UNUTMAĞA KİMSƏ YOX...

(Roman)

Əvvəli ötən şənbə saylarımızda

Bəhram kişinin yaxşı yadında idi. İlk kəndə gəlib yazı naxışlarının şəklini çıxaranda üç gün onun evində qonaq qalan o yaşlı, qaraqabaq adama səhər-səhər çay içdikləri zaman dedi ki, bu naxışlar, elə bil, çiçəkdi, çiçək ləçəkləridi, bu yazı əməlli-başlı çiçəyə oxşayır. Həqiqətən də elə idi. O zaman o qaraqabaq elmi işçi bir söz demədi, elə bil, Bəhram kişi deyəni eşitmədi. Sonralar kiminsə, adı axıra qədər bilinməyən bir İnstitut əməkdaşının deyimi ilə şəhərdə bu yazıya hamı “Çiçəkli yazı” deməyə başladı. Əvvəl-əvvəl çox adam bu adın müəllifliyinə iddia etdi, amma bundan bir şey çıxmadı, çünki, yavaş-yavaş bu ad Professora aid edilməyə başladı. Professor nə “hə” dedi, nə “yox” dedi. Amma sükutu hərdən o qədər mənalı oldu ki, mübahisələr öz-özünə kəsildi – yavaş-yavaş institut əhli “bu gözəllikdə adı bu kişi verməyəcək, kim verəcək?!” deyə birdəfəlik “bidət gətirdi” və Professor bu şəkildə oldu adın müəllifi. Ad isə, həqiqətən, özünü doğruldurdu, yazıdakı (bunu yazının surətini çıxaranlar deyirdilər) işarətlər çiçək ləçəklərini xatırladırdı; hər işarət bir ləçək idi. (Bəhram kişi bu dəqiq adı hardan tapmışdı – özü də bilmirdi) Ləçəklərin sayı dəyişirdi, çiçəklərin boyu-buxunu, nazikliyi-qalınlığı dəyişirdi, çiçək-çiçəyə bənzəmirdi, amma hər işarət yenə də çiçək idi, başqa şey deyildi – bu kəsif iyi verən mağaranın nahamvar, əyri çıxıntılı daş divarına boyaboy həkk edilmiş rəngsiz çiçək idi.

Çiçəkli yazını oxumağa əvvəl-əvvəl İnstitutun bütün əməkdaşları birdən girişdi. Bu yavaş-yavaş səsiz-küysüz, elə bil, öz-özünə baş verdi, aparılan “tədqiqatlara” qonşu institutların ağsaqqal və qarasaqqal alimləri də qatıldı. Tarix və Arxeologiya institutları xüsusilə canfəşanlıq etdilər. Az qala “ara qarışıb məzhəb itmişdi.” Hər ağızdan bir səda gəlirdi. Nəhayət, Professor bütün bu səs-küydən, söz-savdan bezib belə qərara gəldi ki, Çiçəkli yazını ayrı-ayrılıqda yox, hamı bir yerdə ümumi səy və iradə ilə oxumalıdır, (qərar qəbul etməyə haqqı vardı, çünki Çiçəkli yazı barədə ilk məlumat ona gəlmiş, buradan isə belə çıxırdı ki, Çiçəkli yazını ilk əvvəl Dil və Təfəkkür İnstitutu üzə çıxarmışdır). Tarixçilər bu təklifi, başqa yolları yox idi deyin, qəbul etməyə məcbur qaldılar və öz növbələrində əks-təkliflə çıxış etdilər. Bu əks-təkliflə ilk əvvəl olmasa da Professor, nəhayət, (hər halda iki uğursuz cəhd artıq baş vermiş, onun mövqeyi kifayət qədər zəifləmişdi) razılaşdı. Əks-təklif isə bundan ibarət idi. Yazını oxumaq haqqı qazanmaq üçün adı keçən İnstitutların (Əlyazmalar İnstitutunu az qala unutmuşduq – onlar da işin içində var idilər) birgə Elmi Şurasına yazını oxumaq iddiasında olan adamın özəl üsulu təqdim edilməliydi. Daha çox təqdir və qəbul edilən üsulun müəllifi yalnız bundan sonra hamının birgə rəyi əsasında kəndə yazını yerindəcə oxumağa (üzünü köçürən zaman buraxıla biləcək səhvlər istisna olunmurdu) göndəriləcəkdi. Öz üsulu ilə Elmi Şurada çıxış edənlər az olmadı. Birgə Elmi Şuranın iclasları İnstitutların direktorlarının iştirakı ilə baş verirdi. Müzakirə və debatlar son dərəcə qızğın (maraqlı, ehtiraslı, sərt...) keçdi. Hər çıxış edən qələbə qazanmağa ümidi olmasa da ən azından “özünü göstərmək”, elmə “təmənnasız” xidmətini bir daha nümayiş etdirmək üçün əldən-ayaqdan getdi. Müzakirələrin sonunda əsas söz isə Professorunku oldu. Professorun xüsusi simpatiya bəslədiyi “Çiçəkli yazı adını mən ilk dəfə Professordan eşitmişəm” sözlərinin müəllifi F.Q.-ni ürəklə və xüsusi həvəslə dəstəkləməsi Elmi Şura üzvlərinin uzun söz-söhbətdən, məşvərətdən sonra məhz onu qalib seçməsinə səbəb oldu. F.Q.nin isə təklif etdiyi üsul çox sadə idi (hətta bəsit idi – deyə bilərik), mahiyyəti ondan ibarət idi ki, bütün mövcud yazı növlərindən təcrid olunmaq, Çiçəkli yazının öz kodunu, öz immanent mahiyyətini tapmaq lazımdır. Başqa üsul təklif edənlər hansısa mövcud və yaxud ölüb getmiş yazı növlərinə istinad edirdilər, F.Q. isə heç nəyə istinad etmədi. Açar hərfi axtarıb tapmaq – bu idi F.Q.-nin təklif etdiyi deşifrə prinsipi. Nə latın, nə pəhləvi, nə də qədim türk işarətlərini köməyə çağırmadan bu özünəməxsus yazını çözmək F.Q.-yə görə nəinki mümkün, hətta yeganə həll yolu idi. Və bir çox mübahisələrdən sonra (xüsusilə, tarixçilər və onların ideya rəhbərləri olan, ağ qaşlarının ucunun yuxarı boy atması ilə vəhşi aslanlara bənzəyən və sərt xasiyyəti ilə seçilən akademik Aslanzadənin bəzən gizli, bəzən açıq qarşıdurmasına baxmayaraq – onlar bir nəfər kimi hər hansı çözüm işində ancaq qədim pəhləvi əlifbalarına üstünlük verirdilər) F.Q.-nin təklif etdiyi və Professorun inanıb canfəşanlıqla müdafiə etdiyi üsul hamının real marağına səbəb oldu. Bu, böyük uğur idi. Elə o dəqiqədən başlayaraq iş yoldaşları, hətta digər İnstitutların tanış və qeyri-tanış əməkdaşları gizli həsəd içində ona xüsusi bir nəvaziş (kimi süni, kimi təbii) göstərməyə başladılar. Gələcək alim karyerasının çox mühüm özül daşlarından biri qoyulmuşdu. Mötəbər İnstitutların birgə Elmi Şurası onun seçimi ilə bağlı öz qərarını (Aslanzadənin təəssüflə dediyi kimi “əlacsız qalaraq”) elan etdikdən, böyük ruh yüksəkliyi və sevinclə təbrikləri də qəbul etdikdən sonra gənc mütəxəssis böyük bir həvəslə Vəng dağının ətəyindəki kəndə yola düşməyə hazırlaşmağa başladı.

“Heç hənanın yeridi? Bu Elmi Şura hardan gəlib girdi beynimə?” F.Q. Bəhram kişinin miz üstünə qoyduğu pendirdən yuxanın içinə sıxıb çaydan içə-içə onun mavi, gülər gözlərinə baxıb, əslində, nə dediyini eşitməyə-eşitməyə, sualına belə bir cavab verdi:

– Bilmirəm. Amma yox, çətin...

Mübariz kişi bu dəfə də yerində qurcuxdu, yenə xüsusi diqqətlə F.Q.-ni nəzərdən keçirdi və elə indicə o, lazım gəlsəydi, sidq-dil ilə and içərdi ki, bu oğlan Bəhramın ondan nə soruşduğunu eşitmədi. Amma cavabı bayaqkı kimi (Sovetlikdə olan kimi) yenə yerinə düşmüşdü. Mübariz kişi əlindəki stəkanı qurtum almadan səliqə ilə mizin üstünə qaytarıb qoydu. Bəhram kişi isə F.Q.-yə çaydan ləzzətlə dada-dada öz mavi gülər gözlərini qıyıb bu sualı vermişdi:

– Səndən başqa da kəndə bu işin dalıyca gələn olacaq, ya ki, sən tək qalacaqsan, bala?

“Bilmirəm. Amma çətin...”

Sualın səsi çox uzaqdan, boğuq bir dərənin dibindən gəldi. Sualın mənasını isə Bəhram kişinin gözlərinin dibindəki təbəssüm pıçıldadı. F.Q.-yə əvvəlcə elə gəldi ki, bu təbəssüm bu adamınkı deyil, onu kimdənsə borc alıb, amma buna çox aludə olmadı (“nədi, nə deyil, ən əsası odu ki, səmimidi”). F.Q. təbəssümə təbəssümlə cavab verdi. “Gənc elmi mütəxəssis” Mübariz kişinin az qala əsməyə başlayan əllərinə baxa-baxa gizli bir ləzzət alırdı: “Mübariz kişi, deyəsən, əməlli-başlı karıxıb”. Karıxmış Mübariz kişi artıq hiss etdi ki, elə indicə F.Q. ilə Bəhram kişi arasında sazişsiz-zadsız bir “könül-qəlb” müqaviləsi bağlandı. “Oxuya bilməz, inşallah!”. “Yox, oxuyacaq!”.

Bəhram kişi mağaranı əməlli-başlı özəlləşdirmişdi – bunu belə də başa düşmək olardı. Bozları həyətdən aparıb mağarada saxlaması (Çiçəkli yazının işarətlərinimi qoruyacaqdı?!) kənar gözlə baxan üçün bir ismarış idi. İsmarışın görünməyən tərəfi ilə hələ işimiz yoxdu, görünən tərəfi isə bu idi: “ Mağaraya mənsiz girmək olmaz! Mağara ilə şəhərdən gələnlər arasında əlaqəçi mənəm! Mağara ilə heç kimin işi olmasın, mağara mənlikdi”. İnsafən, əyri oturub düz danışaq, Bəhram kişinin özünü bu cür aparmasına haqqı çatırdı, belə ki, mağaranı tapan, əslində, elə Bozların özü idi. Köpəyi qabağına salıb qonşu Qamışlıq kəndinə cığırla getdiyi yerdə (köpəyə içalat alacaqdı, Qamışlıqda mal kəsmişdilər) Çoban papağının düz təpəsinə kölgə salan Quzğun dimdiyinə çatan zaman köpək zingildəmişdi, daha bir addım irəli getmək istəməmişdi. “Qurddu, nədi?!” Bəhram kişi ehtiyat edib həmişə dağ cığırına çıxanda cibinə qoyduğu iri alman bıçağını (Əryən kişinin davadan gətirdiyi və ona hədiyyə etdiyi bıçaq idi) çıxardı, açdı, amma Bozlar yeri iyləyə-iyləyə qəflətən cığırın sağ tərəfinə, kol-kos basmış, görümsüz bir qaya parçasının qarşısına getdi və Allahın heyvanı arxa pəncələrinin üstə dikəlib iki qabaq pəncəsi ilə qayanın ağzını basmış bu tikənli, cod cındırış kol-kosunu inadla eşələməyə başlamadımı, başladı. Köpəyin mırıltısından Bəhram kişi anladı ki, məsələ qurd məsələsi deyil, bıçağı qatlayıb cibində gizlətdi. Yaxınlaşıb kol-kosu diqqətlə və maraqla gözdən keçirdi və... aman Allah, dəfən-dəfən yanından ( özü də təkcə onun yox, bütün kənd əhlinin, elə Bozların özünün də) o tərəfə, bu tərəfə keçdiyi bu cındırış kollarını əli ilə birtəhər ora-bura eləyib qapı boyda (balaca qapı boyda) bir boşluq (mağaranın ağzını) gördü. Mağara belə tapıldı.

...Mübariz kişi əvvəl-əvvəl məsələnin mahiyyətinə, belə deyək, mültəfit olmadı, “Mağaradı da, nədi ki?! Vəng dağında yalan olmasın, onlarla bu cür mağara var. İndi durub gedib bunu qoruq elan etməyəcəyik ha...” Yanına hövlnak gəlmiş Bəhrama laqeyd halda bunu dedi:

– Get, işinlə məşğul ol. İşin-gücün yoxdumu sənin?!

– Sənə deyirəm, Mübariz, bu yer adi yer deyil. Bax, sonra peşman olmayasan.

– Olmaram. Nə var bu mağaranın içində səni bu cür haldan çıxarıb?! – Mübariz kişinin bir an əvvəlki laqeydliyi adi marağa çevrildi.

... Bəhram kişinin gözləri birinci dəfədən qaranlıqda (qaranlıq isə zil qaranlıq idi) heç nə seçəmmədi. İki fənər kimi titrəyən və Bozların gözlərinin dibindən fışqıran işıqdan başqa burada heç nə görmək mümkün deyildi. Bəhram kişi qorxaq adam deyildi, heç deyildi, amma hiss etdi ki, ürəyinin guppultusu az qala qulaqlarının pərdəsini deşməyə başladı, əli yenə cibinə getdi, bıçağın polad gövdəsi qaranlıqda parıldadı. Bəhram kişi əli ilə havanı toxunurmuş kimi yoxlamağa başladı, mağaranın içinin sərhədlərini öyrənməyə çalışdı. Birdən yadına düşdü ki, mağaranın ağzı, deyəsən, onun arxasınca yenidən qapandı. “Ağzı bunun kol-kosla örtüldü, ax, ax, gərək içəri girməmiş kol-kosu təmizləyəydim. İndi mən buradan necə çıxacağam, Allah?!”

Mağaranın ağzı isə, həqiqətən, Bəhram kişini və Bozları içəri buraxıb yenə sıx, cod və tikənli cındırış kolları ilə özü-özünü bağlamışdı. “Bu nə işdi?! Heç belə işə düşməmiş idim.” Köpəyə səsləndi:

– Bozlar, Bozlar, gəl, maralım, gəl çıxart məni burdan, harda qaldı bizim girdiyimiz yer?!

Köpək ağıllı köpək idi, qulaqları biz durdu, Bəhram kişinin eləcə təkcə səsindən anladı ki, ondan nə gözləyir. Fırlanıb-fırlanıb yenə mağaranın ağzına gəldi, arxa pəncələri üzərinə qalxdı, zingildədi. Onun gözündəki işığa gedib Bəhram kişi gəldiyi yeri tapa bildi. Cındırış kolları Bəhram kişinin lap yaxınında imiş. Güc-bəla ilə, tikənə əli ilişə-ilişə Bəhram kişi özünə və köpəyə yol eləyib birtəhər buradan bayıra çıxdı. Hər tərəf sakitlik və işıq idi. “Allah, çox şükür, çox şükür. İşıqlı, gen dünya başımıza dar olacaqdı”. Rahatlıqla köksünü ötürdü.

Bəhram kişi birinci gün mağara barədə heç kimə bir kəlmə söz demədi. Evdə oturub çox düşündü, çox daşındı. Nə isə qəlbinin dərinliyində bir səs ona deyirdi ki, bu mağara adi mağara deyil, burada nə isə var, baş verəcəklər hələ irəlidədi. İkinci gün sabah-sabah yenə Bozları yanına alıb Quzğun dimdiyinə qalxdı. Özü ilə bu dəfə bir balta gətirmişdi, mağaranın ağzını təmizləməyə başladı. Heç düşünməzdi ki, bu iş belə ağır olacaq. Vəng dağında bitən cındırış kolları (başqa heç bir yerdə bu mıxabənzər tikənli, zəhrimar kola rast gəlmək mümkün deyildi) balta zərbələrinə mətanətlə dözür, əyilib, əyilib, sınır, yaralanır, amma haradansa yuxarıdan, aşağıdan yeni zoğlar üzə çıxır, qollarını Bəhram kişinin üzünə, gözünə dürtür (araxçını iki dəfə başından sürüşüb düşdü), sanki onu qucaqlamaq istəyirdi. Çox əlləşdi, üzü-gözü tikənə ilişmədimi, ilişdi, amma, bir adamın güclə keçə bildiyi boyda bir yeri, nəhayət ki, təmizləyə bildi. İndi cəsarətlə mağaranın içinə daxil olmaq olardı. İçəri keçəndə bura artıq əvvəlki kimi (dünənki kimi) zil qaranlıq deyildi. Mağaranın təmizlənmiş ağzından işıq topası özünü həsrətlilər kimi içəri necə soxmuşdusa, indi burda, necə deyərlər, heç olmasa, göz-gözü görə bilirdi.

Mağara nə böyük idi, nə də kiçik. Beş-altı addımlıq uzununa, ondan lap az qədər eninə məsafəsi vardı. Bozlar yenə ora-buranı aramsız qoxlamağa başladı. Kəsif iyindən başqa bir iy yox idi. “ Yox, adi mağaraya oxşamır. Bura yaxında canlı ayağı dəyən yerə də heç oxşamır”.

Var idi bu cür, canlı ayağı dəyməyən təbii mağaralar. Vəng dağında belə mağaralar var idi. Bəhram kişi, ümumiyyətlə dağ boyu, dağ ətəyi nə vardısa – qayalıqları, sıldırımları, mağaraları öz həyəti kimi yaxşı tanıyırdı. Bəlkə də hardansa bir daş gətirsəydin ona, barmaqlarının arasında oynadıb dəqiq deyərdi, hansı qayanın, hansı mağaranınkıdı. Bura isə bir başqa yer idi. Bu, həm onun tanıdığı idi, onlardan idi, həm də onlardan deyildi. Amma nə iş idisə bu mağara əvvəl-əvvəl Bəhram kişinin heç xoşuna gəlmədi. Müdhiş bir sükunəti vardı. Qəflətən qaranlıqda Bəhram kişinin gözləri Bozların başı üstündə divarda nə isə naxışabənzər oyuqlar sezdi. Diqqətini cəmlədi və yaxına gəldi.

... Bəhramın az qala zorla mağaraya gətirdiyi Mübariz daş divar boyu naxış kimi düzülmüş bu işarətləri görən kimi o dəqiqə anladı ki, o düşünən kimi deyil, məsələ xeyli ciddidi, mağara barədə hökmən rayon mərkəzinə xəbər vermək lazımdır. Elə də etdilər.

Hadisələr sürətlə bir-birini əvəz etdi. Kəndə səs düşdü. Mağara kənd əhlinin çox böyük marağına səbəb oldu. Hamı gəlib bu işarətləri öz gözü ilə görmək istəyirdi. Bir həftə sonra kəndə tökülüşən Dil və Təfəkkür İnstitutunun əməkdaşları isə çoxmənalı şəkildə deyirdilər ki, nəhayət, bu xalqın da tarixi tapıldı, üzə çıxdı, nəhayət, bunu oxuyandan (onlar belə deyirdilər: deşifrə edəndən) sonra bütün dünya biləcək, biz kim idik, hardan gəlirik və hətta hara gedirik... Bu sözlərə diqqətlə qulaq asan bəzi kənd adamlarının marağı həddini aşırdı, amma onlar hələ də bu qəribə naxışların yazı kimi oxuna bilməsinə nəinki inanmır, bu onlara hətta gülməli gəlirdi. “İşarətlər nə qədər oxunmazdısa – bunu mütəxəssislər deyirdi, – deməli, tarix bir o qədər qədimdi. Bir az dözün, özünüz görəcəksiniz, Vəng dağı, Vəng kəndi beləcə dünyanın ən məşhur tarixi yerlərindən birinə çevriləcək”. Kənddə hamı “mağara-mağara” deməyə başlamışdı. Hər evdə, çayxanada, poçtda, Radio meydanında, qərəz, hər yerdə mağaranı müzakirəyə qoymuşdular. “Yazı nə yazıdı, tarix bizə nə deyir, nə deməlidi və s. və i.a.” Tikənli, cod cındırış kolları çox tez bir zaman içində dəbə minərək evlərin çəpərlərinə vurulmağa başladı, hətta belə bir qəribə, sirli xəbər də yayılmamış elə bətndəcə boğuldu: “Mağaranın ruhu var!” – bir dəfə kimsə bunu dedi, amma bu sözə qocalı, cavanlı hamı gülüşdü və heç kəs buna inanmadı.

Mağaranı az qala görüş yerinə çevirmək arzusunda olan kənd cavanları, hətta məktəb müəllimləri (onlar isə sinif uşaqlarını bura ekskursiyaya gətirmək istəyirdilər) Dil və təfəkkür institutunun əməkdaşlarının təkidi ilə mağaraya bir daha yaxın buraxılmadılar. Hamı hiss edirdi ki, bəli, məsələlər deyəsən, həqiqətən ciddiləşir.

Kənardan kənara rayon mərkəzindən bəzi vəzifəli adamlar hərdən mağaranın ağzına qədər gəlir, ora-burasına baxır, quzğun dimdiyindən üzüaşağı kəndə nəzər salır, amma Mübarizin təkidinə baxmayaraq mağaranın içinə keçmirdilər. Elə bil, Bəhramın lal etirazını hiss edirdilər. Bu vaxtlar idi, kəndə yas düşdü. Qulamhüseyn müəllim öldü.

Bəhram kişi sübh çağı Bozları aparıb mağaranın bir küncündə zəncirə vurdu. Bozlar əl boydalığından Bəhram kişidə idi, onun həyətində böyümüşdü. Bozları ona Vəng dağının o biri tərəfindən dostu Mədət kirvə gətirib hədiyyə eləmişdi. Bozları Bəhram kişi sevə-sevə, “maralım” deyə-deyə bəsləmişdi, hər cür xidmətində durmuşdu, o Bozlara, Bozlar ona çox isnişmişdi, indi də onu ilk dəfə həyətindən aparıb mağarada zəncirləyəndən sonra (“Belə lazımdı, maralım, belə lazımdı”) geri qayıtmağa ayağı heç cür getmirdi ki getmirdi. Çalışırdı, gözləri köpəyin par-par yanan gözlərinə sataşmasın. Nə görəcəkdi ki?! Bozların ona dikilmiş gözlərində sədaqətdən, bir də işıqdan başqa heç nə görməyəcəkdi.

KƏNDƏ GƏLDİYİ BİRİNCİ GECƏ.

BƏHRAM KİŞİNİN EVİ.

Mübariz kişi “Balaca”nın altında bir xeylaq oturduqdan sonra (elə hey ordan-burdan danışdı; İnstitutdan gələnlər belə getdi, yazını oxumaq istəyənlər elə getdi... Nəhayət, başa düşdü ki, yorğunçuluqdu, onun söhbətinə artıq “xala, xətrin qalmasın” qulaq asırlar) açıq-aşkar naəlac və gizli şəkildə istəməyə-istəməyə ayağa qalxdı, üzünü F.Q.-yə tutdu:

– Di, mən gedim, – dedi. – Sən də dincəl daha, o boyda yol gəlmisən. Sabah gələrsən sovetliyə, məsləhətləşək, görək neynirik?!

“Görək neynirik? Nə edəcəkdik ki?! Bu kişi adamdan əl çəkənə heç oxşamır. Yazını bu da mənimlə bir yerdə oxumaq istəməsin...”

– Maşından isə arxayın ol. Ürəyinə heç nə gəlməsin. Buralar tam salamatlıqdı. “Maşınına əyri gözlə baxanı istəsən də tapammazsan”.

Həyət qapısından çıxan yerdə yavaş və qayğılı səslə Bəhram kişidən ciddi bir tərzdə soruşdu:

– Ehtiyacın olan bir şey varmı? Tükəzi sabah göndərimmi?

F.Q. düşündü, yəqin nəzərdə tutur ki, mənim bu evdə qalmam ilə bağlı nəsə lazımdımı, puldan, ərzaqdan nə kömək edə bilər?! “Bəs bu Tükəz kimdi?”

– Yox, lazım deyil, yoxdu, sən narahat olma. – Bəhram kişi cavab verdi. “Ay səni, Mübariz...”

Sonra Mübariz kişi üzünü F.Q.-yə tutdu:

– Bax, oğul, Bəhram nə desə o cür elə. Mağaraya tək getmə! – Mübariz kişi qapıdan çıxan yrdə üzünü F.Q.-yə tutub bu sözləri deyəndə bilirdi ki, F.Q. sabah onun yanına “məsləhət üçün” gəlməyəcək.

Bəhram kişi Mübarizin dalıyca qapını bağladı və onlar “Balaca”nın altına qayıtdılar. Mübariz kişi gedəndən sonra F.Q.-yə elə gəldi ki, həyət böyüdü.

– Bir stəkan da içərsənmi? Heç nə yemədin... – Bəhram kişi dedi.

– İçərəm, əziyyət olmasın. Yorulmuşam, amma yatmağım gəlmir, qəribədi. Yedim, niyə ki. – F.Q. bir az pendir-çörək yemişdi.

– Elədi, buralar elədi. Adamı tez yatmağa qoymaz. Huşa gedib qayıdarsan.

F.Q. alçaq, amma rahat, söykəncəkli taxta oturdu, yerini rahladı, kürəyini söykəncəyə söykədi. Ləzzətli bir rahatlıq gəlib canına hopurdu. Bütün vücudu sərməstləşirdi. Başının az qala üstündəki ulduzlara, bir qədər aralıda sallanan yupyumru, üzü ləkəli aya ( dolğun aya) səmimi bir heyrət içində baxdıqca baxır, yenidən özünü bu möhtəşəm Ahəngin içinə salmağa, daha doğrusu, özünü Ahəngin içində hiss eləməyə çalışırdı. Təxminən bu cür: “oralardan baxanlara mən də görünürəm, görünmürəm?!”

– Mübariz, belədi, həmişə dikinə danışar. – Bəhram kişi yavaş səslə, elə bil, özü-özünə söylədi. – Amma yaxşı adamdı.

Bəhram kişi F.Q.-yə mane olmaq istəmirdi, “dincəlir”. F.Q. isə öz səsini az qala tanımadı:

– Hə, yaxşı adama oxşayır.

– Başı çox çəkib...

“Eləmi?! Heç oxşamır başı əzab çəkmiş adama”. F.Q. susdu.

F.Q.-nin mənalı-mənalı susmağı Bəhram kişinin diqqətli nəzərindən qaçmadı:

– Vaxt olar, bir dəfə mən sənə bunun hekayətini danışaram. Mübariz başqa Mübarizdi.

“Necə Mübarizdi?” F.Q. bu Mübariz söhbətini daha uzatmaq istəmədi.

– Əlbəttə, nə deyirəm ki?!.

F.Q.-nin fikri yenə özünə getdi, əməlli-başlı ləms düşürdü. Hiss edirdi ki, canından cirə-cirə nəsə çıxır. Çıxdıqca canı dincəlir. Bəhram kişi gətirən çayı yavaş-yavaş içməyə başladı. Çayı içib, elə bil, dirçələn kimi oldu. Beynindən “niyə də soruşmayım?” sualı keçdi və o soruşdu:

– Bəhram dayı (hərdən Bəhram dayı deyirdi, hərdən Bəhram əmi), deyirəm, görəsən bu “Vəng” sözünün bir mənası varmı? Buralarda bununla bağlı fikir var, yox? Bəlkə nəsə bir rəvayət, nağıl...

– Rəvayət, nağıl bilmirəm, eşitməmişəm. Onu bilirəm, camaat arasında belə bir inam var ki, bu dağdan gecələr ... səs gəlir. Rəhmətlik atam deyərdi, gecələr Vəng dağının iniltisinə hər eşidən dözməz... Sözdü, deyirdi...

– Allah rəhmət eləsin...

– Allah sənin də ölənlərinə rəhmət eləsin...

F.Q.-nin ibnəsi tutmadımı, tutdu. “İnilti – əlbəttə, bu bir açardır. “İnilti”, ya “ənilti” bir elə fərqi yoxdu. “V” səsi isə... harda istədi, orda söz əvvəlinə gəlməyi var. “V”ni çıxar, at, sonra da əniltidən iniltiyə sürüş, düş və yaxud, əksinə, iniltidən əniltiyə qalx, əvvələ də bir “V” gətir qoy – bu da sənə Vəng dağının etimologiyası!” Beynindən veyil-veyil keçən bu “ hərcayi” fikirlərdən özünün də xoşu gəldi, dodağı qaçdı, xoşhal oldu.

– İnilti – çox maraqlıdı. Vəng sözünün iniltidən əmələ gəlməsi... bəlkə də belə ola bilər. Niyə də yox?!

– Eləmi?! – sidq-ürəkdən təəccüblənən Bəhram kişi rəhmətlik atasının (atası çoban olsa da savadsız, amma ağıllı adam idi: “Mən həyat alimiyəm, kitab alimi deyiləm.”) söylədiyi sözlərin nə zamanca elmi həqiqətə uyğun gələ biləcəyini ağlına belə gətirməzdi.

Bu cür sürətli, və effektli etimoloji yozumun müəllifi F.Q. gizli bir ləzzətlə gözaltı Bəhram kişiyə nəzər yetirdi. Bəhram kişi, aydın məsələ idi, bu sürətli “əqli kombinasiyaya” lazım olan qiyməti vermədi. Amma... “ Nə etməliydi, durub əl çalmayacaqdı ki”.

– Ulduzları seyr eləmək xoşuna gəlir... – Bəhram kişi xeyli mülayim şəkildə dilləndi.

– Hə... Şəhərdə bunlar bu qədər yaxında olmurlar.

– Elədi. Deyirəm, bəlkə... Bax, damcıladı. – Bəhram kişi sözünü kəsdi, başını qaldırıb göyə baxdı, sonra ətrafı diqqətlə nəzərdən keçirdi.

– Yəni, bu vaxtlar yağış yağa bilər? – F.Q. təəccüblə soruşdu.

– Bilər, elə bilər. Bilirsən, bu vaxt nə vaxtdı? Ağlına nə gəlirsə ola bilər. Bax, yağış gəldimi ağlına, yağa bilər.

“İndi nə yağış?! Bu qədər ulduz var göydə, bir bulud belə yoxdu. Ömründə yağmaz. Çətin məsələdi”.

...Yarım saatdan sonra cənubi Amerika leysanlarına oxşayan bir yağış əsl arzu-kamla yağmağa başlamadımı, başladı. Göy üzündə ulduzlar öz yerini çox asanlıqla qara buludlara verdilər. Heç elə bil, əvvəldən yox imişlər.

– Dur, gəl evə, islanacaqsan. – Bəhram kişi samovarı artırmada yerə qoyub, evə keçdi. “İslanmamış gedim yerini salım, gec oldu.”

F.Q.-yə elə gəldi ki, bu dəfə Bəhram kişinin səsindəki nəvaziş və baxışı bir-birinə uyğun deyil. Bəhram kişi evə keçəndə bu dəfə ona, belə deyək, zənlə baxdı.

Damlalar hardansa gəlib F.Q.-nin üzünə, saçına qonurdu. Düzdü, Balacanın qol-budağı, yarpaqları bir növ onu get-gedə şiddətlənən yağışdan qorumalı idi, amma... Üzü ilə sürüşə-sürüşə çənəsinəcən gəlib çatan damlaları heysiz-heysiz əli ilə (təzədən məst olmuşdu, nəydi, artıq əməlli-başlı yarıyuxulu idi, gözləri az qala süzülürdü) üzündən silir, saçına yaş-yaş sığal çəkməyə çalışırdı. Oturduğu yerdən qalxmaq istədi, amma qalxa bilmədi. Təzədən öz vahiməli libasına (qaranlığa) bürünmüş Vəng dağı tərəfdən sürüşüb gələn boğuq inilti səsini yarıyuxulu halda beyninin dərinliyində az qala bütün varlığı ilə hiss etdi və bu zaman beyninin elə həmən dərinliyindən ildırım sürətilə keçən bir fikirdən diksindi, beləcə dərin yuxuda atılıb diksinərlər, amma yuxudan ayılmazlar. Əslində, F.Q. buna duksinməməli, bundan xoflanmamalı, sadəcə, əməlli-başlı təəccüblənməli idi. “Yatıram, nədi?! Həyatda axı belə olmur, ola bilməz!”.

Yağış burda onun ömür boyu alışdığı kimi yuxarıdan üzü aşağı yağmırdı. Yağış burda aşağıdan üzü yuxarı yağırdı.

Ardı gələn şənbə sayımızda

Kamal ABDULLA

525-ci qəzet.-2010.- 14 avqust.- S.16-17.