Qarayeva S.
Aybəniz Əliyeva-Kəngərli: "Azərbaycanda
kitabxanaların inkişafı və
müasirləşməsi üçün
hərtərəfli şərait yaradılıb"
Ötən il prezident İlham Əliyevin təsdiq etdiyi "Azərbaycan Respublikasında kitabxana-informasiya sahəsinin 2008-2013-cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət Proqramı" bütün elmi ictimaiyyət tərəfindən yüksək qiymətləndirildi, kitabxanaların yüksələn xətt üzrə fəaliyyəti üçün yeni kurs götürüldü. Artıq bu ildən kitabxanalar yeni proqrama əsasən fəaliyyət göstərməyə başlayıblar. Dövlət proqramının perspektivləri, kitabxanaların hazırkı vəziyyəti, fəaliyyəti, oxuculara müasir xidmət növləri və digər məsələlər ətrafında fikir mübadiləsi aparmaq üçün Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Mərkəzi Elmi Kitabxanasının direktoru, filologiya elmləri namizədi Aybəniz Əliyeva-Kəngərli ilə həmsöhbət olduq.
- Aybəniz xanım, Mərkəzi Elmi Kitabxana respublikanın ən iri kitabsaxlayıcı və kitab təbliğatçısı kimi elmin informasiya təminatında mühüm rola malikdir. İstərdim, kitabxananızın timsalında ölkə kitabxanalarının müasir vəziyyətinə bir nəzər yetirək. Sizcə, indiki dövrdə kitabxanalarımız nə dərəcədə müasirdir?
- Məlumdur ki, Azərbaycan kitabxanalarının çoxəsrlik tarixi var. Şərqdə ilk kitabxanaların yarandığı məkan kimi ölkəmizin də adı çəkilir. Biz kitabxana işinin öyrənilməsində yeni deyilik, əksinə kitab və mütaliə mədəniyyətini ta qədimlərdən mənimsəyib inkişaf etdirmişik. Odur ki, təcrübə baxımından kifayət qədər potensialımız var. Sadəcə, son vaxtlaradək ölkədə kitabxana işinə barmaqarası baxanlar vardı. Bəziləri kitabxanaların mövcudluğunu belə, qəbul etmək istəmirdi. Ulu öndər Heydər Əliyev bütün bunların qarşısını aldı, "Kitabxana işi haqqında" Qanun qəbul olundu, kitabxanalara ən yüksək səviyyədə dövlət qayğısının əsası qoyuldu.
Müasir kitabxana dedikdə ilk növbədə təcrübə və maddi-texniki bazanın yüksək səviyyədə olduğu, bu iki komponentin vəhdətdə inkişaf etdirildiyi kitabxanalar başa düşülür. Bizimsə, artıq vurğuladığım kimi, hələ 10-15 il bundan əvvəl təcrübəmiz maddi-texniki baza ilə çox cüzi şəkildə uzlaşırdı, necə deyərlər, təcrübə vardı, tətbiq sahəsi müəyyən idi, sadəcə şərait o, şərait deyildi. Bu günsə kitabxanalarımız belə problemlərdən uzaqdır. Azərbaycanda kitabxanaların inkişafı və müasirləşməsi üçün hərtərəfli şərait yaradılıb. Respublikamızda AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanası, Milli Kitabxana, Prezident Kitabxanası, Naxçıvan Dövlət Universitetinin kitabxanaları kimi ən müasir standartlara cavab verən elm, təhsil, informasiya ocaqları mövcuddur.
- Belə düşünmək olarmı ki, kitabxanalarımızın müasirləşdirilməsi üçün yaxşı şərait yaradılıb dedikdə, hələ ötən ilin oktyabr ayında prezident tərəfindən "Azərbaycan Respublikasında kitabxana-informasiya sahəsinin 2008-2013-cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət Proqramı"nın təsdiqlənməsi nəzərdə tutulur?
- Bəli, həm bu, həm də dövlət tərəfindən kitabxanaların və ümumilikdə elmin inkişafına yönəldilmiş fəaliyyətlər sözügedən sahəyə yenidən həyat verdi. Sərəncamda bir-birindən vacib bir çox məsələlər öz əksini tapıb. Təkcə Mərkəzi Elmi Kitabxana üçün dünya standartlarına cavab verən binanın inşası ilə bağlı məsələ elmin informasiya təminatı üçün taleyüklüdür. Düşünürük ki, tez bir zamanda ən yüksək nəticələr əldə olunacaq, kitabxanalarımızın maddi-texniki bazası daha da gücləndiriləcək, onların modernləşdirilməsi istiqamətində təxirəsalınmaz işlər davam etdiriləcək, milli elektron kontentlərin, milli irsimizin təbliğinə istiqamətlənmiş və bilavasitə kitabxanalarımızın fondu əsasında yaradılan internet ehtiyatlarının sayı artacaq. Bu ümidlər həm də ona əsaslanır ki, bütün sahələrdə olduğu kimi kitabxana işi sahəsində də inkişaf tempi yüksələn xətt boyuncadır. Əldə etdiyimiz nəticələr, oxuculara xidmətin səviyyəsi, beynəlxalq kitab və informasiya mübadiləsinin intensivliyi ilbəil artır. Elmlər Akademiyasının Mərkəzi Elmi Kitabxanası hər il xarici tərəfdaşlarının, elmi müstəvidə əməkdaşlıq etdiyi elm,təhsil müəssisələrinin sayını artırır, kitab mübadilələrini sürətləndirir, elmin informasiya təminatında və təbliğində katalizator rolunda çıxış edir. İnformasiya cəmiyyəti şəraitində kitabxanaların ən ümdə vəzifəsi də məhz bundan-informasiyanı bir deyil, onlarca mənbədən almaqdan, bir üsulla (ənənəvi) deyil, multi üsullarla (müasir informasiya daşıyıcılarında, sərt disklərdə və s.) mühafizə etməkdən və məhdud istifadəli deyil, çoxistifadəli şəkildə paylaşdırmaqdan ibarətdir. Məsələn, başa vurduğumuz il kitabxanada fondların tərkibini keyfiyyətcə yüksəltmək məqsədilə elmi-texniki müəssisələrdə aparılan fundamental elmi-tədqiqat işlərinin mövzuları üzrə komplektləşdirilməsi, Dövlət Proqramına müvafiq olaraq "Kitabxana fondlarının müasir komplektləşdirmə mexanizminin yaradılması, inkişafı və müasir informasiya daşıyıcıları ilə təmin edilməsi" istiqamətində tədqiqat işləri aparılıb. Alınan nəticələr əsasında ən aktual elmi-tədqiqat işlərinin mövzuları müəyyənləşib. Bu isə bizə imkan verir ki, oxuculara multi xidmətlər təklif edək, onların istifadəsinə həm də elektron nəşrləri verək. Mütəxəssislər bilirlər ki, kitabxanalar daxili iş proseslərini sahmana salmadan, xidmətin səviyyəsini normallaşdırmadan, yeni texnoloji vasitələri uğurla tətbiq etmədən, kitab və informasiya mübadiləsində lazımınca səriştə sərgiləmədən beynəlxalq informasiya mübadiləsi məkanına inteqrasiya edə bilməz. Tam əminliklə deyə bilərəm ki, biz artıq bu mərhələni arxada qoymuşuq. Təsəvvür edin ki, hazırda Mərkəzi Elmi Kitabxana 80 ölkənin 650-dən artıq elmi təşkilatı, akademiya kitabxanası, təhsil ocaqı ilə sıx əməkdaşlıq edir. Ötən il tərəfdaşlarımız onlara göndərilən 3500 nüsxə ədəbiyyata, 4000-dən artıq nəşrlə cavab verib. Bunu yaxşı nəticə hesab etmək olar.
- Sirr deyil ki, son dövrlərdə kitabxana-nəşriyyat əlaqələrinin, daha dəqiq desək, nəşriyyatlardan kitabxanalara pulsuz nüsxələrin daxil olması prosesinin zəifləməsi nəticəsində fondların komplektləşdirilməsi müşkülə çevrilib. Sizcə, bu prosesi tələb olunan məcraya yönəltmək üçün nə etmək lazımdır? Ümumiyyətlə, bu gün kitabxanalarımıza ədəbiyyatın daxilolma səviyyəsi nə dərəcədə normaldır?
- Bu problemin mövcudluğunu danmaq olmaz. Lakin
ölkəmizdə nəşriyyat sistemi və kitab
bazarının son illərdə inkişaf etdiyini də
nəzərdən qaçırmamalıyıq. Əsərlərini, monoqrafiyalarını
kitabxanamıza vermək və bununla da geniş oxucu
auditoriyası qazanmaq istəyən alim və
ziyalılarımızın da sayı ötən
illərə nisbətən 5-6 dəfə çoxalıb.
Ötən ilin sonlarında apardığımız
hesablamalar göstərdi ki, bir il
ərzində fondumuza 30 mindən artıq ədəbiyyat daxil
olub. Bu isə ölkədə dərsliklər
istisna olmaqla, nəşr olunan ümumi sənəd
kütləsinin təxminən 60-70 faizini təşkil edir.
Ötən ilin sonunadək təkcə Rusiya Elmlər
Akademiyasının Təbiyyat Elmləri üzrə
Kitabxanasından müxtəlif elm sahələri üzrə
146 adda 1200 nüsxə elmi jurnal əldə etmişik. Alimlərimiz
il ərzində bizə 1092 nüsxə
avtoreferat və 92 nüsxə dissertasiya təhvil veriblər. 200-dən artıq elektron nəşr qəbul olunub.
Ən başlıcası isə prezident İlham Əliyevin
sərəncamı ilə latın
qrafikası ilə nəşr olunan və kitabxanalara pulsuz
paylanan ədəbiyyatın komplektləşdirilməsi
işini ötən illərdə olduğu kimi davam
etdirmişik. Bu proses komplektləşdirmə
sahəsindəki fəaliyyətimizin xüsusi bir mərhələsini
təşkil edir. Bununla yanaşı,
kitabxanamız elektron resursların da
komplektləşdirilməsi və oxucuların
istifadəsinə verilməsi işini yerinə yetirir. EBSCO, İNTAS, SVİTS kimi irihəcmli elektron
məlumat mərkəzləri kitabxanamızı 350 min elektron
nəşrlə təmin edir. Bu fondlarla
ənənəvi formada 80 min, internet üzərindən
isə 100 mindən artıq istifadəçiyə xidmət
edirik. Birincilər ötən il kitabxananın fonduna 1,8 milyon dəfə müraciət ediblər.
Onlara 2,5 milyon nüsxə ədəbiyyat
verilib. Nəzərə alsaq ki, fondumuzun ümumi həcmi 5,2 milyon sənəd vahidindən ibarətdir
və oxucularımız il ərzində fondun 50 faizindən yararlanıblar,
fəaliyyətimizi qənaətbəxş hesab etmək olar.
-
Belə çıxır ki, mütaliə
mədəniyyətimizin zəifləməsi ilə
bağlı deyilənlər həqiqətdən uzaqdır?
-
Bizdə mütaliə dedikdə əsasən bədii
ədəbiyyatın qiraəti başa düşülür. Bədii ədəbiyyatı mütaliə
edənlərin azalması, nəticə etibarilə, oxu
səviyyəsinin aşağı düşməsi demək
deyil. Əgər xarici
ölkələrdəki mütaliə statistikasına
nəzər yetirsək, görərik ki, ümumiyyətlə
son 20 ildə bədii ədəbiyyata maraq xeyli azalıb.
Bunun səbəbləri məlumdur; informasiya axını
güclənib, sürətli məlumat
-
Deməli, ənənəvi sərgilərin kitabın
təbliğindəki rolu XXI əsrdə də azalmayıb...
-
Hətta, çoxalıb deyərdim. Ötən il 148 kitab sərgisi təşkil etmişik. Hər bir sərgimiz multimedi vasitələri, elektron
təqdimatlar, proyektorlu nümayişlə müşayiət
olunub, ənənəvi ilə yeni sərgi formalarının
sintezi yaradılıb. Oxucu kitabı
əlinə alıb vərəqləyə və ardınca
proyektorda, kompüter monitorunda onunla bağlı vizual
məlumatları, illüstrasiyaları, mövzu ilə
bağlı əlavə materialları izləyə bilir.
Keçirdiyimiz "Zərifə Əliyeva-85", "Mir
Cəlal Paşayev-100", "Mahmud Kərimov-60",
"Ziya Bünyadov-85", "Mikayıl
Müşfiq-100", "Budaq Budaqov-80",
"Qloballaşan dünyada insan hüquqları",
"Xəzər regionunda beynəlxalq təhlükəsizlik:
vəziyyət və perspektivlər", "Qafqaz XXI
əsrin geostrategiyasında", "NATO və Cənubi Qafqaz
ölkələri", "GUAM: iqtisadi əlaqələr",
"Azərbaycan xalçaçılığı"
və başqa sərgilərdə sadaladığımız
formalardan istifadə olunub, ziyarətçilər tərəfindən
müsbət qiymətləndirilib. Bu sahədə ən
uğurlu nəticəmiz hər il
ümummilli lider Heydər Əliyevin anadan olmasının
ildönümləri münasibətilə "Heydər
Əliyev irsinin tədqiqinin təbliği" mövzusunda
keçirilən silsilə konfrans-sərgilərdir. Hər il bu sərgilərdə ulu öndərin
şərəfli həyat yolunu, ictimai-siyasi
fəaliyyətini, Azərbaycan dövlətçiliyinin
qurulması, möhkəmləndirilməsi və inkişafı
sahəsindəki misilsiz xidmətlərini əks etdirən
1000-dən artıq sənəd nümunəsini, demək olar
ki, bütün dövlət strukturlarında, regional elm,
təhsil mərkəzlərində nümayiş etdiririk.
Ənənəmizə sadiq qalaraq silsilə tədbirləri
bu il də davam etdirəcəyik.
-
Ənənə demişkən, gərək ki, Mərkəzi
Elmi Kitabxanada xüsusi nəşrlərin davamlı çap
olunması ənənəsi də mövcuddur...
-
Doğrudur, elə nəşrlərimiz var ki, onları
illər uzunu çap edirik. Məsələn,
"Azərbaycanın elm və mədəniyyət
xadimləri" seriyasından şəxsi biblioqrafik
göstəricilərin tərtibi və nəşrinin
çoxillik tarixi var. Təkcə ötən il bu seriyadan
Teymur Bünyadov, Şahbaz Muradov, Məmməd
Mövsümzadə, Məhərrəm Babayev,
Məşədixanım Nemət, Əlyar Səfərli
və Arif Quliyev kimi görkəmli elm və
mədəniyyət xadimlərinin şəxsi biblioqrafik
göstəricilərini nəşr etmişik. Kitabxana
işi sahəsində bir sıra maraqlı tədqiqatların
nəticələrini əks etdirən "Elmi
əsərlər" adlı toplumuz da bu qəbildəndir.
Artıq bu nəşrin 9 sayı işıq
üzü görüb. Nəşriyyat
fəaliyyətindən söz düşmüşkən onu da
deyim ki, ötən il bu baxımdan bizim
üçün çox uğurlu olub. "Heydər
Əliyev və Azərbaycan elmi", "Azərbaycan folkloru
və kitab mədəniyyəti" "Azərbaycan Milli
Elmlər Akademiyasının nəşrlərinin biblioqrafiyası.
İllik. 1988", "Kitabxanalarda marketinq
və fandrayzingin tətbiqi", "Kitabxanalarda
sərgilərin təşkili", "Azərbaycan dünya
mətbuatında", "Kitabxanalarda ödənişli
xidmətlərin təşkili" adlı nəşrlər,
"Bakı kitabxanalarına Şərq və Qərbi Avropa
dillərində daxil olan kitablar", Mərkəzi Elmi
Kitabxanaya yeni daxil olan ədəbiyyat və dövri
nəşrlərin biblioqrafik göstərici işıq
üzü görüb.
-
Aybəniz xanım, vaxtilə kitabxananızda
təcrübə keçmiş, çalışmış
bir çox kadrlar hazırda kitabxana sahəsinin aparıcı
nümayəndələri, kitabxana
rəhbərləridirlər. Bəs indi necə,
kitabxana lazımi səviyyədə kadrlar yetişdirə
bilirmi?
-
Biz
bu işə maksimum qüvvə sərf edirik. 2003-cü
ildə Elmlər Akademiyası Milli status alarkən
kitabxanamız da bundan xeyli fayda gördü. Respublikada ilk
dəfə Mərkəzi Elmi Kitabxananın timsalında bir kitabxanaya
elmi müəssisə statusu verildi. Bununla da, kitabxanada
aspirantura yaradıldı. Bu gün bizim 17 aspirant və
dissertantımız var. Bununla bərabər, kitabxana
heyətinin, metodiki rəhbərlik etdiyimiz akademiya
şəbəkəsi kitabxanalarının
əməkdaşlarının da təcrübə və
biliyinin artırılması istiqamətində işlər
görürük. Həmçinin,
əməkdaşlarımız beynəlxalq
səviyyədə təcrübə mübadiləsi aparmaq
məqsədilə dünyanın müxtəlif
ölkələrində keçirilən
tədbirlərdə iştirak edirlər. Əldə olunan
təcrübələr informasiya texnologiyalarının
tətbiqi sahəsində də geniş imkanlar
açılır. Qətiyyətlə deyə bilərik ki,
kitabxanamızın kadrları intellektual baxımdan son
illər ərzində xeyli irəli getmiş, yeni
texnologiyalardan səmərli istifadə nəticəsində
oxuculara xidmətin səviyyəsini xeyli
yüksəltmişik.
-
525-ci qəzet.- 2009.- 27 yanvar.- S. 7.