun toplusunda elə həmin il Bayram Hacızadənin "Azərbaycan satirik qrafikasında dostluq şarjı (1950-1985)" məqaləsi də diqqəti cəlb etmişdi. Sonra daha bir çox tədqiqat əsərlərinin adını çəkmək olar. Əslində, Bayram Hacızadə öz elmi tədqiqatlarını daha dərin əsaslar üzərində qurmuşdu. "Azərbaycan karikaturaçı rəssamları" monoqrafiyası hələ 2005-ci ildə işıq üzü görmüşdü. "100 illik karikatura tariximiz" monoqrafiya isə sözün həqiqi mənasında, sənət hadisəsi oldu. "XX əsrin 70-ci illərində Azərbaycan satirik qrafikası" məqaləsi isə yenə də onun müvafiq mövzu üzrə ardıcıl tədqiqatlarını təsdiq edirdi. "Azərbaycan karikaturası dünən və bu gun" monoqrafıyası da çox dəyərli tədqiqat kimi, o cümlədən "Müasir Azərbaycan karikaturası" əsəri də müəllifin bu sahədə yorulmadan apardığı elmi tədqiqatın dəyərini göstərir.

"90-cı illərdə Azərbaycan karikaturasının inkişafı" məqaləsi sübut edir ki, karikatura sənəti Azərbaycanda öz missiyasını şərəflə yerinə yetirir. "Azərbaycanda karikaturanın inkişafı" monoqrafiyası isə sözün həqiqi mənasında Bayram Hacızadənin böyük uğurudur.

Bəlkə də, biz ilk dəfə, eyni zamanda, hələ bundan sonra neçə illər ərzində bu əsərləri nadir mənbələr hesab edəcəyik. Bir sözlə, Azərbaycan elmi fikrində kifayət qədər görünən, öz sözlərini demiş alimlərin, alimlər ailəsinin övladı olaraq Bayram Hacızadənin əsl ziyalı simasını onun əsərləri ilə - həm elmi, həm də karikatura qrafikası sahəsindəki əsərlərilə daha dəqiq dərk etmək olar.

Bu günlərdə ədəbi-elmi ictimaiyyətimiz, sənət adamları - əlbəttə, Bayram Hacızadə mənəvi mühitinə yaxın olan ziyalılar xoş xəbər alıb. Bayram Kamal oğlu Hacızadə "Azərbaycanda karikaturanın inkişafı" mövzusundakı elmi işinə görə sənətşünaslıq namizədi alimlik dərəcəsinə layiq görülüb. Xəbər hamımızı sevindirir. Bu, Ali Attestasiya Komissiyasının fədakar bir ziyalının, sözün həqiqi mənasında tədqiqatçının, çox dəyərli bir sənətçinin işinə verdiyi qiymətdir.

Bayram Hacızadəni diqqətəlayiq uğuruna görə təbrik edirəm.

P.S. Bu mənəvi qələbə üçün Bayram Hacızadəni - dəyərli ziyalımızı, tanınmış sənətçimizi, karikatura sahəsindəki elmi istiqamətin fədakar tədqiqatçısını "Kredo" qəzetinin baş redaktoru Əli Rza Xələfli və redaksiya heyəti də təbrik edir, ona cansağlığı, uğurlar arzulayır.

Kredo.- 2009.- 17 yanvar.- S. 16.