Gün keçdi

XATİRƏLƏR AXARINDA

Vasif Babayevi görəndə yadıma Arif Babayev düşür.

Sonra da yadıma Azər Babayev düşür.

Vasifdən qabaq Arif müəllimi tanımışam.

Vasifi tanıyandan sonra Azəri.

İndi nə Arif müəllim var, nə də Azər. Allah bilir ruhları göyün neçənci qatındadır. Amma düşünürəm ki, harada, göyün neçənci qatında olsalar da, yəqin mədəni, bilikli, hazırcavab, gülərüz və zarafatcıl mələklər arasındadırlar. Ona görə “mədəni, bilikli...” deyirəm ki, mələklərin hamısı eyni cür ola bilməz. Robot deyillər ki, bir-birlərinə bənzəsinlər! Yəqin peşələri də müxtəlifdir, gördükləri işlər də. Güman ki, mələklər arasında kinonu və televiziyanı sevənlər də az deyil və hərdən onlar göyün yeddinci qatına yığışıb, Arif müəllimin filmlərinə də tamaşa edirlər...

Vasiflə tez-tez olmasa da, arabir zəngləşir, imkan tapanda görüşürük. Görüşlərimiz də çox vaxt ya İçərişəhərin yuxarı “qapısında” başlanıb, aşağı “qapısında” qurtarır, ya da əksinə – aşağı “qapısında” başlanıb, yuxarı “qapısında” qurtarır. Hər dəfə də yolumuzu Mir Mövsüm ağa ocağından və İçərişəhərin gözmuncuğu sayılan məşhur tut ağacının yanından salırıq, çünki köhnə içərişəhərli kimi bu tut ağacının özü də Vasif üçün müqəddəs bir məbəddir. Bu ağacın dibində və həndəvərində qalmış uşaqlıq illərindən söz açanda artıq bəlkə yüzüncü dəfə fikrimdən keçir ki, rejissor olmasaydı, turistlər üçün əla bələdçi ola bilərdi Vasif. Elə sevdirərdi ki, köhnə Bakını əcnəbilərə! Təkcə onlara yox, – özümüzünkülərə də. Sehrləyərdi onları söhbətlərilə. Neçə dəfə elə özüm hiss etmişəm ki, İçərişəhərdən, onun tarixindən, memarlıq abidələrindən, “yaxşı atlara minib getmiş yaxşı kişilərindən” danışmağa başlayanda daha bu dünyanın adamı olmur Vasif, səsi sanki əsrlərin o üzündən gəlir, adamı sirli-soraqlı bir aləmə çəkib aparır.

Amma Arif müəllim İçərişəhər sevgisini “yayımlamır” və içində saxlayırdı. Həmkarlarına və dostlarına bircə bu məlum idi ki, o İçərişəhər damlarının vurğunudur. Elə bil ürəyinə dammışdı ki, iyirminci əsrin sonlarında Qız qalasından, qala divarlarından, Ağa ocağından, tut ağacından, nəhayət, İçərişəhəri ümumbəşəri möhtəşəm abidələr sırasına yazmış YUNESKO-dan da utanmayan adamların hərəsi qoltuğuna bir “layihə” vurub, hətta o qədim damlara da müştəri gözü ilə baxacaq. Buna görə də heç kəsə heç nə demədən İçərişəhər damlarını poetik bir şövq və xəfif bir qüssə ilə öz bədii filmlərinə – “Uşaqlığın son gecəsi”nə, “Gün keçdi”yə, “Bizi bağışlayın”a...köçürür, onları tarixə və tamaşaçılarına əmanət verirdi.

1983-cü ildə dünyasını dəyişəndə onun ruhunu şad etmək üçün Vasif “İçərişəhərin əbədi nağılı” adlı otuz dəqiqəlik sənədli bir film çəkdi və onu Arif müəllimin xatirəsinə həsr etdi. Film keçmiş İttifaqın Mərkəzi Televiziyası ilə dəfələrlə nümayiş etdirildi və bu, rejissor Vasif Babayevin yeni və uğurlu yaradıcılıq işinin ucsuz-bucaqsız bir ölkədə doğurduğu marağın göstəricisi oldu.

Mərkəzi Televiziya hər sənədli filmi öz ekranına çıxarmırdı.

Çoxdanın söhbətidir, İçərişəhərdə yenə başmaqseyrinə çıxmışdıq. Qos-qoca tikililərin qapıları, darvazaları yanından keçdikcə xəyalımda suallar sıralanırdı. Görəsən, nə vaxt tikilib bu bina? Hansı usta tikib? Kimin olub bina? Kimlər yaşayıb burada?...

Vasif də bildiklərini, eşitdiklərini və gördüklərini xatırlayır, bələdçilik missiyasını yenə də həvəslə yerinə yetirirdi. Qız qalasına, Xan sarayına həmişəki kimi xeyli tamaşa edib (yəqin ki, bu vaxt biz itirdiklərini neçə əsr bundan qabaq hörülmüş divarların, çopur-çopur olmuş daşların üzərində axtaran adamlara bənzəyirdik – Ə.A.), ikimərtəbəli köhnə mülklərdən birinin qənşərinə gəlib çatanda dedi:

– Bilirsən də, mənim bir tərəfim ağşalvarlılardan, özü də onların Sirri-Xuda qolundan, bir tərəfim də cuhudzeynallılardandır ki, bax, bu mülk də onlara məxsus olub.

Düzü, o vaxt kimlərdən olduğunu, kimlərin törəməsi olduğunu Vasifin yenə dilə gətirməsinin səbəbini bilmədim. Amma sonralar anladım ki, ulularını, kimlərin kimsənəsi olduğunu mənə yox, yeri düşdükcə özünə xatırladır.

Kökündən üzülməmək, qopmamaq üçün xatırladır.

Kökündən qopan ağacın taleyi, aqibəti məlumdur: odun kimi doğranır, ocaqda yanır, külə dönür...

Elə o vaxt Vasifdən soruşdum ki, yaxşı, ağşalvarlıları başa düşdüm, deyilənə görə ruslar Xəzər sahillərinə – Bakıya, Lənkəran tərəflərə gələndə yerli sakinlərin cəsur dənizçilər olduqlarını görüb, onları öz gəmilərinə cəlb edir və bu zaman onlara ağ dənizçi şalvarı geyindirirmişlər. Beləliklə də İçərişəhərdə sizin ağşalvarlılar məhəlləsi və yaxud ağşalvarlılar icması əmələ gəlib. Bu fikir nə dərəcədə doğrudur, deyə bilmərəm. Bunlar eşitdiklərimdir. O ki qaldı Sirri-Xudaya, bunu da izah etmək mümkündür: görünür, nəslinizin – kökünüzün həyatında elə hadisələr, elə məqam və mətləblər olub ki, bunları eşidənlər, görənlər çaş-baş qalıblar, qəribəliklərin açmasını tapa bilməyiblər və təəccüb içində bunları ilahi bir sirr kimi qəbul ediblər. Bəs cuhudzeynallılar kimlərdir, sənin babana bu ayamanı niyə yapışdırıblar?

Sualımı verəndə biz artıq metronun “İçərişəhər” stansiyası tərəfdən qala divarlarına gəlib çatmışdıq. Vasif dayanıb, sağına-soluna baxdı, sonra da yavaşdan dedi:

– Qulağını bəri tut...Mənim babam, yəni anamın atası Zeynal kişi çox varlı adam olub. Amma bir az...Əşşi, bir az yox ey, lap əməlli-başlı simic olub. Camaat da bunu görüb, adını Cuhud Zeynal qoyub və beləcə bizim bir tərəfimiz dönüb olub cuhudzeynallılar...

Çiyinlərimi çəkib dedim:

– Bir vaxtlar sənin də, mənim də yəhudi tanışlarımız, həmkarlarımız çox olub, amma onların arasında mən simicinə, xəsisinə rast gəlməmişəm və hətta bədxərclik edənlərini də görmüşəm. Maraqlıdır: içərişəhərlilər xəsisləri niyə məhz yəhudilərə oxşadıblar görəsən?

Bu dəfə Vasif çiyinlərini çəkdi:

– Nə bilim?! Camaatdır da...O ayamanı necə yoğurub yapıblarsa, hələ də qopub düşmür. Amma burada bir iş var, axı. Məgər sən Zeynal kişinin vaxtındakı yəhudiləri görmüşdün? Nə bilirsən ki, onlar simic olmayıblar?!

– Düz deyirsən, o vaxtın yəhudilərini görməmişəm və görə də bilməzdim. Hər ikimiz – həm sən, həm də mən qırxıncı ilin sentyabrında doğulmuşuq, amma dünyaya sən məndən altı gün tez göz açmısan. Sən görməmisənsə, mən necə görəydim?! Amma altı gün ora, altı gün bura – bu, prinsipial deyil. Gör mən nə fikirləşirəm: deyirəm, bəlkə baban çox ağıllı olduğuna görə adını Cuhud Zeynal qoyublar?

Vasif ürəkdən gülüb cavab verdi:

– Ola bilər...Hər şey ola bilər...Yəqin elə sən deyəndir, ağıllı olub ki, pulu da, malı-mülkü də olub. Nə qədər olub, – deyə bilmərəm, çünki o puldan şəxsən mənə heç nə çatmayıb. Amma burada pula qətiyyən dəxli olmayan bir məsələ var ki, mənim üçün hələ də qaranlıqdır: dəqiq bilirəm ki, bizimkilərin arasında incəsənət adamları olmayıb. Atam Hacağa nəqliyyat işçisi olub və uzun müddət böyük bir nəqliyyat idarəsinə rəhbərlik edib. 1941-1945-ci illər müharibəsindən sonra isə neçə il Bakının baş “bazarkomu”, yəni kolxoz bazarları idarəsinin rəisi vəzifəsində çalışıb. Əlağa əmim həmin o müharibə illərində Azərbaycan Kommunist (bolşeviklər) Partiyası Mərkəzi Komitəsinin katibi olub. Davadan sonra İrana gedən ilk sovet nümayəndə heyətinə rəhbərlik edib, sonralar isə “Azərittifaq”ın sədri kimi uzun illər səmərəli fəaliyyət göstərib...Bunlar ağşalvarlılardır ha!..Cuhudzeynallılar da iş-güclə məşğul olublar, amma tutaq ki, musiqiçi, rəssam, yaxud da yazıçı kimi tanınmayıblar. Kişilər pul qazanıblar. Yaxşı, bəs onda necə olub ki, “bazarkom” Hacağanın beş oğlundan üçü televiziya və kino rejissoru olub?! Bax, Sirri-Xuda budur ey!..

Sözünü kəsib, əlavə etdim:

– Özü də biri əməkdar incəsənət xadimi, biri xalq artisti, biri də teleinformasiya proqramlarının virtuoz rejissoru. – Sonra da gülümsəyib dedim:

– Görünür, sizinkilərdə incəsənətə, xüsusilə də kino sənətinə gizli bir sevgi olub və bu sevgi nəslin üç nümayəndəsinin timsalında üzə çıxıb, parlayıb. Amma bununla belə, mənim üçün də bir məsələ qaranlıqdır: bir dəfə də eşitmədim ki, Arifə, Azərə “Cuhud Arif”, “Cuhud Azər” desinlər. Səni isə çoxları Cuhud Vasif kimi tanıyır. Bəlkə bu da sirri-xudadır?

– Doğurdan a...a!...

Vasif bu sözü dünyanın ən sadəlövh adamı kimi dedi və əlavə etdi:

– Bilirsən, biri var ki, mal-mülk varisi olasan, biri də var ki, əslini-nəslini tanıdan adın varisi olasan. Bizə – mənə və qardaşlarıma ata-babadan yalnız çalışqanlıq, xeyirxahlıq, zövq, Azərbaycana, Bakıya və İçərişəhərə sevgi miras qaldı. Mən isə üstəlik rəmzi bir ayama varisi də oldum və nəslin adının daşıyıcısı kimi bununla fəxr edir, qürur duyuram...

Vasiflə bəzən ayaqüstü, bəzən də “fundamental” söhbətlərimiz çox olub. Axı, bizim qırx altı illik tanışlığımız qaradinməz adamların tanışlığı olmayıb – demişik, gülmüşük, mübahisə etmişik, mısmırığımızı sallayıb küsüşmüşük, hətta bir-birimizdən incimişik də! Amma inciklik bir-iki gündən çox çəkməyib, çünki bu incikliyin kökündə şəxsi maraqlarımız, deyil, həmin o “fundamental” söhbətlərin gedişində televiziya nəzəriyyəsi və təcrübəsinə dair fikirlərimiz dayanırdı. Yəni televiziya – Həvva nənənin bu “cənnət alması” bizi bircə anın içində küsdürdüyü kimi, çox tez də barışdırırdı və məlum olurdu ki, əslində elə ikimiz də məsələyə eyni cür yanaşırıq, amma birimiz bir “küncdən”, o birimiz də başqa “küncdən”... Və sonra heç nə olmayıbmış kimi, Moskvada keçirilən Azərbaycan mədəniyyəti və incəsənəti günlərindən, ötən əsrin yetmişinci illərində respublikanın rəhbəri Heydər Əliyevin rayonlara və şəhərlərə səfərlərindən, keçirdiyi zona müşavirələrindən reportajlar hazırlayan, pambıq tarlalarında – açıq səma altında televiziya “mavi işıq”larını təşkil edib, onları Azərbaycanın bütün ərazisinə birbaşa yayımlayan xüsusi yaradıcı – texniki qrupların tərkibində birgə çalışırdıq.

O vaxtdan illər keçsə də Vasiflə söhbətlərimin çoxunu nöqtə – vergülünə qədər xatırlayıram. Yaddaşımda o söhbətlərin mövzusu olan o qədər hadisə, təklif, təşəbbüs qalıb ki! Maraqlı və maraqsız, mənalı və mənasız fikirlər, ideyalar, mübahisələr, replikalar...Yadıma salanda bəziləri yenə düşündürür məni, bəziləri isə yenə təəccübləndirir, güldürür... Düşündürənlərini də unutmamışam, təəccübləndirənlərini, güldürənlərini də. Çünki elə bil hələ həmin o illərdə ürəyimə dammışdı ki, vaxt gələcək, Vasif Babayev televiziyanın və televiziya rejissorluğu sənətinin inkişafında xüsusi xidmətləri ilə təkcə Azərbaycanda deyil, Moskvada da tanınacaq, çoxillik yaradıcılıq axtarışları və nailiyyətləri dövlət tərəfindən layiqincə qiymətləndiriləcək və mən də onun barəsində yubiley sözü yazacağam.

Ürəyimə damanlar çin oldu. Vasif respublikanın televiziya, kino və teatr xadimləri arasında sayılıb-seçilən yaradıcı insanlarından biri kimi məşhurlaşdı. Amma yalan danışa bilmərəm, otuz-qırx il bundan qabaq mənim ürəyimə bu qədər vəzifə, fəxri ad, mükafat və sair dama bilməzdi: Azərbaycan televiziyasının sabiq baş rejissoru və bədii rəhbəri, 1994-1996-cı illərdə “MİR” dövlətlərarası teleradio şirkətinin direktoru, sonra “SARA” müstəqil teleradio şirkətinin icraçı direktoru, Moskvada Rusiyanın “İNTER-AZ” müstəqil teleradio şirkətinin vitse-prezidenti, Azərbaycanda xalq artisti adına layiq görülmüş ilk televiziya rejissoru, Beynəlxalq Televiziya və Radio Akademiyasının akademiki, Kinematoqrafçılar İttifaqları Konfederasiyasının və Peşəkar Azərbaycan kinorejissorları Gildiyasının üzvü, keçmiş İttifaqın “Televiziya və radio əlaçısı”, beynəlxalq “Humay” və “Akademik Yusif Məmmədəliyev” mükafatları laureatı, üstəlik də Azərbaycan Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü və təzə bir fərdi mənzil mükafatçısı...

Azər də gəlməmişdi.

Arif Babayev televiziyada öz yaradıcılıq məktəbini yaradıb getmişdi və gedəndə də estafeti rejissorların artıq yeni nəslinin nümayəndələrinə vermişdi ki, onlardan da biri Vasif idi.

Vasif televiziyaya 1964-cü ildə, hələ Dövlət İncəsənət İnstitutunun tələbəsiykən gəldi və özü ilə qəribə bir deyim, mənası anlaşılmayan bir ifadə gətirdi: “Kasıb oğlanam, yetim oğlanam”. İşə təzə köynəkdə, yaxud təzə gödəkcədə gəlirdi, tay-tuş “Mübarəkdir!” deyib, əlavə edəndə ki, “Əcəb yaraşır sənə!”, cavab verirdi ki, “Neynim, kasıb oğlanam, yetim oğlanam”! Yaxşı bir veriliş hazırlayırdı, təbrik edirdilər, o da təbriklərə eyni sözlərlə cavab verirdi.

Amma çox tez bir vaxtda məlum oldu ki, bu “kasıb və yetim” oğlan gecə-gündüz yemədən-içmədən çəkilişlərdə olmağı, montaj otağında yatıb qalmağı hər şeydən üstün tutan, liderlik keyfiyyətləri ilə seçilən, işgüzarlığı, səmərəli yaradıcılıq axtarışları qibtə doğuran, narahat bir gəncdir.

İşə rejissor köməkçisi kimi başlayan V.Babayev vəzifə pillələrini sürətlə keçərək, cəmi beş ildən sonra baş rejissor oldu. Bu, nəinki sovet respublikalarının, hətta sosialist ölkələrinin televiziyaları üzrə rekord bir göstərici sayıla bilərdi.

(Yeri gəlmişkən deyim ki, jurnalistlər arasında buna bənzər bir “rekord” da AzTV-yə məxsus idi: televiziyada işə başlamağımın üçüncü ilində –iyirmi beş yaşımda – Teleradio Komitəsi sədrinini müavini Nəbi Xəzrinin təqdimatı və Komitə sədri Ənvər Əlibəylinin xeyir-duası ilə proqram və buraxılış baş redaksiyasının baş redaktoru təyin edildim. Bundan bir həftə sonra SSRİ Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsi sədrinini müavini Çernışov ölkə televiziyaları rəhbər işçilərinin Moskvada keçirilən müşavirəsini açarkən dedi: “Bakılı həmkarınızı təbrik edə bilərsiniz. Bu gün o, Sovet İttifaqında ən gənc baş redaktordur”).

Onun yaradıcılığının qızıl dövrü Azərbaycan televiziyasının tarixində silinməz iz qoymuş iki böyük yaradıcı insanın – xalq şairi Nəbi Xəzrinin və professor Elşad Quliyevin adları ilə bağlıdır. Azərbaycan televiziyasına rəhbərlik edərkən Nəbi müəllim burada yaradıcılıq mühitinin işıqlanmasına, rasional eksperimentlərə, fikir sərbəstliyinə yol açır, sözün qədir-qiymətinin uca tutulmasına çalışır, jurnalistlərə, rejissor və operatorlara aşıladığı poetik zövqün parlaqlığını sözlə təsvirin vəhdətində görmək istəyirdi. Nəbi Xəzridən sonra əvvəlcə televiziyaya, daha sonra isə həm də radioya rəhbərlik edən Elşad Quliyev öz sələfinin yaradıcılıq prinsiplərinə hörmət bəsləyib yaşatmaqla bərabər, televiziyaya beynəlxalq təcrübəni və kütləvi informasiyanın bu qüdrətli vasitəsinə elmi yanaşmanı gətirdi, Azərbaycan televiziyasını keçmiş sovet ölkəsinin ən qabaqcıl televiziyaları sırasında görmək arzusunu gerçəkləşdirdi.

Onların hər ikisi Vasifin rejissorluq istedadını yüksək qiymətləndirir və mühüm məsələlərin müzakirəsində onun iştirakını vacib sayırdılar.

Maraqlıdır ki, vaxtilə Nəbi Xəzrinin ssenarisi əsasında Bolqarıstana həsr olunmuş “Qızıl güllər diyarı” filmini çəkmiş Vasif sonralar “Nəbi Xəzri” adlı sənədli lentində unudulmaz xalq şairini və onun poeziyasını tamaşaçılara sevə-sevə təqdim etdi, böyük televiziyaçı Elşad Quliyev dünyasını dəyişəndə isə onun xatirəsinə ehtiramını “Televiziyanın xaç atası – Elşad Quliyev gözlərini yumdu” (“Şərq qapısı” qəzeti, 28.05.2008) və “Elşad Quliev – telegpoxa” (“Zerkalo” qəzeti, 05.07.2008) adlı məqalələri ilə bildirdi.

İndi isə mən yaşıdlarımın yaddaşına müraciət etmək istəyirəm və inanıram ki, rejissor V.Babayevin televeriliş və filmlərinin adlarını oxuduqca, onların qəlbini həzin və isti bir nostalgiya döyündürəcək.

“Hər çinardan bir yarpaq”, “Arzular” musiqi poçtu, “Mahnı şəhəri gəzir”, “Nəğməli bağ”, “Yaradıcılıq portretləri”, “Korifeylər”, “Axşam görüşləri”, “24 saat”, “Dalğa”, “Görüşlər, xatirələr”, “Şənbədən şənbəyə”, “Dostluq” konsert studiyası”, “Asiman”, “Ədəbi üfüqlər”, “Həftə”... Bunlar onun yalnız Az TV-də hazırladığı silsilələrdir və buraya əlavə ediləsi hələ çox işlər var ki, onlardan biri də “Yeni il mavi işığı”dır. V.Babayev 1969-cu ildən başlayaraq, düz on səkkiz il ərzində bu bayram verilişlərinin quruluşçu rejissoru olub. 1988-ci ildə isə o, jurnalist Nadejda İsmayılova ilə birlikdə Azərbaycan SSR Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin arxivində araşdırmalar aparıb, Mikayıl Müşfiqin, Abbas Mirzə Şərifzadənin, Ülvi Rəcəbin, Ruhulla Axundovun, Hüseyn Rəhmanovun və Salman Mümtazın şəxsi işlərindəki sənədlər əsasında repressiya qurbanları barəsində silsilə verilişlər hazırlayıb.

1970-1982-ci illərdə V.Babayev şərəfli bir tapşırığa uğurla əməl edib, Azərbaycanın lideri Heydər Əliyevin iştirakilə keçirilən dövlət və hökumət tədbirləri translyasiyalarının, canlı yayımlanan proqramların aparıcı rejissoru olub. 1972-1987-ci illərdə isə o, həmkarı Ramiz Həsənoğlu ilə birlikdə iki ildənbir SSRİ Mərkəzi televiziyasından interviziya sistemi vasitəsilə bütün Avropaya yayımlanan və Azərbaycana həsr edilən verilişlərin müəllifi və rejissoru kimi də tanınmışdı. Həmin proqramlarda ümummilli lider Heydər Əliyev iştirak edirdi. Buradaca qeyd etməliyəm ki, Heydər Əliyev haqqında televiziya və kino salnaməsinin yaradıcılarından biri də Vasif Babayevdir.

Gəlib kinoya çatdıq.

1966-cı ildə Leninqrad televiziyası nəzdində ali televiziya rejissorları kurslarını bitirmiş V.Babayev 40-a qədər sənədli filmin müəllifi və rejissorudur. “Sahil bağı”, artıq xatırladığımız “İçərişəhərin əbədi nağılı”, “Qızıl güllər diyarı” və “Nəbi Xəzri”, “Xuraman”, “Meksika görüşləri”, “Qızıl yamaclar”, “Bakı – Tümen”, “Azərbaycan təranələri”, “Xuraman on il sonra”, “Xahiş edirəm, hazırlıq haqqında məlumat verin”, “Quşlar üçün tələ”, “Ot kökü üstə bitər” sənədli lentləri və Azərbaycanın nailiyyətlərinə həsr olunmuş telefilmlər silsiləsi... Bunların bir çoxu ümumittifaq telefilm festivallarında diplomlara və xüsusi mükafatlara, priz və “Qran pri”lərə layiq görülüb. Ötən əsrin 70-ci – 80-ci illərində Vasif televiziyaya filmlərinin Mosrva, Leninqrad, Bakı, Kiyev, Vladivostok, Tbilisi, Almaatı şəhərlərində keçirilmiş ümumittifaq festivallarının münsiflər heyətinin üzvü də olmuşdu və bu, rejissor və istedadlı sənətkar kimi onun sayılması, nüfuzunun etiraf edilməsi demək idi.

Həmin o səksən səkkizinci ildə Vasif Babayevin həmkarları və Azərbaycan paytaxtının ziyalı elitası onu həm də yurdsevər, lazım gəldikdə müsəlləh bir əsgər olmağı bacaran insan kimi də tanıdı. Və indi bu sözləri yazanda gözlərimin önünə şahidi və iştirakçısı olduğum o qədər hadisə gəlir ki!

Mayın 9-da Dövlət Teleradio Şirkətinin sədri Elşad Quliyev Vasifə və mənə dedi ki, “Azərbaycan KP MK-nin katibi Ramiz Mehdiyevin sizə mühüm bir tapşırığı var. Tez Mərkəzi Komitəyə gedin”.

Getdik. Ramiz müəllim bizi oraya çatan kimi qəbul edib dedi:

– Burada məsləhətləşib, qərara gəlmişik ki, təcili Moskvaya gedəsiniz. Məsələ belədir ki, Henrix Borovik qrupunun aprelin 26-da Mərkəzi televiziya ilə göstərilmiş “Pozisiya” verilişi birdən-birə yenidən proqrama salınıb və mayın 12-də onu ikinci dəfə efirə çıxarmaq istəyirlər. Moskvada Mərkəzi televiziyanın rəhbərləri ilə, lap Borovikin özü ilə görüşməyə çalışmalı, Azərbaycan Respublikasına və xalqına qarşı həmin verilişdə səsləndirilən ittiham və böhtanların əsassız olduğunu sübut etməli və bildirməlisiniz ki, Azərbaycan ictimaiyyəti o verilişin təzədən nümayiş etdirilməsinin qəti əleyhinədir. Çünki bu, regionda vəziyyətin sabitləşməsi işinə zərbə olar, Ermənistanı və Dağlıq Qarabağ separatçılarını isə yeni fitnələrə şirnikləndirər.

Sonra Ramiz müəllim bizə Azərbaycan KP MK-nın mühazirəçilər qrupunun etiraz məktubunu da verdi. Mərkəzi televiziyanın rəhbərliyinə təqdim edəcəyimiz məktubda mühazirəçilərimiz “Pozisiya”nın əsassız ittihamlar, böhtan və uydurmalar üzərində qurulduğunu tutarlı dəlillərlə bənd-bənd sübut etmişdilər.

Moskvaya elə həmin gün, gərək ki, ikinci reyslə uçduq və oraya çatan kimi Daimi Nümayəndəliyimizə getdik. Orada məsələdən xəbərdar idilər.

Ertəsi gün səhər Daimi Nümayəndəliyin rəhbəri, ikimizin də çox yaxşı tanıdığımız Sənan Axundovla görüşdük və xeyir-duamızı alıb, Ostankinoya yollandıq.

...SSRİ Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsi sədrinin birinci müavini L. Kravçenko ədəbi-dram verilişləri baş redaksiyasının baş redaktoru V.Yeqorovu, proqram baş direktoru V. Trusovu otağına dəvət etdi. Sonra üzünü bizə tutub gülə-gülə dedi:

– Dostlar, gəlin, elə edək ki, söhbətimiz uzanmasın. O qədər iş var ki... Hə, buyurun, dinləyirəm sizi.

Məktubu ona verdik və Azərbaycanda kəskin etiraz doğuran məsələnin mahiyyətini izah etməyə çalışıb dedik ki, Mərkəzi televiziyanın hərəkəti adamlarda təəccübə və çaşqınlığa səbəb olur. Moskvadan bütün Sovet İttifaqına və xaricə translyasiya olunan reportajlar, verilişlər onların müəlliflərinin təfriqəçilərə xidmət etdiklərini açıq-aşkar göstərir. Buna görə siz Azərbaycan xalqının hiddətinin səbəbini anlamalı və televiziya ekranında təxribatın qarşısını almalısınız. “Pozisiya” onsuz da öz mənhus işini gördü. Borovik və komandası daha nə istəyir? Məgər aydın deyil ki, belə verilişlər ölüm hökmləridir?! Axı Siz də, biz də televiziya işçiləriyik, həmkarıq və bunu yaxşı bilirik ki, Ermənistanın ərazi iddialarının bu cür verilişlərlə dəstəklənməsi böyük faciələrə aparan yoldur. Doğrudanmı sizə ölümlər, qanlar lazımdır?!

Söhbətin kəlməbəkəlmə hafizəmdə və dəftərçəmdə qalmış bir yeri:

L.Kravçenko: – Verilişin proqramdan çıxarılması fikri real deyil. Bu məsələni biz həll etmirik. Göstəriş yuxarıdan verilib.

Biz: – Yuxarıdan axı, haradan? Lap yuxarıdan?

L.Kravçenko: – Yox, dostlar, bu olmadı. Siz hər şeyi bilmək istəyirsiniz...

Biz: – Qəribədir! Axı niyə də bilməyək?! Məgər aşkarlıq deyil? Və bu aşkarlığı elə həmin o “yuxarıdakılar” elan etməyiblər?

L.Kravçenko: – Belə şeylərə bənd olmayın. Azərbaycanlıları biz səbirli və təmkinli adamlar kimi tanıyırıq. Təmkininizi pozmayın...

Ondan bir də soruşduq:

– Doğrudanmı “Pozisiya”nı proqramdan çıxarmaq mümkün deyil?

Cavab verdi:

– O barədə heç söz ola bilməz. Dedim ki, təşəbbüs bizim deyil. Yuxarıda belə qərara gəliblər. Yaxşısı budur, real işlərə keçək. Məsələn, indi siz Vilen Vasilyeviçlə gedərsiniz, “Pozisiya”ya barəsində nə iradınız varsa, ona deyərsiniz. Ağlabatan iradlar olsa, verilişin müəyyən yerlərini bəlkə də ixtisar edərik. Amma təkrar edirəm: mayın 12-də o, mütləq efirə getməlidir...

V.V.Yeqorov zəkalı adam idi. Bilirdik ki, elmlər doktorudur. Əvvəllər onu Azərbaycan televiziyasına, onun rəhbərliyinə böyük rəğbətlə yanaşan bir adam kimi tanıyırdıq. İndi də bizi diqqətlə dinlədi. Verilişin mətnində səkkiz yerdə ixtisarlar etdik. V.Yeqorovdan xahiş etdik ki, verilişin mətninin çap edildiyi vərəqlərdə ixtisarları öz əli ilə etsin, kənarda “Çıxarılsın” sözünü yazıb, imzalasın. Vilen Vasilyeviç “Baş redaktor kimi məsuliyyəti öz üzərimə götürürəm”,- deyib, mətni qabağına çəkdi, müəyyən olunmuş yerləri qələmi ilə “qılıncladı”. Sonra da “Çıxarılsın” sözünü yazıb imzaladı. (Verilişin mətninin həmin nüsxəsini Bakıya qayıtdıqdan sonra Azərbaycan KP MK-ya verdik. – Ə.A.)

Amma Mərkəzi televiziyanın rəhbərliyi şərt qoydu: bu düzəlişlər Boroviklə də razılaşdırmalıdır.

Həmin gün, yəni mayın 11-də H.Borovik, ABŞ-dan qayıtmalıydı. Onun evinə zəng edib tapşırdılar ki, aeroportdan zəng etsə, qoy, əvvəlcə televiziyaya gəlsin...

Təqribən üç saatdan sonra qapı açıldı və H.Borovik kandarda göründü. Verilişi yenidən təhlil etməyə başladıq. H.Borovik qulaq asdıqca əsəbiləşirdi.

– Qurtardınızmı? – deyə axırda soruşdu,sonra da stolun üstündəki kağızları qamarlayıb, L.Kravçenkonun yanına getdi. Bir azdan qayıdıb gəldi və dedi:

– Vozmojno v vaşix slovax estğ rezon. No gta moə poziüiə. Nikakix sokraheniy, izmeneniy delatğ ne budem.”

Mayın 12-də “Pozisiya” Mərkəzi televiziya ilə yenidən göstərildi. Bu dəfə onun bəzi yerləri azacıq “yumşaldılmışdı”. Amma əsas məsələ bu deyildi: biz artıq bilirdik ki, “Pozisiya” əslində sovet rəhbəri Mixail Qorbaçovun mövqeyidir və ən dəhşətlisi də elə bu idi.

Bakıya qayıdanda təyyarədə bələdçi qızın verdiyi qəzet və jurnalları könülsüz-könülsüz vərəqləyir, nə axtardığımızı heç özümüz də bilmirdik. Birdən Vasif əlindəki jurnalı qabaq oturacağın dal “cibinə” dürtüb dedi:

– Bilirsən, nə düşünürəm bayaqdan? Düşünürəm ki, indi bizə döyüşən televiziya, döyüşən radio və döyüşən mətbuat lazımdır. Yəni bizə öz “Pozisiya”mız lazımdır. Azərbaycan televiziyası səngərə girməli, müqavimət göstərməli, hücuma keçməlidir...

O vaxtdan da Vasif Babayev döyüşən televiziyanın əsgəri oldu və indi də o, döyüşkən bir TeleMetrdir. (Jurnalist Mir Şahinin ANS-dəki “Milli Metr”i düşdü yadıma).

Mən Vasif haqqında söz söyləmək istəyirdim. Amma deyəsən, bu, rejissor qardaşlar – Babayevlər haqqında, bizim çox-çox uzaqlarda qalmış illər, televiziya və ömrünü ona həsr etmiş insanlar haqqında söz oldu.

Vasifi mən bütün bunlardan ayırmağı bacarmadım və ayırmaq istəmədim.

Bəs, yazının adı? Nə üçün məhz “Gün keçdi”?

Doğrudanmı bizim günümüz keçdi?

Yox, elə deyil. Gün keçməyib hələ.

Yazıya belə bir ad seçməklə mən sadəcə olaraq, Ariflə Vasif arasındakı sənət bağlılığına işarə etmək istədim...

Ələkbər Abbasov

525-ci qəzet.- 2010.- 9 sentyabr.- S.24-25.