Daşları yığmaq vaxtıdı

Hər birimiz dünya adlı bu Evə qonaq kimi gəlib, burdan yerli kimi gedirik. Ömür dediyimiz o illər içində bu Evin əyri-üyrüsünü düzəltmək, ayıbını abıra salmaq üçün dəridən-qabıqdan çıxırıq. İstəyirik, bizdən sonra ardımızca gələcək qonaqlar-qanı-qanımızdan olanlar və olmayanlar deməsinlər ki, bu Evi necə var, eləcə qoyub gediblər. Bu missiyanı hərə bir cür daşıyır: bənna hörgüsüylə, alim ixtirasıyla və s. Beləcə, bəşər övladı bu evə ayağını qoyduğu gündən min illərdi bu ilahi nizam bir dəfə də pozulmayıb. Amma bu ümumi Evimizdə bir sənət sahibləri də var ki, onların vəzifələri tamam fərqlidi. Onlar bu dünyaya paralel olan bir dünyanı, öz dünyalarını yaradırlar. Və onların təxəyyülünün yaratdığı o Ev-Dünya bəzən hətta bizim real Evimizdən də real görünür. O paralel dünyanın adı ədəbiyyatdı. Bir təsəvvür edin, bu Evə qonaq gəlib buranı Nizamisiz, Füzulisiz, Şekspirsiz, Tolstoysuz... görsəydik, dünya adlı bu Ev necə də yoxsul və miskin görünərdi. Amma Tanrının yaratdığı real məkandan fərqli olaraq, yazıçı təxəyyülünün yaratdığı məkan bizə çölümüzü yox, içimizi göstərir. Biz o ruhsal məkanı bəzən sevir, bəzən ona nifrət edir, bəzən ona sığınır, bəzən ondan qaçır, ondan qorxuruq. “Yox, biz belə deyilik, sən rəngləri çox qatılaşdırırsan!” Yaxud, “İlahi, bu yazıçı elə bil mənim özümü, mənim taleyimi yazıb!” Oxucu nidaları eşidilir. Hansı birimiz hansısa əsəri oxuyarkən daxilən müəlliflə mükalimə aparmırıq? Bədii mətnin ovsunu nə qədər bizi özünə çəksə belə, beynimizin ayıq bir nöqtəsində yazıçıyla razılaşıb-razılaşmadığımız məqamlar da az olmur. Çünki oxucu yazıçıdan istəyir ki, onu olduğu kimi yox, arzuladığı kimi təsvir etsin. Çünki insan təbiətən öz qüsurlarını, nöqsanlarını boynuna almayan, onu eşitməkdən və görməkdən yayınan, qaçan bir məxluqdu. Yazıçı isə məhz o qüsurları bizlərə göstərmək, ondan xilas yollarını bizlərə başa salmaqdan ötrü xəlq olub. Və beləcə, oxucunun “Yox, biz belə deyilik, bəlkə sən bizi kiminləsə səhv salmısan?” sualına əsrlərin o başından gələn yazıçı cavabını eşidirəm: “Əgər sən belə omlasaydın, mən doğulmazdım”.

lll

... Onda hələ Şəfiqə ana sağ idi, komada olsa da nəfəsi gedib gəlirdi. Və Əli İldırımoğlu üçün ömür-gün yoldaşının o bircə nəfəsi bütün dünyaya dəyərdi. Yazıçının ad günü ərəfəsində onunla qəzet üçün söhbətləşməyə gedəndə mən bu ilahi eşqi onun nurani çöhrəsinin həzin qırışlarında sönməkdə olan baxışlarının ifadəsində gördüm. O, sanki bilərəkdən bu gündən sabaha açılan bütün qapıları bağlayıb ancaq dünənlə, ötənlərlə, keçmişlə baş-başa qalmaq istəyirdi. O dünəndə nələr yox idi, ilahi! Yazıçı danışdıqca keçmişdən boylanan o hadisələr, insan taleləri elə bil oturduğumuz otağın havasına da bir qəribə qədimlik gətirmişdi. Bəlkə də havanın tutqun, çiskin olmasına görəydi, bilmirəm, hər halda, həmin gün yazıçı danışdıqca mən xiffətin nə olduğunu nəinki apaydın dərk edirdim, hətta dipdiri görürdüm.

Yazıçı o vaxt, dəqiq desək, yarım əsr bundan qabaq taleyinə yazılmış xanımla ailə həyatı qurmaq barədə düşünərkən divardan asılmış radioda Sultan Hacıbəyovun “Gülşən” baletinin musiqisi səslənirmiş...

İndi Şəfiqə ana komada olduğu bir vaxtda Əli müəllim illərin o başından tapıb gətirdiyi həmin musiqiylə özünü ovundururdu, təsəlli tapırdı. Elə o arada da dedi ki, yeni roman üzərində işləyir. Və mən başa düşdüm ki, yazıçı aman vermədən tələsən, qaçan zamanı tutub saxlamaq istəyir. Bəlkə yazıçı ömür-gün yoldaşının hələ də gedib-gələn nəfəsini dağ çayı kimi dəlicəsinə aşıb-daşan Zaman adlı o təlatümlərdən qorumaq istəyirdi? Amma min illərdi bizləri bir-bir bizlərə ötürə-ötürə gedən Zamana gücmü çatar? Şəfiqə ana dünyasını dəyişdi. Yeri behişt olsun. Və mən o hüznlü günlərdə Əli müəllimlə görüşəndə onun nə qədər övlad-uşaq diqqəti, qayğısı əhatəsində olsa belə tənhalığını sezdim. Doğrudan da yazıçı tənhalığı necə dəhşətli olurmuş, ilahi! Yəqin ki, insan təkcə valideynini itirəndə yox, həyatın məşəqqətlərindən birgə keçdiyi həyat yoldaşını itirəndə də hardasa yetimləşir. Ahıl yaşda yetim qalmaq isə daha ağırdı. Görəsən, yazıçını bu üzücü tənhalıqdan nə xilas eləyə bilərdi? Dərhal həmin o roman ağlıma gəldi. Amma o hüznlü günlərdə o romanın davamını yazıb-yazmadığını Əli müəllimdən soruşmağa ürək eləmədim. Və nəhayət bir gün özümdən xəbərsiz bəlkə də hər gün gözlədiyim o zəng səsi gəldi. Əli müəllim idi:

– Gəl görüşək, – dedi, – romanı bitirmişəm.

Yenə həmin mənzildə həmin otaqda əyləşib söhbətləşirik. Bu dəfə həmin otaq gözümə nəsə başqa cür görünür. Elə bil otağın da eyni bir qədər açılıb, qələmin sətirlər yoxuşunda çəkdiyi əzab, yaslı divarlara çökmüş ağır kədərə çətin sezilən təsəlli işığı salıb. Və mən belə bir qənaətə gəlirəm ki, bu romanın yazıçını üzücü əzabdan müəyyən qədər xilas etməyə gücü çatıb. Xudahafizləşib qapıdan çıxanda Əli müəllim fikirli-fikirli qovluğu mənə uzadıb:

– Bu romanı həm dost, həm də düşmən gözüylə oxu, – deyir.

lll

İndi həmin o gün dünənə, həmin anlar tarixə çevrilib. Bəli, mən o romanı oxudum. Əli müəllim istədiyi kimi – həm dost, həm düşmən gözüylə. Və dərddən, nisgildən, ağrıdan doğulan bu əsər mənə çox mətləbləri anlatdı. Biz kimik? Hardan gəlmişik? Hara gedirik? Savabımızmı çoxdu, günahımızmı?.. Bir kəndin, bir ailənin və nəhayət, bir gəncin yaşantılarının faciəsi fonunda mən yüzlərlə suala cavab aldım.

Əziz oxucu!

Görkəmli yazıçının təxminən bir il əvvəl mənə oxumağa verdiyi bu romanı indi ön söz müəllifi kimi böyük məsuliyyətlə sizlərin mütaliəsinə təqdim edirəm. İnanıram ki, bu roman hər bir oxucuyla dil tapıb danışmaq qüdrətində olan, əvvəldən-axıradək oxucunu öz cazibəsində saxlamağı bacaran bir əsərdi.

Əziz oxucu!

Sən bu romanın ilk cümlələrini oxuduqdan sonra daha ondan ayrıla bilməyəcəksən. Bu romandakı obrazlar, hadisələr yaddaşına həmişəlik həkk olacaq. Çünki bu roman bir millət kimi bizi özümüzə tanıdır – təbii ki, səhvlərimizlə, qüsurlarımızla birlikdə. Ən əsası isə odur ki, “Daş yağan gün” bir bədii əsər, roman kimi bizim düşüncələrimizi qidalandırmağa, qan yaddaşımızı oyatmağa xidmət edir. Amma bir şərtlə ki, oxucu bu ağır mənəvi yükü daşımağa gərək hazır olsun. Çünki əziz oxucu, indi mütaliəsinə başlayacağın bu əsər sənin vaxtını almaqdan yox, vaxtını yaşatmaqdan ötrü yazılıb. Beləliklə...

lll

Niyə məhz “Daş yağan gün”? Bəzi romançılar öz əsərlərinə məzmundan, mövzudan kənar adlar verirlər. Məsələn, Mixail Şoloxovun məzmunca kazakların keşməkeşli, faciəvi həyatından bəhs edən romanı və bu əsərin fonunda nikbin bir ad – “Sakit Don”. Yaxud Uilyam Folknerin damarlarından “qara qan” axan Kristmasının bədbəxt taleyindən bəhs edən romanı və bu əsərin fonunda sözün hər mənasında işıqlı bir ad – “Avqustda işıq”. Əli İldırımoğlu isə daha çox necə deyərlər, məzmunun canından çıxan adlara üstünlük verir. “Zorən jurnalist”, “Həmin adam”, “Mənim rəncbər atam”, “Aqibət”, indi də “Daş yağan gün”. Bu ad məzmunu birbaşa deməklə yanaşı, həm rəmzi məna kəsb edir, həm də romana açar funksiyasını yerinə yetirir.

Əli İldırımoğlu tale yazıçısıdı. Yəni, o, təbii ki, yazıçı təxəyyülündən istifadə etməklə yalnız özünü, öz yaşantılarını, gördüklərini və eşitdiklərini qələmə alır. Yəqin elə bu səbəbdəndi ki, onun əsərlərindəki hadisələr və əhvalatlar belə inandırıcıdı.

Yazıçını son romanında da hər şey sözün həm birbaşa, həm də məcazi anlamında “Daş yağan gün”dən başlayır. Yəqin ki, yazıçının doğulub boya-başa çatdığı elin Həsənli adlı kəndinin uca-uca dağlarının, yaylaqlarının başına erməni daşı yağmasaydı, heç bu roman da yaranmazdı. Yazıçının uşaqlıq yaddaşından boylanan o müdhiş hadisə uzun illərdən sonra öz bədii həllini məhz bu romanda tapdı. Müəllifin romana öz uşaqlıq illərinin təsviriylə başlaması, sonra hadisələri öz təbii axarına buraxaraq qeyb olması və bir də sonda artıq yaşının ahıl çağında yenidən əsərə qayıdaraq, onu yekunlaşdırması Azərbaycan romançılığında müasir yanaşma olmaqla bərabər, həm də həyatla ədəbiyyat arasında olan sərhədlərin götürülməsinə xidmət edir. Oxucu yazıçıya inanır və təxəyyülün təqdim etdiyi bu əsəri həm də tarixi sənəd kimi qavrayır, duyur, dərk edir.

Romanda baş verən hadisələr Nəcəf adlı bir yeniyetmənin ətrafında cərəyan edir. Nəcəf kimdi? Hələ qundaqda olarkən erməni qaniçənləri tərəfindən kəndi viran qoyulan, ata-anası, qardaş bacıları amansızlıqla öldürülən bir obraz. O vaxt hələ körpə olan Nəcəfi ölümün pəncəsindən əmisi xilas edib. Doğrudanmı, xilas edib? Romanı oxuduqca görürük ki, xeyr, bu xilas o xilasdan deyil, Nəcəf heç vaxt taleyinin əsirliyindən azad ola bilməyəcək. O, bu dünyada həmişəlik “dustaq ömrü” yaşamağa məhkumdu. Amma doğmanın, qanı-qanından, canı-canından olan birisinin- əminin dustağı olmaqdansa, yadın, düşmənin, hətta erməninin qurbanı olmaq daha yaxşıdı. Nəcəf bütün ömrünü əmisinin diqtəsilə yaşamalı, nəinki cavanlığını, hətta qocalığını da ona qurban eləməlidi. Çünki Nəcəf yalnız əmisinin nişan verdiyi, məsləhət bildiyi birisiylə ailə qurmalıdı. O birisi yaşca ondan böyük, ədəb-əxlaqca qüsurlu olsa belə. Romanda deyildiyi kimi, Nəcəf tək bir nökəri olan bu evə bir qulluqçu da lazımdı. Deməli, əmisi Nəcəfin canını erməninin caynağından xilas etsə də ömrünü alıb. Əmisinin arvadı, uşaqları da Nəcəfə eyni münasibəti bəsləyirlər. Doğmalar arasında yada çevrilən Nəcəf üçün bu dünyada yeganə təsəlli yeri özündən balaca bir uşaqdı. Bu tarixçəni yaddaşında saxlayaraq uzun illərdən sonra yazıya köçürən, romana çevirən həmin o uşaq. O uşaq öz məsumluğu və səmimiyyəti ilə Nəcəfə dünyanın heç də yalnız zülmət qaranlıqdan ibarət olmadığını anladır. Ona yazıb-oxumağı öyrədir. Ömrü-günü əmisinin qoyunlarını otarmaqla, sürüyə çobanlıq eləməklə keçən Nəcəf o uşağın gətirdiyi kitabları oxuya-oxuya dəyişir, başqalaşır. O, həyatda görmədiyi işığı, intuisiyası ilə axtardıqlarını kitablarda tapır. O kitablar Nəcəfi görmədiyi, tanımadığı naməlum yerlərə aparır, qəribə, güclü, zəif insanlarla tanış edir, onun dünyagörüşünu qidalandırır, həyatın bu iztirablarını və məşəqqətlərini aşıb keçməkdə ona ən yaxın dost kimi yol yoldaşlığı edir. O uşaq sanki Nəcəfin ağrılarını ovutmaq, dərdini dağıtmaq üçün göydən yerə enmiş bir mələkdi. Nəcəf yalnız onun yanında özünü insan kimi hiss edir. Əslində, heç o uşaq da xoşbəxt talelilərdən deyil. Ana yurdu ermənilər tərəfindən yerlə-yeksan edilən, daşı daş üstə qalmayan, bütün camaatı uşaqlı-böyüklü qətlə yetirilən bu yetim uşaq da indi o kənddən təkcə adı qalan Yeni Həsənlidə babasıyla, dayısının himayəsində yaşamaq məcburiyyətində qalıb. Yəqin onları birləşdirən də elə dərdin, ağrının doğmalığıdı. O, uşaq bir dəfə də görmədiyi, yalnız böyüklərin söhbətlərindən eşitdiyi köhnə Həsənlini nəinki təsəvvüründə yenidən dirildib, hətta o kəndə cismani ömür də verib. O öz balaca əlləriylə daşdan, gildən qurub-yaratdığı o balaca “kəndə” hamının gözündən uzaqda, dağların, qayalıqların arasında sığınacaq verib. Çünki o uşaq qorxur, qorxur ki, erməni cəlladlarının o murdar əli onun min cür əziyyətlə ərsəyə gətirdiyi, qurub-yaratdığı balaca, amma əslində o böyük ürəyini qoyduğu bu “kəndə”, onun kəndinə də gəlib çatar. Əsərdə dolğun təsvirlərlə, dəqiq detallarla verilən bu hissə həm də rəmzi məna kəsb edir. İnsanı, hətta bütöv bir kəndi cismən məhv etmək olar, amma ruh əbədidi. Əgər camaatı qırılmış, ev-eşikləri viran qalmış hansısa bir kənd, hansısa bir uşağın yaddaşında diridisə, deməli, o kənd ölümsüzdü və həmin o uşaqla birlikdə qisas gününü gözləyir. Nəcəf isə o vaxt bələkdə də olsa bu uşağın görmədiyi o kəndi görən insandı. Və bəlkə də o uşaq həmin kəndin hələ də Nəcəfin canında qalan qoxusunu almaq üçün onunla görüşməyə, söhbətləşməyə belə can atır.

Bəs, bu iki uşağı əbədi xiffətə və nifrətə mübtəla edən bu fəlakət harda, necə, nə vaxt başladı?

lll

“İlıq yaz axşamı... Bağlı-bağatlı kənd alma, gilənar, gilas... çiçəklərinə bürünmüşdü. Naxır örüşdən təzəcə qayıdırdı. Adamlar mal-qarasını yerbəyer edirdi. Çiyni sənəkli qız-gəlin şən əhval-ruhiyyə ilə bulaq başına tələsirdi. Məscidlərin minarələrindən azan səsi gəlirdi. Möminlər axşam namazına hazırlaşırdılar. Güney məhəllədəki həyətlərin birində toy məclisi qurulmuşdu. Çal-çağır səsi kəndi başına götürmüşdü. Aşıqların sazı-sözü qəlbləri ehtizaza gətirirdi. Bir neçə saatdan sonra, gəlin atlanıb təntənə ilə bəy evinə yola salınmalıydı. Bu əsnada, ara vermədən atılan top mərmilərinin qulaqbatırıcı uğultusu kəndi təlatümə gətirdi. Təpədən dırnağa qədər silahlanmış ermənilər, dörd bir tərəfdən qara qarışqa kimi kəndi mühasirəyə aldı... Toy yasa döndü. Top mərmiləri evlərin külünü göyə sovurdu. Güllü-çiçəkli bağ-bağçaların xoş rayihəsi yayılan həyət-bacaları barıt qoxusu bürüdü. Məscidlər, mədrəsələr yerlə-yeksan edildi. Qadınların məşum naləsi, uşaqların tük ürpəşdirici çığırtısı, mal-heyvanın mələrtisi, itlərin ulartısı ərşə qalxdı. Minlərlə insan bir gecənin içində, evli-eşikli odlara qalandı. Kəsilən toy qoyunlarının qanı, insan qanına qarışıb, balaca-balaca yumru daşları diyirlədirdi”.

Əli İldırımoğlu yaradıcılığına xas olan xüsusiyyətlərdən biri də elə ilk cümlələrdən əsərin məğzini üzə çıxarması, mətləbi hadisələrin gedişatının ixtiyarına buraxmayaraq, dərhal oxucuya təqdim etməsidi. Yəni, müəllif uzun-uzadı epiloqa, kənar təsvirlərə ehtiyac görmədən oxucunu dərhal baş verəcək hadisələrin iştirakçısına çevirir. Başqa cür desək, oxucu artıq ilk cümlədən məsuliyyətini dərk etməli, mütaliəyə hazır olmalıdı.

Bu yanaşma Əli İldırımoğlunun hətta oçerklərindən, felyetonlarından başlayaraq, hekayə, povest və romanlarınacan demək olar ki, bütün yaradıcılığında təzahür edir. İndi iqtibas gətirdiyimiz bu abzasdan məlum olur ki, “Daş yağan gün”heç də istisnalıq təşkil etmir.

Uilyam Folknerin Yoknapatofu, Qabriel Qarsia Markesin Makondosu, Fazil İsgəndərin Çegemi... Ədəbiyyatda belə coğrafi ərazilərin sayı az deyil. Bu yazıçılar kimi konkret ad verməsə də Əli İldırımoğlu da öz xəyali kəndini yaradır. Yazıçının xəyali dünyasının məhsulu olan “Mənim rəncbər atam”, “Qarlı gecələr”, “Aqibət” və hələlik sonuncu olan “Daş yağan gün” özündə müxtəlif romanları ehtiva etsə də, əslində, bir kitabdı. Çünki Əli İldırımoğlu bir kəndin tarixçəsini yazır. Bu kənd onun doğulub boya-başa çatdığı, həm zaman, həm də məkan etibarilə nə qədər uzaqlara getsə də həmişə xəyalən qayıtdığı doğma kəndidi. O, bu kəndin nəinki təbiətini-dağlarını, çaylarını, meşələrini, insanlarını da obrazlı desək qarış-qarış tanıyır. Obrazlar bir əsərdən o birinə adlayır, bir əsərdə epizodik təsvir olunan hadisə o birində daha ətraflı təqdim olunaraq yekun həllini tapır. Müəllifin dəqiq müşahidələri, xalqın içindən qaynaqlanan dili, özünəməxsus təhkiyəsi və ən əsası yazıçı səmimiyyəti, yaratdığı obrazlara inamı oxucunu da olanlara inandırır.

Əli İldırımoğlunun digər əsərlərində olduğu kimi “Daş yağan gün” romanında da hadisələr müxtəlif zamanları və məkanları əhatə edir. Müəllif dinamik, hərəkətli nəsrə üstünlük verir. Əslində insan ömründən tutmuş, bu dünyada olan və olmayan hər şeyin əvvəli və axırı yoldu. Yol əbədiyyət, sonsuzluq deməkdi. Əli İldırımoğlunun isə yola özünəməxsus yanaşması var. Yol onun bütün romanlarından bir xətt kimi keçir. Bu xətt müxtəlif rənglər, çalarlar alır, gah ağ, gah qara olur, gah qırmızıya, gah yaşıla çalır. Məkanları əvəzləyə-əvəzləyə, dəyişə-dəyişə getdikcə, bu yol insanları da dəyişir. “Daş yağan gün” də olduğu kimi. Hətta digər romanlarından fərqli olaraq bilərəkdənmi, ya təsadüfdənmi Əli İdırımoğlunun bu son romanının adı da yola, hərəkətə işarə edir. Daş yağan gün.

lll

Əsərdə bir neçə erməni obrazı var. Azərbaycan ədəbiyyatında erməni obrazları az olmayıb. Digər qonşularımız olan gürcülər bizim ədiblərin qələminə necə deyərlər “bayramdan bayrama” tuş gəldikləri halda, ermənilər həmişə ədəbiyyat adlı “süfrəmizin” başında oturublar. Dünən də belə olub, bu gün də belədi. Amma Sovet kinosu və ədəbiyyatı “nemesi” necə təqdim edirdisə, bizim yazarların da erməni obrazlarına münasibəti belə olub. Sadəcə olaraq, dünən ədiblərimizin qardaş gözündə gördüyü ermənini bu gün onların xələfləri düşmən gözündə görür. Yəni, həmin formallıq, həmin şablonçuluq, həmin qəliblər... Münasibət dəyişsə də mahiyyət dəyişməyib. Məncə, Əli İldırımoğlu bu çərçivələrdən çıxmağı ustalıqla bacarıb. Qeyd etdiyim kimi, “Daş yağan gün”də bir neçə erməni obrazı olsa da, onların hərəsi bir cür ermənidi. Əli İldırımoğlu bu obrazların xarakterlərini açmaqla, özü hökm vermədən məhz onların öz dilləriylə və hərəkətləriylə erməniçilik kompleksini mahiyyətini ortaya qoyur. Müəllif onları müxtəlif situasiyalara salmaqla iç üzlərini açıb göstərməyə müvəffəq olur. Sonda yazıçı da, oxucu da, bu qənaətə gəlir ki, canavar xislətli erməni millətçilərini haqqın yoluna gətirmək mümkün olmadığı kimi onları humanist məxluq eləmək də müşkül məsəlidi. Əslində, erməninin içinin türkə qarşı məkr, nifrət hissiylə dolu olması, türkə qənim kəsilməsi türkün yox, erməninin faciəsidi. Yazıçı romanda bu iki xalqın tarixi keçmişini üçüncü tərəfin – bir gürcü alimin dilindən verməklə oxucunu bu qənaətə gətirir ki, keçmişindən qurtulmayınca, erməninin gələcəyi olmayacaq.

lll

Əgər hansısa bir əsərin yüz, yaxud min oxucusu varsa, deməli, əsər özü də o say qədərindədi. Çünki eyni yazıçı olmadığı kimi, eyni oxucu da yoxdu. Əsərin hansısa məqamı hansısa bir oxucunu dəhşətli dərəcədə təsirləndirə bildiyi halda, digər oxucu həmin yerin üstündən ötəri keçib gedə bilər. Yazıçı bir cür yazır, oxucu başqa cür oxuyur. Oxucu özü üçün hətta yazıçının ağlına gəlmədiyi mətləbləri əxz edə bilər. Necə deyərlər, yazıçının işi yazmaq, oxucunun işi oxumaqdı. Deməli, hər ikisi işdi.

Təəssüf ki, bu gün əksər tənqidçilər mətnin təhliliylə deyil, onun şəklinin surətini çıxarmaqla məşğuldu. Məncə şairin, yaxud nasirin bədii mətnindən uzun-uzadı iqtibaslar gətirib deyiləni, bir də təzədən izah etmək oxucuya mane olmaqdan savayı bir şey deyil. Qoy oxucu yazıçıyla baş-başa qalsın, onların arasına girməyək.

Odur ki, mən bilərəkdən bu yazımda romandan bircə əvvəlindəki abzası çıxmaq şərtilə iqtibaslar gətirib nəinki yazıçı deyəni bir də təzədən izah etməyə lüzum görmədim, hətta Nəcəfdən başqa bir obrazın da adını çəkmədim. Nəcəf demişkən, bəs onun aqibəti necə olacaq? Qoy bu da oxucu üçün sirr qalsın.

Bu yanaşmanın isə bir səbəbi var. Bəzi oxucular əvvəlcə romanı, sonra roman haqqında yazılanı, bəziləri isə əksinə oxuyur. Odur ki, mən əsasən romanın görünməyən tərəfini yazmaqla, ikincilərin mütaliəsinə bəri başdan təsir etmək istəmədim. Və sonda...

lll

Bibliyada belə bir kəlam var: “Daşları atmaq vaxtı, daşları yığmaq vaxtı”. Geniş anlam kəsb edən bu ifadə həm də bir çağırışdı – insanları günahlardan təmizlənməyə, tövbəyə çağırış. Görkəmli yazıçı Əli İldırımoğlunun hələlik sonuncu “Daş yağan gün” romanı da məhz bu ali məqsədə xidmət edir. Bəli, bu roman da insanın insanlıqdan çıxmamasına, başı üstündə Allahı görməsinə bir çağırışdı. Bu roman bəşər övladının qanının tökülməsinə, yurd-yuvaların xarabazara çevrilməsinə qarşı bir üsyandı. O daşlar göydən yerə min illərdi yağır. Səmavi kitabda, indi oxuyacağınız kitabda deyildiyi kimi, daha yetər, daşları yığmaq vaxtıdı.

Sonra gec olacaq!

“Daşları yığmaq vaxtıdı” Əli İldırımoğlunun bu günlərdə işıq üzü görəcək “Daş yığan gün” kitabında ön söz kimi təqdim olunur.

YAŞAR

525-ci qəzet.- 2010.- 14 noyabr.- S.18-19.