ORALARDA KİMLƏR VAR: VASİLİ AKSYONOV-2

VASİLİ AKSYONOV KİMDİR?

20 avqusta 1932-ci ildə Kazanda partiya işçisi ailəsində doğulub.Valideynləri 1937-ci ildə tutulub, 10 il iş kəsiblər.Aksyonov Leninqradda Tibb institutunu 1956-ci ildə bitirib.Üç il həkim işləyib.

30 povestin və romanın müəllifidir.: “Həmkarlar” “Tale bileti”, “Marokkodan gətirilən apelsin”, “Janr axtarışı”, “Krım adası”, “Yanıq yeri”, “Moskva haqqında saqa”, “Moskva-kva-kva”, “Xam torpaqlar” və başqa əsərlərin müəllifi sərbəst “Metrapol” jurnalının yaradıcılarından.

1980-ci ildə Amerikaya getdiyi üçün SSRİ vətəndaşlığından çıxarılmışdır, Vaşinqtonda Jorj Meyson universitetində dərs vermişdir.1990-cı ildə yenidən SSRİ vətəndaşlığına qəbul edilmişdir.

Ədəbiyyat və sənət üzrə Fransanın mükafatını və Buker mükafatını almışdır.

Dedim-Dedi

- Ən gözəl ölüm nədir?

- Bunu məndən götürmüsən deyəsən?

- Hə, səndən götürmüşəm,sənin də belə bir sualın var?

Məncə var.

- Cavabı nədi? ?

- Xatırlamıram.

- A improvizə etsək?

- Nə olursa-olsun məğlub olmamaq, həyat davam edir.

- Yazıçı olmasaydın, nə eləyərdin?

- Təsəvvür etmirəm.

- Ən seçilən xüsusiyyətiniz?

- Yazmağı sevirəm.

- Başqalarında xoşun gələn nə var?

- Onlar mənim kimi yazmağı sevmirlər.

-Sənin yaşamaq və yaşamaq qanunları haqqında bir devizin varmı?

- Mən hesab eləyirəm ki, dayanmadan yazmaq lazımdır.Sən yazıçısansa,yazırsansa demək səndə harmanik olaraq hər şey alınmalıdır.

“VANEÇKANIN 26 YAŞI VARDI...”

- Deyəsən səndə belə bir adət olmayıb,şairlər kimi kiməsə bir şey həsr edəsən?

- Yox.Amma “Yanıq” Mayaya həsr olunub. “İvan” isə bizim Vaneçkaya.Sən eşitmisənmi bizim Vaneçka ilə nə oldu?

- Yox,eşitməmişəm,Vaneçka – Mayanın nəvəsinimi deyirsən?

- Onun nəvəsi idi, mənə isə oğul. 26 yaşı vardı.Amerikan universitetini bitirmişdi.Vanyanın anası Alenanın Amerikada həyatı çox çətin keçirdi,Vanya da ondan uzaqlaşmaq istəyirdi.Kolorado ştatına getdi.Üç dost idilər,birisi amerikalı, birisi Venesueladan və o.Üçü də canlara dəyən uşaqlar,iş tapa bilmirdilər.Bir ara poçtda işlədilər,dağlardan xilas etmə məntəqəsində çalışdılar. Vanya bir alman qızını sevirdi,hətta bir yerdə yaşayırdılar.Sonra harasa getdilər.İşləri gətirmirdi.Daha sonra üç dost- üçü də San-Fransiskoya yerləşdilər.Div kimi uşaqlar idilər.Bizim Vanya da eləcə.Artıq Qretanı da unutmuşdu,ona nə vardı, qız sarıdan korluq çəkmirdi.Mən bunları onu basdırarkən gördüm, nə qədər gəzəl qız gəlmişdi ora. Yeddinci mərtəbədə yaşayırmış.Çıxır balkona...Onlar üç yüz il əvvəl yaşamış bir çin münəcciminin kitabı ilə maraqlanırmışlar.Onu kimsə görməmişdi, o çin alimini. Amma hamı deyirmiş ki, onun üç yüz yaşı var.Mən o kitabı görmüşdüm və insan öz taleyi haqqında ordan bir şeylər öyrənə bilərdi.Vanya ona məktub yazır.Müraciət olunanda,orda gərək deyəsən dəqiq belə yazılmalıymış: əziz kahin. Deyilənə görə, o da nəsə cavab verib.Deyəsən Vanyaya deyib: yeddinci mərtəbədən atlan.

-Bu ki, sektant bir tarixçədir.

- O əvvəlcə atlamaq istəməyib,amma onun qəribə bir adəti varmış, aşağı baxmaq.

- Belə bir misal var: deyirlər ki,boşluğa baxma, yoxsa boşluq səni çəkib aparar.

– Və özünü atır. Evində iki tələbə də varmış.Onlar tez aşağı qaçıblar və görürlər ki,o üzüqoylu düşmüş vəziyyətdədir.Vaneçka gözlərini açıb, deyib: mən içkiliyəm və balkondan özümü atmışam.Sonra huşunu itirir və daha ayılmır.

-Siz bunu necə keçirdiniz.Maya necə dözdü buna?

– Dəhşət.Deyilməyən bir dəhşət.Acınacaqlı günlər başladı.

-Bu nə zaman oldu.?

- 1999-cu ildə.Bizim gözəl münasibətimiz vardı.Dostluq eləyirdik.Necə olmuşdusa mənə çox yaxın olmuşdu.Onun ən yaxşı şəkillərini mən çəkdim.Mən onu hələ Qotlanda götürmək istəyirdim.O zaman mən Amerikada yaşayırdım.Hər yay Qotlanda gedirdim.İsveçrəyə. Orda bizim Yaradıcılıq evi kimi bir yer var,orada yazırdım.Yaradıcılıq evi dağın lap kəlləsində idi, aşağıda nəhəng Müqəddəs Mariya kilsəsi.Üçüncü mərtəbədən baxan kimi kilsənin üstündəki bir əjdaha heykəli diqqəti, o də düz pəncərəmə baxırdı. Mən bunları seyr edirdim və bədənim üşənirdi.Ximera mənim həyatıma baxır.Və baxdı da.Maya Moskvada idi,mən Amerikada. Dostum Jenya Papov zəng elədi və dedi...

- Mənə elə gəlir ki, necə olursa-olsun sənin həyatın asan və xoşbəxt keçib!

-Yox, çox pis keçib.

- Sən Vaneçka haqqında hekayə yazmısan yüngülləşmisən.Ümumiyyətlə nə zamankı yazıçı həyatla baş-başadır,yazır o zaman bir az da olsa yüngülləşir?

- Bilmirəm.Yox.Yazmaq- bir xoşbəxtlikdir.Ancaq o zaman ki, bədbəxliklərdən yazırsan, bax, onda asan olmur.O, yəni deyim ki,Maya hekayədə soruşur: indi biz nə eləyəcəyik? Mən cavab verirəm: dərd çəkə-çəkə də yaşamaq olar.

ONLAR MƏNİ ÖLDÜRMƏK İSTƏYİRDİLƏR.

- Vasya, birincisi niyə ölkədən getdin və ikincisi niyə qayıtdın?

- Getdim ona görə ki, onlar məni ələ almaq istəyirdilər.

- Qorxdun ki, səni tutalar?

- Tutulmaqdan qorxmurdum, öldürülməkdən qorxurdum.

- Öldürülmək? Sən bunu bilirdin?

- Bir sui-qəsd olmuşdu.1980-ci il idi.Qazandan gəlirdim, “Volqa” maşınımda, atamın yanından.Yay idi, yol da bomboş,bir KAMAz peyda oldu və iki motoroler.Onlar düz mənim üstümə gəldilər, gözlərim işığa düşdü...

-Sən sükanda idinmi, bəs necə qurtula bildin?

- Sadəcə Allah yardımçım oldu.Mən heç zaman belə olmamışdım,sanki usta bir sürücü idim. Sadəcə Allah mənə dedi: nə eləmək lazımdır.Dedi: sağa burul...tam sağa... sonra qazı artır...sürəti artır... və dön geriyə...geriyə... geriyə... və biz yolun tam qırağı ilə sürüşüb aradan çıxdıq.

- Mənsə səni bəxtəvər hesab edirdim.Sən ədəbiyyata o qədər gözəl gəldin ki,necə deyərlər bir göz qırpımında, yazdın, heç kəs belə yazmadı.Ağlın gücümü bu, yoxsa əlin gətirirdi?

- Əlim aparırdı məni dalınca.Mən o zaman Katayevi təqlid edirdim.Biz dostluq edirdik.O fəxr edirdi dostluğumuzla.

- Sən onun “Almaz əklil” əsərini nəzərdə tutursan,onu “movizim” əsər adlandırırdılar, fransız sözü olan “ mo” –söz, zövq- sözlərinə yaxın bir şeydi “movizim”.Amma məndə belə bir qənaət var ki, bunu ilk dəfə sən başlamısan, o da sənə baxıb ayıldı və başladı təzə şeylər yazmağa.

- Ola bilər.Mümkündü.O mənə deyirdi: dostum,bilirsizmi, sizdə hər şey gözəl alınır.Siz süjetə çox da aludə olmayın .Süjeti şaxələndirmək lazım deyil.

- Amma sənin süjetsiz çox gözəl əsərlərin var: janrı bilinən “Janr axtarışı” əsərin.

- Bu əsər yazılanda artıq o bizdən ayrılmışdı.Biz “Metrapol”u yaratmışdıq və o televizyonda 80 illiyində çıxış edərkən dedi: siz bilirsinizmi,mən bizim partiyaya necə minnətdaram,bizim Yazıçılar İttifaqına minnətdaram... Baş əyirdi.Son dəfə mən Kiyev prospekti ilə keçirdim,onu gördüm,nəhəng heykəl kimi durmuşdu,yola baxırdı.Şayət mənim romanım haqqında ədalətsizliklər olmasaydı, mən bəlkə də getməzdim. “Yanıq”, “Krım adası” artıq yazılmışdı və daha çox şeylər eləyəcəkdim.Bütün bunları mən burada çap etdirə bilmirdim və orada Qərbdə çap olundu.Qərbdə mən özümün daha sanballı romanlarımı yazmağa başladım və belə bir şey oldu.Mənim romanımı çap edən “Rendom Xaus” nəşriyyatı başqa bir nəşriyyata satıldı.O zaman mənim naşirim mənə dedi: narahat olma, hər şey əvvəlki kimi davam edəcək.Ancaq ora bir nəfər təyin olundu,əvvəl bir baxdı,sonra güman ki, ona dedilər : şayət, siz qazanmaq istərsinizsə o zaman bütün intelegentləri boş verin getsin.

- Sən də bu siyahıya düşdün? Lap elə bizdəki kimi.

- Gəlir gətir, yoxsa məhv olarsan, – onlarda bu bir tərbiyə. O adam nəşriyyatın vitse-prezidenti təyin olunan kimi mən başa düşdüm ki,bunlarla işim bitib,Rusiyaya qayıtsam öz yazılarımı xilas edə bilərəm.Ən başlıcası mənim dilimi anlayan bir ölkəyə qayıdırdım.

- Vasya, sən Rusiyada və Amerikada yaşadın.Yaşamaq üçün bu ölkələrdəki fərqlər nədi?Orda nə yaxşıdı, burda nə?

- Məni isidən oydu ki, Amerikada məni oxuyurdular.Bu heç də SSRİdəki kimi bir yanaşma deyil.Əsərlərimin tirajı 75 min,55 min olurdu.

- Bura bax, mən sənin eqoist keyflərin, yanaşmaların haqqında soruşmuram. Mən başqa şey soruşuram: bizdə həyat necədir, Amerikada necə?

- Amerikada həyat həqiqətən çox maraqlıdır.Son dərəcə rahat və yığcam.Fransada da heç Amerikadakı kimi deyil.

- Nədi axı bu rahatlıq? Səni sayamı salırlar,sənə daha mehribanmı yanaşırlar,sənə köməkmi edirdilər?

– Bunlar var.Daha başqa şeylər də var.Orda universitet sənin bir çox qayğılarının himayadarıdır və heç bir minnət qoymadan bunu eləyirlər, bu da həyatın formal tərəflərini həll edir,adama ləzzət eləyir.

– Sən Rusiyada nəyi sevirsən?

- Dili.Dil məni heyran eləyir.Başqa daha bir şey deyə bilmərəm.

- Həyatda kimə və nə borclusunuz?

- Mən indi uşaqlığım haqqında bir şey yazıram.Uşaqlığım çox maraqlı olub.Bu maraq mənə qüvvət verdi ki, yaşayım.Anam türmədə yatıb,atam da yatıb. Kazan universitetində oxuyanda mənim haqqımda danos yazdılar.Atam və anam haqqında olan məlumatı gizlətmişəm deyə.Və mən universiteti atmalı oldum. Məni də həqiqətən türməyə soxa bilərdilər.Sonra uğurlu 60-cı illər gəldi,yumşama oldu və mən bu ab-havada bərkidim və tərbiyə olundum.

- Sən öz içində azad insan olduğunu hiss edirdinmi?

- Yox, mən heç zaman azad insan olmamışam.Həm də mən heç zaman sovet adamı ola bilmədim.Maqdana gəldim, anamı bir başqa yerə köçürmək üçün,o zaman 16 yaşım vardı,şəhərin lap ucqarında yaşayırdıq,bizim yaxınlığımızdan üstü brezentli maşınlar keçirdi,mən onlara baxırdım və başa düşdüm: mən sovet adamı deyiləm.Qəti deyirəm: deyiləm.Hətta bir dəfə Stalinə güllə atmaq istədim.

- Necə yəni, portretinəmi?

- Yox canım, lap özünə.Sənaye institunda oxuyanda uşaqlarla birgə Qızıl meydandan keçirdik.Movzoleyi gördüm,onlar durmuşdular.Sağda qara geyimli birisi, solda mixəyi rəngdə geyimli birisi, ortada Stalin.On doqquz yaşım vardı.Və düşündüm: nə vurulasıdı və aradan çıxılasıdı.

- Düşünürəm: şayət,sənin əlində bir şey olduğunu hiss etsəydilər,sənin axırın olardı.

- Təbii...

- İndi necə,azadsanmı?

- Bunu mən Qərbə gedəndən sonra hiss etdim.Hiss etdim ki,hara istəsəm gedə bilərəm,bu dünyanın ən ucqar nöqtəsinə belə.Necə istəsəm o cür hərəkət eləyə bilərəm.İş pulda deyil.

- İndi necədi?

- İndi tamam başqa məsələdir.Hər şey dəyişib.Mənim ikili vətəndaşlığım var.

- Əgər,bu da bir kömək eləməsə,bunu nəzərə almasalar?

- O zaman mən etiraz edəcəm,mübarizə edəcəm.

- Söhbətimizin əvvəlinə qayıdaraq belə bir şey soruşum: qadın yaradıcılıq stimulu kimi həyatında yaşamağa davam edirmi?

- Biz artıq yaşlaşmışıq,ölmək vaxtıdır...

- Ölməyə hazırlaşırsan?

- Əlbəttə.

- Sən necə eləyəcəksən bunu?

- Bu haqda fikirləşirəm.

- Ölümdən qorxursanmı?

- Mən bilmirəm,necə olacaq.Mənə elə gəlir ki, nəsə olmalıdır.Bu elə-belə bitə bilməz.Biz hamımız Adəmin uşaqlarıyıq,o hara istəsə ora gedəcəyik,onun cənnətə qayıtmaq ehtimalı var və biz də onun ardınca getməliyik.