“Mədəni sərvətlərimiz elə qüdrətlidir ki, istənilən ovqatda olan insanın düşüncələrinə hakim kəsilməyə qadirdir”

ƏBÜLFƏS QARAYEVLƏ QALSTUKSUZ SÖHBƏT

Əbülfəs Qarayevin ənənəvi avtobioqrafik təqdimata ehtiyacı yoxdur. Hamı onu əvvəl Gənclər, İdman və Turizm naziri, indi isə Mədəniyyət və Turizm naziri kimi tanıyır. Azərbaycanın ilk pediatrı olan babasının adını daşıyır. Ata nənəsi ötən əsrin əvvəllərində Azərbaycanın ilk təhsil görmüş, maarifpərvər qadınlarından olub; Sona xanımın vətənpərvər şeirləri antologiyalarda yer alıb və dövründə diqqət çəkib. Əmisi Qara Qarayev təkcə milli musiqi tariximizin deyil, keçmiş Sovet İttifaqı musiqi tarixinin nəhənglərindən biridir. Atası hərbi cərrah Mürsəl Qarayev virtuoz cərrah olub; bircə faktı qeyd etmək yetər ki, 5000-dən artıq uğurlu əməliyyat edib.

Müsahibimizin özünə gəlincə bu istiqanlı adam olduqca işgüzar və yetərincə məsuliyyətli, sərtdir, bunu onunla daimi iş münasibətində olanlar deyir. Söhbətə açıqdır, hətta suala cavab verməməyi cavab verərək bacarır. “Qalstuksuz” ilk qonağımız Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm naziri Əbülfəs Qarayevdir.

Səlim Babullaoğlu: Əbülfəs müəllim, vaxt tapıb bizi qəbul etdiyinizə görə Sizə təşəkkürümüzü bildiririk. Bildiyiniz kimi, bizim nəşrin ilk “qalstuksuz qonağı”sınız və bu da təsadüfi deyil . Siz Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm nazirisiniz. İlk sualımız belədir: nazir olmaq necə bir məsuliyyətdir, nə deməkdir: xalqa xidmət üçün verilən imkandır, yaxud əlahiddə şəxsi üstünlük və imkandır?

Əbülfəs Qarayev: Nazir olmaq yalnız özümə görə və özümün daşıdığım məsuliyyətdən ibarət deyil. Bu, böyük bir sahədə çalışan 70 min insanın apardığı işin, dövlətin mədəniyyət siyasətinə uyğun idarə olunması, Azərbaycan mədəniyyətinin zəngin ənənələrinin qorunub saxlanması, onların müasirləşdirilməsi, yeni mərhələyə çıxması üçün var qüvvə ilə çalışmaq deməkdir. Bu fəaliyyət bütünlüklə respublika rəhbərliyinin həyatımızın bütün sahələrində apardığı uğurlu siyasətin davamlı nəticələrini təmin etməyə yönəlib. Ümumiyyətlə, dövlət qarşısında məsuliyyəti heç bir başqa öhdəliklə müqayisə etmək olmaz. Özümü Azərbaycan dövlətinin və bu gün bu vəzifəni daşıdığıma görə Azərbaycan mədəniyyətinin, incəsənətinin bir hissəsi saydığıma görə qürur duyuram. Bu postda hər bir insan çalışa bilər. Amma Allahın hökmü və cənab Prezidentin qərarı ilə mən Mədəniyyət və Turizm nazirliyinə rəhbərlik edirəm. Mənə bu etimadı göstəriblər, mən də onu doğrultmalıyam.

–Cənab nazir, iş elə gətirib ki, mən illər əvvəl bir dəfə sizdən müsahibə almışam. Yaxşı xatirimdədir, o zaman belə bir şey demişdiniz ki, Ümummilli Liderimiz Heydər Əliyev Gənclər və İdman Naziri təyin etməmişdən əvvəl Sizi qəbul etmiş və təxminən bu sözləri söyləmişdi: “Mən sizin ailəni, atanızı tanıyırdım. Hətta gərək ki ananızın özünü necə hiss etməsi ilə maraqlanmışdı. Bunu elə-belə xatırlatmadım. Qarayevlər – təkcə sizin şəxsinizdə deyil, həm də Azərbaycan tarixində önəmli yer tutan familiyadır. Babanız Azərbaycanda ilk uşaq həkimi olub. Əminiz klassik Azərbaycan musiqisinin sərhədlərini genişləndirib. Atanız çox görkəmli cərrah olub. Bu nəsildən akademiklər, alimlər yetişib. Bu, bir tərəfdən, sizin mədəniyyət naziri kimi obrazınızı tamamlayır, daha doğrusu, bir az da dolğunlaşdırır, digər tərəfdən, məsuliyyət hissini bir qədər də artırmış olur”.

–Sözsüz, elədir. Mən bu ailənin yetirməsi olmağımla fəxr edirəm. Sözsüz ki, bu, məndən asılı olan faktor deyil, dünyada hamının öz taleyi olur. Bu, nəsildən-nəslə keçən bir xəzinədir. Bu xəzinəyə sahib insanlar qarşısında həmişə öz ölkəsinə, xalqına ləyaqətlə xidmət etmək amalı durur. Məsələn təbabətdə – pediatriyada, cərrahiyyədə və eləcə də tibbin qeyri sahələrində ayrı-ayrı fərdlərə kömək göstərməklə həkim istər-istəməz ailələrə, cəmiyyətə, dövlətə xidmət etmiş olur. Çünki dövlətin, millətin sağlamlığı vətəndaşların sağlamlığını ifadə edir. Eyni zamanda yaradıcı insan öz sənəti ilə məşğul olmaqla əslində xalqına, vətəninə, dövlətinə xidmət edir. O, nümayəndəsi olduğu ölkənin, xalqın təfəkkürünün daşıyıcısıdır. Fəxr edirəm ki, əmim Qara Qarayevin musiqisi dünyada Azərbaycan mədəniyyətinin dəyəri kimi qəbul olunur, yüksək qiymətləndirilir. Tələbələrinin onun yaratdığı məktəbi davam etdirməsi məni çox sevindirir. Eyni zamanda əmimin oğlu da (Fərəc Qarayev nəzərdə tutulur – red.) onun yolunu davam etdirir. Ümumiyyətlə, insan öz əməyini, öz istedadını mütləq başqa insanlara, cəmiyyətə həsr etməlidir. Mən fədakarlığı nəzərdə tuturam. Yəni, vətəndaş hər hansı bir işi vətəndaşı olduğu dövlətin qüdrətlənməsi naminə görməlidir.

– Belə nəsil-nəcabətə mənsub olmaq sizdə bu cür duyğu oyatmırmı ki, onlar daha çox, daha böyük işlər görüblər. Yəni bu, məsuliyyət, və narahatlıq hissini artırırmı?

–Fikrimcə, hər hansı bir insan öz əməlini və əməyini hansısa şöhrətə, mükafata hesablamamalıdır.

–Şöhrət nöqteyi-nəzərindən söyləmədim. Məsələn, Qara Qarayev Azərbaycan klassik musiqisində təmamilə yeni bir yol açdı. Bunu, təbii ki, şöhrət üçün etmədi. Mən kölgədə qala bilmək ehtimalını, mədəniyyətin yaradıcısı olmaqla, mədəniyyət siyasətinin təmsilçisi və icraçısı olmağı fərqindən çıxış edərək fikrinizi bilmək istərdim ...

–Mən əmimlə fəxr edirəm. Yaxınlarımın kölgəsi bunu kölgə yox, şüa, işıq adlandırardım – məni daha da dolğunlaşdırır. Bu, bir tərəfdən, məsuliyyətimi artırır, digər tərəfdən, məni isidir. Bu təbiidir. Fəxr edirəm ki, hətta nazir olduğum vaxtlarda da atamın çalışdığı xəstəxanaya gedəndə orada məni nazir kimi yox, doktor Mürsəlin oğlu kimi qəbul edirlər. Sanki mən həmin balaca uşağam və mənə də yardım etmək lazımdır. Yəni, mənim nazir olub-olmamağım onlar üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb etmir.

– Bu sizə daha xoş təsir bağışlayır?

– Sözsüz. Əmimin tələbələri ilə bu gün də xoş münasibətlər saxlamaqda davam edirəm. Onları hələ tələbəlik illərimdən tanıyıram. Sevinirəm ki, əmimin ənənələrini davam etdirənlər var, həm də onlar çoxdur.

– Bizim ilk söhbətimiz bağda baş tutmuşdu. Siz uşaqlığınızı xatırlayırdınız. Mən uşaqlığınızı harada keçirdiyinizi soruşanda cavab verdiniz: “Elə bağda. O vaxt nə Kislovodsk, nə Soçi dəbdə idi”. Amma sonradan taleyin yazısı ilə siz ölkəmizdə başqa bir sahəyə – turizm sahəsinə də rəhbərlik etməli oldunuz və Azərbaycanın gəzməli, görməli yerlərini Kislovodsk və Soçiyə çevirmək işi ilə məşğul olmalı oldunuz...

–Bizim turizm imkanlarımız onlardan heç də geri qalmır.

–Amma müsahibələrinizdən birində deyirsiniz ki, bizim üçün turizm məqsəd deyil. Bunu necə şərh edərdiniz?

–Bilirsiniz, Azərbaycan özü-özlüyündə böyük təbii bir qoruqdur. Onun daxilində tarix və mədəniyyət qoruqları da var, insaniyyət, mənəviyyat qoruqları da var. Məsələn, Azərbaycan xalqının əsrlər boyu formalaşan ənənələrini – qonaqpərvərliyini, ya elə mətbəx mədəniyyətini götürək. Bunlar hamısı qorunmağa ehtiyacı olan sərvətlərdir. Mən turizmi dünyada Azərbaycanın yaxşı dərk olunması üçün istifadə vasitəsi kimi də görmək istərdim. Burada ideoloji məqsəd ondan ibarətdir ki, insanlar canlı ünsiyyətdə olarkən bir-birilərini daha yaxşı tanıyırlar, təmasda olduqları ölkənin mənəvi dünyasını görür, onun özünəməxsus xüsusiyyətlərini mükəmməl dərk edirlər. Bu çox vacibdir və biz bu imkanlardan çox ciddi şəkildə istifadə etməliyik. Bu gün Azərbaycanda gedən infrastruktur dəyişiklikləri, regionların inkişafı bilavasitə turizmin inkişafına etibarlı yol açır. Çünki yol, mədəniyyət, insanların axını, daha böyük kütlənin qarşısına əla xidmətlərlə çıxmaq deməkdir. Eyni zamanda həm təbiətin qorunması, həm də tarixi abidələrə qayğı ilə yanaşmaq kimi bəşəri normalara riayət olunması turizmin təməl vəzifələrindən biridir. Hesab edirəm ki, Azərbaycanın turizm potensialı heç də digər ölkələrdəkindən az deyil, hətta bəlkə də, onlardan üstündür. Ölkəmizdə son illər müşahidə olunan turizm infrastrukturunun – yollarla yanaşı mehmanxanaların, qida müəssisələrinin və başqa sahələrin inkişafı, bunların müqabilində artan mədəni turizm xidmətləri onu göstərir ki, bu potensial hələ də yetərincə açılmayıb.

–İnternetdə rəqəmləri gözdən keçirdik... 2002-ci ildə Azərbaycana 850 min turist gəlib.

–İndi bu rəqəm 1 milyon 499 nəfərə çatıb.

–Yəni, göstərici təxminən iki dəfə artıb.

–Bizdə ən böyük artım 2008-ci ildə müşahidə olundu. Sözsüz ki, 2009-cu ildə bu qədər artım olmadı, ümumi, qlobal iqtisadi və sosial böhran dünyada turist səfərlərinin sayının azalması ilə nəticələndi. Sevindirici haldır ki, bu rəqəmlər Azərbaycana birbaşa mənfi təsir göstərmədi. Göstəricilərin normal qalması ölkəmizə marağın mövcudluğundan xəbər verir. Həm dövlətin, həm özəl sektorun gördüyü işlər bu marağın artırılmasına xidmət edir.

–Ölkəmizdə turizm sahəsində nə qədər adam çalışır? Statistika bu barədə nə deyir?

–Statistika təxmini rəqəmləri götürür. Azərbaycanda irili-xırdalı 270-dək turizm müəssisəsi var. Orta hesabla onların hərəsində 10 nəfərin çalışdığını nəzər alsaq, 2700-2800 nəfər edir. Bu rəqəm təkcə turizm şirkətlərinə aiddir. Ölkədə 300-ədək mehmanxana var. Onların hər birində çalışanların sayı fərqlidir, bu rəqəm 6 nəfərdən 150-dək dəyişir. Orta hesabla 50 nəfərdən hesablasaq, bu, 15 min nəfər edir. Amma Ümumdünya Turizm Təşkilatının turizmin öz hesablama metodu və sistemi var. Bu sistem müxtəlif ölkələrdəki fərqli göstəriciləri ehtiva edir. Məsələn, Avropada bir turistə xidmət göstərmək üçün təxminən 9-12 nəfərin əməyi tələb olunur. Türkiyədə isə turizm infrastrukturu turizm mövsümlərində o qədər genişlənir ki, bu rəqəm 32 nəfərə çatır. Bura təyyarə bileti satan kassa əməkdaşı, stüardessa, təyyarə pilotu, turisti aeroportda qarşılayan, onun əşyalarını daşıyan şəxs, mehmanxanaya gətirən nəqliyyat vasitəsini idarə edən sürücü, bu nəqliyyat vasitəsinə xidmət edən adamlar, həmin turist üçün qidanın hazırlanmasında, hətta yeməkdə istifadə edilən göyərtini becərən adamı da daxil etmək olar. Yəni, rəqəmlər şərtidir, vahid ölçü yoxdur. Bu statistika zamanı turizm sahəsinə cəlb olunan şəxslərin təxmini sayını ölkə özü müəyyənləşdirir. Bu gün Azərbaycanın turizm sahəsinin əhatəsində təxminən yarım milyon altı yüz minə yaxın adam çalışır. Yəni, bura turistlərə müxtəlif xidmətlər göstərən şəxslər – muzey bələdçiləri, turistlərin və qonaqların qarşısında çıxış edən musiqiçilər, onlara rəsm əsərlərini satan satıcı, turizm roliklərini istehsal edən qrup da daxildir. Bu gün bütün bu xidmətlər Azərbaycan turizminin mənzərəsini yaradır.

–İnternetdə başqa bir maraqlı informasiya ilə də rastlaşdıq. Ümumdünya Turizm Təşkilatının yoxsulluqla mübarizə konsepsiyasında Azərbaycan tərəfinin təcrübəsinin və rəylərinin geniş yer ayrıldığı vurğulanırdı. Konkretləşdirə bilərsinizmi, nə nəzərdə tutulur?

–Biz Azərbaycanda turizm informasiya mübadiləsinin genişləndirilməsi haqqında xüsusi proqram həyata keçirdik. Bu gün turizm təhsilinin təkmilləşdirilməsinə dair layihə gerçəkləşdirilir. Bilirsiniz ki, hazırda ölkəmizdə turizm informasiya mərkəzləri fəaliyyət göstərir. İlkin mərhələdə bu mərkəzlər Bakıda və yeddi rayonda idi. Sonradan daha 5 rayon proqrama qoşulub. Bu həm də turizm sektoruna cəlb olunan adamların sayının artması deməkdi. Mərkəzlərin işi turizm barədə bu gün internet vasitəsilə yayılan bütün məlumatları əhatə edir. Azərbaycana gələn turistlərin sayının artması ilə iş yerlərinin sayı da çoxalır. Nəticədə yoxsulluq azalır. Dövlət yeni iş yerləri hesabına yoxsulluğu azaltmaqla yanaşı, dolayı yolla insanlara öz əmək, bacarıqları və kiçik sərmayələri nəticəsində yoxsulluq səviyyəsindən qurtulmağa şərait yaradır. Digər tərəfdən, biz hesab edirik ki, turizm sahəsində təhsilin artırılması vacibdir və bu, yeni xidmət vasitələrinin ortaya çıxmasına şərait yaradır, keyfiyyətin artırılması nəticəsində əldə olunan vəsait çoxalır və bərabər bölüşdürülür. Azərbaycanın bu təcrübəsi digər ölkələrdə də maraq doğurur və bu layihə BMT-nin xətti ilə həyata keçirilən yoxsulluqla mübarizə proqramı çərçivəsində keçirilən addımlar kimi əksini tapıb.

–Əbülfəs müəllim, Siz, yəqin ki, təkcə nazir kimi yox, elə turist kimi də xarici ölkələrə səfər edirsiniz. Maraqlıdır, Əbülfəs Qarayev dincəlməyə getsəydi, hansı xarici ölkəni seçərdi və eləcə də, ölkə daxilində hansı bölgədə istirahət etməyə üstünlük verərdi?

– Məzuniyyətə gedərkən müxtəlif istiqamətləri seçməyə üstünlük verirəm. Müxtəlif yerlərdə olmaq və fərqli təcrübələri öyrənmək mənim üçün maraqlıdır. Hesab edirəm ki, bu gün Avropanın mərkəzində turizm infrastrukturunun yüksək səviyyəsi bizim üçün bir örnək olmalıdır. Buna görə də Azərbaycanda həyata keçirilən layihələrin böyük qismində Avropanın təcrübəsinə müraciət edir, İsveçrə, Avstriya, Almaniya, Yunanıstan, İtaliya, Fransa, İngiltərə və Norveç kimi ölkələrin təcrübəsini öyrənirik. Bu təbiidir. Qardaş Türkiyənin Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin bizə çox köməyi olur, onlar gənclərimizin turizm sahəsində təcrübə keçməsi üçün də lazımi yardımları göstərirlər. Bu gün Türkiyədə xidmətlərin çox yüksək səviyyəsini türklərə xas qonaqpərvərlik duyğuları tamamlayır və bu ölkəni seçən turistlər də razı qalırlar. Sözsüz ki, bizim üçün Şərq təcrübəsi də vacibdir. Oradakı turizm xidmətlərinin müxtəlifliyi dəyərli nümunədir. Şərq təcrübəsini öyrənmək üçün artıq bir neçə ölkə ilə müqavilələr imzalanıb. Eyni zamanda Azərbaycanda turizm xidmətlərinə dair ümumi layihələri həyata keçiririk. Sözsüz, biz ilk növbədə istirahətin və asudə vaxtın təşkili formasını özümüz üçün müəyyənləşdirməliyik. Məsələn, dəniz kənarında istirahət edərkən kitab oxumaqla kifayətlənə bilərsən. Amma mən aktiv istirahətin – təbiətin qoynunda olmaqla yanaşı müxtəlif gəzintilərin, ov etməyin, üzgüçülük və balıqçılıqla məşğul olmanın tərəfdarıyam. Yaxşıdır ki, Azərbaycanda yeni layihə aktivləşməyə başlayandan sonra, qış tətilinə də xüsusi maraq artması müşahidə olunur. Məndə olan məlumata görə, Gürcüstanda və Türkiyədə yeni il ərəfəsində qış xizək bazalarında istirahət edənlərin böyük əksəriyyəti Azərbaycan vətəndaşları olub. Artıq gənc nəsil xizək sürməyi öyrənir, bu çox müsbət bir meyldir. Artıq qış xizək bazası layihəsinin Azərbaycanda da gerçəkləşdirilməsinə başlanılıb. Proses gedir və mütəmadi olaraq masamın üzərinə müxtəlif kadrların hazırlığı, istirahət evlərinin tikilməsi və bu kimi məsələlərlə bağlı məlumatlar daxil olur. Bu işlər gündəlik nəzarət altındadır. Yəqin ki, yaxın iki il müddətində Azərbaycanın ilk belə bazası formalaşacaq və bizim vətəndaşlarımız xizək sürmək üçün başqa ölkəyə getməli olmayacaqlar.

–Amma suala konkret cavab vermədiniz...

–Azərbaycanda mənim ən xoşladığım yerlər Şamaxı, İsmayıllı, Quba və Lənkəran rayonlarıdır. Xaricdə isə, sizə bəlkə də təəccüblü gələcək, dəniz kənarında yerləşən ölkələrdən birini seçərdim. Amma nəzərə alsaq ki, mənim istirahət üçün imkanlarım azdır, adətən qısamüddətli səfərlərə çıxıram. Avropanın böyük şəhərlərində olarkən mütləq muzeylərə baş çəkirəm, mədəni proqramlara tamaşa edirəm, teatra gedirəm.

Elxan Zal : Səlim, biz turizmdən çox danışdıq, elə bilərlər, turizm biznesi ilə məşğul olmaq istəyirik. Son illər Azərbaycanda ədəbiyyata xüsusi diqqət, bu istiqamətdə canlanma hiss edilməkdədir. Bir mədəniyyət adamı kimi, yazıçıların cəmiyyətdə rolunu necə görürsünüz?

–Yazıçıların cəmiyyətdə rolunu çox yüksək qiymətləndirirəm. Amma hesab edirəm ki, resurslardan tam şəkildə istifadə olunmur. Cəmiyyətin formalaşmasında yazıçının, şairin sözü olduqca vacibdir. Yazıçısız, şairsiz xalq, xalq deyil. Çünki yazıçı, şair xalqın mənəvi dünyasını əks etdirir. Xalqın iradəsini cənab prezident ifadə edir, xalqın ruhunu canlandırmaq, müstəqil dövlətə layiq insanların mənəvi zənginliyinə yardımçı olmaq ziyalıların, elm, ədəbiyyat və sənət adamlarının missiyasıdır. Əlbəttə, xalqın fikrini ifadə etməyə qadir olan insanlar bunu böyük ustalıqla etməlidirlər. Belə adamların sayı o qədər də çox deyil. Amma çox böyük potensial mövcuddur. Məncə, ədəbiyyat adamları bu gün daha geniş mövzular barədə düşünməlidirlər. Daha çox müasir Azərbaycan reallıqlarını əks etdirməyə qadir olan əsərlər yazılmalıdır. Təbii ki, qeyd etdiyiniz canlanmada mədəniyyət və turizm nazirliyinin də əməyi az deyil. Ədəbi mühitdə canlanma yaratmaq üçün nazirlik vaxtaşırı müxtəlif mükafatlar təsis edir. Məsələn, “Zirvə”, “Qızıl Kəlmə” mükafatlarının adını çəkə bilərəm. Biz Yazıçılar Birliyi ilə birgə müxtəlif layihələri həyata keçiririk, bu yaxınlarda prezidentin sərəncamı ilə Yazıçılar Birliyinin 75 illik yubileyini böyük təntənə ilə qeyd etdik. Bundan başqa mütəmadi olaraq yeni mövzularda əsərləri və yeni müəllifləri ortaya çıxarmaq üçün müsabiqələr elan edirik. Nazirlik ədəbiyyatın inkişafında müstəsna rolu olan kitab nəşri, kitabın tanıdılması ilə bağlı ciddi addımlar atmağı planlaşdırır və biz artıq bu işə başlamışıq.

Bu gün məni daha çox Azərbaycan dramaturgiyasının vəziyyəti narahat edir. Çünki bu mövzu birbaşa Azərbaycan teatr sənətinin inkişafı ilə bağlıdır. Ssenari, kino kimi sinkretik janrların inkişafı ümumilikdə incəsənətin inkişafına təkan verir. Yaxşı ssenari, yaxşı pyesdən maraqlı film, tamaşa alınır, istər-istəməz yaxşı rejissorlar, aktyorlar ortaya çıxır. Bu gün biz gənc dramaturqlar üçün müsabiqə elan etmişik. Hələlik sözün əsl mənasında hadisəyə çevrilə biləcək əsərləri az-az görürəm. İstərdim, onların sayı daha çox olsun.

–Sualın davamı kimi, öyrənmək istərdik, çağdaş ədəbiyyatdan kimləri oxuyursunuz?

–Klassiklərlə yanaşı, son illər müasir dünya ədəbiyyatından nümunələri çox oxuyuram. Bilirsiniz ki, mən rus dilində təhsil almışam, ona görə də dünya ədəbiyyatını daha çox rus dilində oxuyuram. Son zamanlar çex yazıçısı Milan Kunderanı oxudum və olduqca bəyəndim, çox maraqlı yazıçıdır. Eyni zamanda son dövrlərdə nobel mükafatçılarından bir neçəsinin əsərlərini mütaliə etdim. Afrika yazıçısı Vole Şoyinkanın pyeslərini oxudum, Orxan Pamukun bir neçə əsərini oxumuşam. Son zamanlar əsasında müxtəlif məşhur filmlər çəkilən əsərləri mütaliə etməyə başlamışam. Bu sırada “Pianoçu”, “Qiraətçi”, “Afrikada heç yanda” əsərlərinin adını çəkə bilərəm. Son vaxtlar ümumiyyətlə pyeslərə daha çox maraq göstərməyə başlamışam. Bizim ailədə pyeslə maraqlanırlar, amma mən son vaxtlaradək bu janrda oxumağa o qədər də meyl etmirdim. Yerli müəlliflərə gəlincə, mən Sizin (S.Babullaoğlu nəzərdə tutulur –red.) əsərlərinizi oxuyuram, həm də ona görə ki sizinlə şəxsən tanışam. Hərdən Vaqif Bəhmənli məni şeirləri ilə qidalandırır. Bundan başqa, son illər Elçin Hüseynbəylinin “Don Juan” və “Şah Abbas” əsərlərini oxumuşam. O, tarixi, o dövrki həyatı müasir təfəkkürlə ifadə edir, bu, sevindiricidir. Bundan başqa, bizə təqdim olunan bütün ssenariləri oxuyuram. Çalışıram ki, dövlət tərəfindən sifariş olunan yeni teatr tamaşaları üçün yazılan pyeslərin hamısı ilə tanış olum. Yəni, sərbəst vaxtımın da böyük hissəsini vəzifə öhdəlikləri alır.

–Dramaturgiya sahəsinin bir qədər axsadığını qeyd etdiniz. Bu sahədəki yazarları həvəsləndirmək üçün konkret mövzularla bağlı müsabiqələr keçirmək olmazmı?

–Kino sahəsində belə də etdik. “Bu meydan, bu ekran” adlı xüsusi nominasiyalar üzrə müsabiqə elan olundu. Bu müsabiqə iki ildən bir keçirilir. Ötən dəfə mövzu Qarabağ müharibəsi ilə bağlı idi və nəticədə iki yaxşı əsər ortaya çıxdı. Bu ilki müsabiqənin mövzusu uşaqlar və gənclərlə bağlı olacaq. Biz təklif edirik, yaradıcı insanlar özləri düşünsünlər. Vaxt özü hansı əsərlərin üzə çıxmasını tələb edir? Azərbaycanın inkişaf istiqamətləri, müasir cəmiyyətimiz, cəmiyyətdə gedən proseslər bugünün əsərində əksini tapmalıdır. Ümumiyyətlə, yaradıcı insan üçün həmişə mövzu var, sadəcə, işləmək lazımdır. Təbii ki, torpaqlar qayıtmayınca Qarabağ mövzusu aktual olacaq. Son illər bu istiqamətdə birbaşa müharibənin özünü yox, onun bir ailəyə, fərdə təsirini əks etdirən əsərlər formalaşır. Bu, bəlkə, daha maraqlıdır. Mən demirəm bu gün bizdə dram əsərləri azdır, sadəcə, onların çoxu Azərbaycanda gedən prosesləri dolğun əks etdirmir. Gəlin, müqayisə aparaq, 10 il öncə hansı cəmiyyətdə yaşayacağınızı təsəvvür edirdinizmi? Axı biz indi başqa dövrdə, fərqli cəmiyyətdə yaşayırıq. Niyə də bu reallıq ədəbiyyatımızda əksini tapmasın?

–Yazıçıları stimullaşdıra biləcək amillər də bu məsələdə az əhəmiyyət daşımır. Söhbət dövlət dəstəyindən , infrastruktur yardımdan gedir.

– Bilirsiniz ki, hörmətli Prezidentimiz İlham Əliyevin sərəncamı ilə Azərbaycanın elm, mədəniyyət, ədəbiyyat üzrə dövlət Mükafatı təsis edilib.Yetmiş nəfər yaşlı və gənc yazıçıya hər il ölkə rəhbərinin xüsusi təqaüdləri verilir. Prezident sərəncamları ilə görkəmli yazıçı və şairlərimizin yubileyləri böyük təntənə ilə qeyd edilir. Yubiley tədbirləri çərçivəsində ədiblərimizin çoxcildlik kitabları dövlət hesabına nəşr edilir. Bunlar siz deyən stimullardır. Xüsusilə Heydər Əliyev Fondunun gercəkləşdirdiyi layihələr, ədəbi nəşrlər təqdirə layiqdir. Bu yaxınlarda bir özəl qurum tərəfindən elan olunmuş “Milli Kitab” müsabiqəsinə də həssaslıqla yanaşdıq.

–Dünya praktikasına görə, yazıçı nəşriyyatla işləməlidir. Müəllif pul, sponsor və bu kimi məsələlər barədə düşünmədən əsərini naşirə təqdim edir. Bəlkə, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi bu məsələni qaldıra bilər ki, nəşriyyatlara dövlət tərəfindən uzunmüddətli və faizsiz kreditlər ayrılsın və onlar müəllif əsərlərini müstəqil çap edə bilsinlər.

–Biz hələ konkret mexanizmlər üzərində işləməsək də, dediyim kimi artıq bu istiqaməti nəzərdən keçirməyə başlamışıq. Söhbət nədən gedir? Bizdə müəyyən kitabların nəşri üçün, az da olsa, vəsait var. Biz üstünlüyü tədris və mədəniyyətlə bağlı kitablara veririk. Nəşriyyatlar istedadlı yeni müəllifləri axtarıb tapmalıdır. Onlar bu müəllifin kitabının satılmasında maraqlı olmalı, ona müəyyən mövzuları sifariş etməlidirlər. Biz bunu stimullaşdıra bilərik. Düşünürəm ki, “Qızıl Kəlmə” Ədəbi Mükafatı, Milli Kitab Mükafatı təşəbbüsü də bu mənada ədəbiyyatın inkişafına bir az da təkan verə biləcək. Biz öz tərəfimizdən nəşriyyatların müstəqil fəaliyyətini təmin etməklə yanaşı, onlardan ölkə qanunlarına əməl etməyi tələb edirik. Təəsüf ki, bu gün buraxılan kitabların məcburi nüsxələrini də qanunla müəyyənləşmiş qurumlara vermirlər. Buna görə də bəzi kitabların nəşrindən xəbərimiz olmur. Düzdür, bu sovet dövründən qalma normadır, amma belə normaları müasirləşdirmək, təkmilləşdirmək lazımdır. Nəşriyyat özü də başa düşməlidir ki, kitabın Milli Kitabxanaya verilməsi ilk növbədə onun özünə sərfəlidir. Xüsusilə də müharibə aparan dövlətin nəşriyyatları bir az daha məsuliyyətli olmalıdırlar, bu işlərə müəyyən nəzarət lazımdır. Söhbət yazarın nədən yazmasından getmir. Müəllif xalqa düzgün informasiyanın çatdırılmasına cavabdeh olmalıdır. Düşmən dəyirmanına su tökən fikirləri tirajlamaq olmaz. Bəli, biz azad cəmiyyətdə yaşayırıq, amma torpaqlarımız işğal altındadır, bu səbədən də çalışmaq lazımdır ki, hərbi vətənpərvərlik ruhuna heç bir ziyan dəyməsin.

–Əbülfəs müəllim, hansı musiqini sevirsiniz?

–Muğamdan tutmuş klassik musiqiyədək hamısını dinləyirəm. Həm buna məcburam, həm də sevirəm.

–Yəqin, hamısını eyni qədər sevmirsiz...

–Hər bir musiqinin insan təfəkküründə özünəməxsus yeri olmalıdır. Ciddi düşünməyə meyillisənsə, fəlsəfi fikirlərə qərq olmusansa, ya klassik Azərbaycan müsiqisinə, ya da muğama qulaq asmalısan. Çünki klassik musiqi və muğam ciddi mühit formalaşdırır. Asudə vaxtı keçirmək istəyirsənsə, oyun havası, muasir musuqi məqsədə daha uyğun olar. Azərbaycanın xoşbəxtliyi ondan ibarətdir ki, bütün musiqi növlərində böyük ənənələri və böyük potensiala malik istedadları var. Muğama- Xan Şuşinskidən tutmuş Əlibaba Məmmədova, gənclərdən Elməddinə qədər kimə qulaq assan, ləzzət alacaqsan. Klassik Azərbaycan musiqisində Üzeyir Hacıbəyov, Fikrət Əmirov, Qara Qarayev bir yana, Aqşin Əlizadə, Firəngiz Əlizadə, Xəyyam Mirzəzadə, Arif Məlikov kimi bəstəkarların ciddi fəlsəfi düşüncə daşıyan musiqiləri var. Və tarixi yüz ildən çox olmayan caz musiqisini götürək. Son 70 ildə Azərbaycanda caz musiqisi mövcud olub. Hətta Vaqif Mustafazadə cazla muğamın sintezindən gözəl əsərlər yaradıb. Bu gün Montre caz festivalında İsfar Sarabskinin, Şahin Növrəslinin uğurları Azərbaycan caz məktəbinin ənənələrindən xəbər verir. Bu yaxınlarda Bakıda keçirilən Beynəlxalq Caz Festivalı da bu musiqinin həvəskarları üçün böyük bayram oldu. Asudə vaxtda dinləmək üçün şou və estrada musiqisinin ənənələrini isə Tofiq Əhmədovun rəhbərliyi altında Simfonik Caz Orkestri yaratmışdı. Bu günkü estrada müğənnilərimizin əksəriyyəti oradan çıxıb. Bu gün Azərbaycanın Zülfüyyəsi, Aygünü, Faiqi, Brilyantı, Tünzaləsi, Səbinəsi, Ayseli var. Ölkəmizin musiqi xəzinəsi elə böyükdür ki, istənilən ovqatda olan insanın düşüncəsini bürüməyə hazırdır. Musiqi sözün çata bilmədiyi hüceyrələrə daxil olur. Onun təsiri ilə insan qəhrəmanlıq edə bilər, xoşməramlı işlər görər və ya xəyanətə, sui-qəsdə, intihara əl ata bilər.

–Dövlət işləri vaxtınızın böyük bir hissəsini alır. Ailəyə necə, yetərincə vaxt ayıra bilirsinizmi?

–Ailəyə də vaxt tapıram. Bizim ailəni yaxşı patriarxal ənənələr üzərində qurulmuş açıq cəmiyyət adlandırmaq olar. Xanımım fəal insandır, elmlər namizədi, böyük elmi işçidir. Rus dilində nəşr olunan elmi-nəzəri “Yol plyus” jurnalının rəhbəridir. Özü musiqiçidir. Teatr və memarlıq ənənələrinin qorunub saxlandığı ailədə tərbiyə alıb. Bəzən onunla mədəni prosesləri müzakirə edirik, xüsusən də, musiqi sahəsində onun peşəkar olduğunu nəzər alıb fikirlərini öyrənirəm. Bu təbiidir. Qızım Londonda təhsil alıb.

–Bildiyimə görə, onu həddindən artıq çox sevirsiniz. Hətta qızınıza maşın sürməyi də öyrətmisiniz.

–Elədir. Bilmirəm buna sevinim, ya təəssüflənim, amma qızım nə musiqiçidir, nə də həkim. Öz yolunu özü seçib. Tam müasir bir peşənin sahibi – makroiqtisadçıdır. Londonda bitirdiyi məktəbin təyinatı ilə İngiltərənin böyük banklarının birində çalışır. Gözləyirəm, vaxtı çatan kimi gəlib Azərbaycanda fəaliyyətini davam etdirsin.

–Avtobioqrafiyanızda belə bir məqam da var: “Azərbaycan mühacirətində mədəniyyətşünaslıq aspektləri” adlı elmi iş müdaifə etmisiniz.

–Dissertasiyam rəfin üzərindədir. Ezamiyyətdə olarkən xaricdə yaşayan azərbaycanlılarla görüşürəm. Onlarla söhbətlər aparmaq, onlara Azərbaycanı dərindən tanıtmaq lazımdır. Bu gənclərin ölkəmiz barədə dürüst məlumata ehtiyacları var. Onları elə formalaşdırmaq lazımdır ki, bizdə gedən prosesləri duysunlar, müasir Azərbaycanın təmsilçilərinə çevrilsinlər. Onların arasında vaxtilə inciyib mühacirətə gedənlər də var, onlar müasir ölkəmizdən küsməyiblər. Qızım da daxil xaricdə təhsil alan gənclərimiz də var. Onları əcnəbi ölkədə saxlayıblar, iş veriblər, orada yaşamağı təklif ediblər. Bu gün bu gənclər xaricdə Azərbaycanı tanıdırlar, müxtəlif tədbirlər təşkil edirlər, bayramlarda və hüznlü günlərdə bir arada olurlar.

–Azərbaycandan dünyaya və dünyadan Azərbaycana nəyi gətirərdiz?

–Biz kosmosa əsas məhsulumuzu – muğamı göndərdik. Mənə gəlincə, xalçalarımızı, mətbəx mədəniyyətimizi aparardım, bir də xalqımızın açıqürəkliliyini, insanlığını, müdrikliyini. Çünki Azərbaycan xalqı müdrik, istedadlı xalqdır. Azərbaycana nəyisə gətirməyə cəsarət etməzdim, çünki dünyada gedən proseslər bizim incəsənətə tanışdır, qloballaşma musiqimizdə, ədəbiyyatımızda, rəssamlığımızda, heykəltəraşlığımızda əksini tapır. Bəlkə də, bizdə tikilən binalardan dünyada yoxdir, bizdə yazılan musiqi onlardakından üstündür. Amma Qərbdə formalaşmış işgüzarlıq və ciddi məsuliyyət hissini, hər bir insanın dövlət naminə çalışma əzmini ölkəmizə gətirmək istərdim. Almanlardakı dəqiqliyə, yaponlardakı vətəndaş məsuliyyətinə, çalışdığı şirkətə və yaşadığı dövlətə ailəsi kimi baxmasına heyranam. Müstəqil ölkəmizdə bunları örnək götürməli, yeni mühiti nəzərə alaraq bu hissləri özümüzdə tərbiyə etməlyik.

–Heç bədii əsər yazmaq arzunuz olub?

–Gənclikdə nəsr yazmışam. Mən poeziyanı dostlar arasında oxumaq üçün yaza bilərəm.

Ümumuyyətlə, yaradıcılıq maraqlı prosesdir, hər adama qismət olmur.

Bu yerdə Əbülfəs müəllim saatına baxır. Bunu işarə kimi qəbul edirik. Söhbətdən əvvəl Fidan və Xuraman xanımın qəbula gələcəyini demişdi. Söhbətimizin sonunda Əbülfəs Qarayevə “qalstuksuz” rubrikasının bundan sonra adətə çevirmək istədiyimiz qaydasına görə üç kitab bağışlayırıq. İkisi bizim (Elxan Zalın və Səlim Babullaoğlunun-red.), biri isə Milorad Paviçin Moskvada yeni çapdan çıxmış “Bumajnıy teatr” əsəri. Qalan qısa söhbətimiz ayaq üstdə keçir, Əbülfəs müəllim elmi işinin cildlənmış versiyasını bir az fəxrlə,bir az da nisgillə göstərməyə də vaxt tapır .Müsahibə üçün bir daha təşəkkür edib çıxırıq. Belə...

Elxan Zal,

Səlim Babullaoğlu

525-ci qəzet.- 2010.- 19 iyun.- S.8-9.