Mənəvi varisliyin əyani nümunələri

65 yaşını haqlamış Polad Bülbüloğlunun yeni yaradıcılıq uğurları haqqında

Polad Bülbüloğlunun 65 yaşı tamam olur və bu yubileyə ən gözəl hədiyyəni elə onun özü edib: “Oxuyardı Bülbül... Oxuyur Polad Bülbüloğlu” adlı yeni albomu işıq üzü görüb və Azərbaycan xalq mahnılarından ibarət olan bu alboma “Həştərxan”dan tutmuş “Çal-oyna”ya qədər 14 məşhur mahnımız daxil edilib. Polad mahnıları Siyavuş Kərimli ilə birlikdə işləyib və aranjiman da Siyavuşundur. Alboma Palmali Şirkətlər Qrupu sponsorluq edib.

Mən bu quru informativ sətirləri yazıram, içimdə isə indicə dinlədiyim o xalq mahnılarının doğurduğu fərəh, qürur hissini yaşayıram və o fərəh, qürur yalnız onunla bağlı deyil ki, həmin mahnılar mənimdir, mənim xalqıma məxsusdur, – bu, öz yerində; bu fərəhin, qürurun bünövrəsində, ümumiyyətlə, sənətin qadirliyi, sənətin bəşəri mahiyyəti dayanır. Bu mahnıların incəliyi, zərifliyi hansısa coğrafi məkan çərçivəsinə sığmır, o incəlik də, zəriflik də məhəlli yox, bəşəri lirikanın ifadəsidir.

Eyni zamanda, mənim üçün gün işığı kimi aydın bir həqiqətdir ki, milli sənəti duymadan, onu dərindən hiss etmədən, həmin sənəti bəşəri mədəniyyətin səviyyəsində ifadə etmək mümkün deyil. Sən bəşəri mədəniyyətin səviyyəsinə bələd ola bilərsən, ancaq milli sənət sənin varlığının hüceyrələrinə hopmayıbsa, həmin hüceyrənin bir hissəciyinə çevrilməyibsə, o bəşəri mədəniyyət yalnız süni surətdə sənin köməyinə yetə bilər – sünilik isə, bizim yaxşı bildiyimiz kimi, böyük sənətin düşmənidir.

Poladın ifası da, bu mahnıların yenidən işlənməsi də, aranjimanı da əsl sənət nümunəsidir, onların intonasiyası, melodik səs düzümü, ladları, musiqi quruluşu qədim bünövrə üzərində yerləşdirilmiş novatorluq, yenilikdir.

Misilsiz Bülbül ifasından sonra həmin xalq mahnılarını ayrı-ayrı konsertlərdə, məclislərdə ifa etmək, əlbəttə, yaradıcılıq riskidir, çünki bir azərbaycanlı tapmaq olmaz ki, bu mahnıları eşidərkən, o dəqiqə Bülbülün ifasını yada salmasın və bu zaman təhtəlşüur bir müqayisə də qaçılmazdır; ancaq bu ifaların – 14 xalq mahnısının – hamısını bir yerə yığıb, eyni diskdə, bir albom kimi, həm də Bülbülün ifasını xüsusi nəzərə çatdıraraq (əslində, Bülbülün xatirəsinə həsr edərək!), dinləyiciyə təqdim etmək, daha artıq yaradıcı cəsarət tələb edən bir riskdir.

Poladın yeni albomunu dinlədikcə, hiss edirsən: bu risk özünü doğruldub.

Əlbəttə, Bülbülün səsi təkrarsız bir səsdir.

“Milli səs” məfhumu yoxdur, belə demək olmaz və bu ifadə, bu söz birləşməsi – “milli səs” – aydın məsələdir, tamam absurd səslənir, ancaq oxucudan gizlətmirəm, mən Bülbülün ifasında Azərbaycan xalq mahnılarına qulaq asanda o absurd, heç bir məntiqə söykənməyən ifadə – “milli səs” – həmişə fikrimdə dolaşıb.

Elə bil ki, Bülbülün səsi, nəfəsi də o mahnıların özü kimi, bir Azərbaycan nağılı, bayatısı kimi Azərbaycan xalqına mənsubdur, bu xalqın hiss-həyəcanını, bu xalqın mənəvi ruhunu, onun koloritini ifadə etmək üçün yaranıb.

Elə Bülbül sənətinin bu milliliyinə görə də, həmin sənət milli sərhədlər tanımır, bəşəri mahiyyətlidir.

Polad Bülbüloğlu Bülbülün səsini, nəfəsini, Bülbül boğazının xırdalıqlarını yamsılamır, ancaq elə bil ki, o, öz ifasının və interpretasiyasının doğmalığı, məhrəmliyi ilə “oxuyardı Bülbül...” nostalgiyasına, əgər belə demək mümkünsə, bədii-estetik təsginlik gətirir. Polad xalq mahnılarının estetik koloritini, bədii məna dərinliyini hiss edir və bu hissiyyat həmin mahnıların məğzini ifadə etmək üçün münbit zəmin yaradır. Hər bir not səsləndikcə, elə bil, Poladın damarlarındakı Qarabağ genlərinin kodu açılır və Azərbaycan xalq mahnılarının ab-havası, ətri bu dəfə, dinləyicinin içinə dolur.

Azərbaycan xalq mahnılarının (və yəqin ki, başqa xalqların da mahnılarının) əsas estetik xüsusiyyətlərindən biri onların mətninin sadəliyindədir və əlbəttə, bu leksik sadəlik olmasaydı, mahnılar kütləvilik əldə edə bilməzdi, yəni xalqın özünüifadəsinə çevrilməzdi. Ancaq bu, adi sadəlik deyil; bu – əsrlərin estetik süzgəcindən süzülüb gəlmiş bir sadəlikdir ki, indiki kontekstdə zərifliyin, incəliyin, naz-qəmzənin, işvənin sinonimidir:

Girdim yarın bağçasına,

Çiçəklər açmış.

O yar mənim ürəyimdə

Yaralar saçmış...

(“Girdim yarın bağçasına”)

Bağçasında çiçəklər açmış bu sevimli varlığın yarın ürəyində saçdığı yara zərif lirik bir ab-hava yaradır və sənin ustalığın, sənət duyumun, milli koloriti hiss etmək bacarığın elə olmalıdır ki, bu ab-havanı nəinki dinləyiciyə çatdıra biləsən, hətta o anlarda həmin dinləyicinin emosiyalarına sahib olasan.

Poladın ifası, onun bədii-estetik interpretasiyası, yozumu sənətkarlıq baxımından bu çətin işin öhdəsindən gəlir.

Vaxtı ilə mən Bülbülə həsr etdiyim essedə onun oxuduğu “Yaxan düymələ” xalq mahnısından bu bəndi:

Sallanıban gələn dilbər,

Yaxan düymələ, düymələ...

Məni dərdə salan dilbər,

Yaxan düymələ, düymələ...

– misal gətirərək yazmışdım: “Bülbülün oxuduğu o gözəl xalq mahnısı yalnız bir lirik qəhrəmanın hisslərinin, məhəbbətinin ifadəsi deyil. Bülbülün nəfəsi, vurduğu xallar o qədər doğma və məhrəmdir ki, elə bil, Azərbaycan məhəbbət dastanlarının bütün qəhrəmanları – Qərib də, Şah İsmayıl da, Kərəm də, Abbas da xalqın ruhu ilə yaşayan bir vahid obrazda ümumiləşdirilərək əvvəli və sonu olmayan, həyatı yaradan və yaşadan sevgidən, vurğunluqdan söhbət açır.

Kətan köynək, nazik bədən –

Gördüm, bihal oldum,

Bihal oldum, bihal oldum, bihal!..

Bülbülün səsi, ifa tərzi bu sadə sözləri də yalnız bir lirik qəhrəmanın yox, xalqın dilindən söylənən məhəbbət nəğməsi səviyyəsinə ucaldır.”

İndi budur, Poladın albomuna qulaq asıram:

Obaları oymaq-oymaq,

Yalan sözdür yardan doymaq,

Üzü gül, ləbləri qaymaq,

Yalan sözdür yardan doymaq.

(“Evləri var xana-xana”)

Öz-özlüyündə səmimi və sadə sözlərdir, ancaq bu sadəliyi sənət nümunəsinə çevirməkdən ötrü, hətta onu milli sənətin səviyyə göstəricisi dərəcəsinə qaldırmaq üçün, “üzü gül, ləbləri qaymaq” təşbehinin koloritini elə duymalısan, xalqın, millətin içindən qopub gələn təranələri, o təranələrin ladlarını elə hiss etməlisən ki, həmin duyğu, həmin hissiyyat yalnız milli auditoriyaya yox, bəşəri auditoriyaya bədii-estetik təsir etmək gücünə malik olsun və bu zaman, əlbəttə, tərəf-müqabil kimi o faktor da əsasdır ki, eyni zamanda, ifaçılıq mədəniyyətinin də bəşəri səviyyəsinə nəinki bələd olasan, həm də onu əyani şəkildə nümayiş etdirməyi bacarasan.

Poladın sənətində həmin milli hissiyyat da, həmin bəşəri ifaçılıq mədəniyyəti də özünün təbii vəhdətini tapmışdır və mən bunu Polad Bülbüloğlu yaradıcılığının ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri, bəlkə də birincisi hesab edirəm. Onun keçmiş Sovet məkanındakı populyarlığının, – mən bu populyarlığın çox şahidi olmuşam – qazandığı dinləyici sevgisinin də əsas “səbəbkarı” məhz bu xüsusiyyət, bu cəhətdir və deməliyəm ki, bu yerdə də Polad Azərbaycan mədəniyyətinin böyük nümayəndələrindən, o cümlədən də Bülbüldən gələn ənənələri davam və inkişaf etdirir.

Polad Bülbülün ailəsində anadan olub və onun, onilliklərdən bəri davam edən yaradıcılıq yolu açıq-aydın göstərir ki, o, Bülbülün xalqı ifadə edən mahnıları ilə bu xalqın iç dünyasına daxil olub, həmin dünyanın sakini və sənətkarıdır.

Qarabağda, Azərbaycanın qədim mədəniyyət mərkəzlərindən birində – Qafqazın konservatoriyası adlandırılan Şuşada anadan olmuş Bülbül – xalqın içindən çıxmış, ilkin (əsas!) estetik tərbiyəsini xalq mahnıları, Azərbaycan muğamları ilə almış bu gənc xanəndə – xalq müğənnisi idi və keçən əsrin iyirminci illərində həmin gənc xanəndə Bakı konservatoriyasında F.Polyayev, V.Nikolski, İ.Speranski kimi professorların siniflərində təhsil aldı, İtaliyaya gedib Milanda uzunmüddətli təcrübə keçdi, əgər belə demək mümkünsə, “La Skala ustad dərslərini” mənimsəyərək Avropa vokal sənətinin incəliklərinə yiyələndi.

Ən əsası isə, Bülbül öz ifası ilə bu təcrübəni, bu mənimsəməni, bu sənət sahibliyini ifadə etməyi bacardı və Şumanın, Şubertin romanslarının, Neapolitan mahnılarının, Hersoqun (C.Verdi, “Riqaletto”), Loenqrinin (R.Vaqner, “Loenqrin”), Levkonun (N.Rimski-Korsakov, “May gecəsi”), Verterin (C.Massne, “Verter”), Gənc qaraçının (“S.Raxmaninov, “Gənc qaraçı”) və Avropa operasının başqa qəhrəmanlarının, Əsgərin (Ü.Hacıbəyov, “Arşın mal alan”), sonralar isə unudulmaz Koroğlunun (Ü.Hacıbəyov, “Koroğlu”) ariyalarının sevimli ifaçısı yüksəkliyinə qalxdı.

Eyni zamanda Bülbül, heç vəchlə unutmadığı, yadırğamadığı, əksinə, daha artıq bir ehtiras və həvəslə oxuduğu Azərbaycan xalq mahnılarını da həmin vokal mədəniyyətinin yüksək səviyyəsinə qaldırdı.

Bülbül sənətinin ruhunu hiss etmək baxımından, elə bilirəm ki, onun həyatının və fəaliyyətinin belə bir epizodunu xatırlatmaq çox əlamətdardır: İtaliyadan vətənə qayıdan Bülbül Opera və Balet Teatrında solistliyi ilə, konsertlər verməklə bərabər, məşhur xanəndələrin, o cümlədən muğam sənətimizin klassiki Cabbar Qaryağdıoğlunun ifasında Azərbaycan xalq mahnılarını fonoqrafa alır, onları nota köçürməkdə çox fəal iştirak edir, Fikrət Əmirovun, Əfrasiyab Bədəlbəylinin, Səid Rüstəmovun, Tofiq Quliyevin nota köçürüb hazırladıqları 550 (!) xalq rəqsi və mahnıları Bülbülün redaktəsi ilə nəşr olunur.

Bütün bunları ona görə xatırlayıram ki, mən “Oxuyardı Bülbül... Oxuyur Polad Bülbüloğlu” albomunu yaradıcı varisliyin nümunəsi hesab edirəm və bu varisliyin qiymətli cəhəti ondadır ki, söhbət, Üzeyir Hacıbəyovdan gələn, Bülbülün də daxil olduğu və şərəfli yer tutduğu, Qara Qarayevin və Fikrət Əmirovun, Niyazinin və Soltan Hacıbəyovun, Şövkət Məmmədovanın və Fatma Muxtarovanın, Tofiq Quliyevin və Rəşid Behbudovun, Səid Rüstəmovun və Rauf Hacıyevin, digər böyük maestrolarımızın adı ilə bağlı olan ümumazərbaycan musiqi mədəniyyətinin ənənələrindən, həmin ənənələrin davamından gedir.

Bu günlərdə mən Poladın yeni bir proyekti və elə bəri başdan deyim ki, yeni də yaradıcılıq uğuru ilə tanış oldum: o, yeddi xalq mahnısını – “İnnabı”, “Xumar oldum”, “Ay dilbər”, “Kəklik”, “Qara tellər”, “Nə olaydı”, “Qaçaq Nəbi” – simfonik orkestr üçün işləyib.

İtaliyadan qayıtmış Bülbül xanəndələrin ifasını fonoqrafa alır, mahnıları, təsnifləri bizim böyük bəstəkarlarımzla bir yerdə nota salırdısa, Qara Qarayevin sinifini bitirmiş, həyatının bütün gənclik çağlarını Moskvada keçirmiş, Sovet estradasının ulduzlarından biri olmuş Polad Bülbüloğlu bu gün həmin mahnıları simfonik orkestr üçün işləyir və Sergey Skripkanın dirijorluğu ilə Moskva Kinematoqrafiya Orkestrinin yüksək professionallıqla müşayiəti ilə özü də o xalq mahnılarını ifa edir.

Doğrudan da gözəl bir varislik nümunəsi deyilmi?

Vaxtı ilə böyük maestro Niyazi ilk dəfə belə bir təşəbbüs göstərmişdi – “Qaragilə” mahnısını simfonik orkestr üçün işləmişdi və unudulmaz Şövkət Ələkbərova Niyazinin özünün də idarə etdiyi simfonik orkestrin müşayiəti ilə bu mahnını ifa etmişdi. Niyazinin o təşəbbüsü də, Şövkət xanımın o ifası da Azərbaycan vokal sənətinin şedevrini meydana çıxardı, ancaq təəssüf ki, bu iş özünün ardıcıl davamını tapmadı.

Bu baxımdan Poladın fəaliyyətini mən yalnız görkəmli bir bəstəkar fəaliyyəti (və nailiyyəti!) kimi yox, eyni dərəcədə vətəndaş fəaliyyəti kimi qəbul edirəm. Əlbəttə, indiki vaxt çatışmazlığı içində Polad bu əziyyətli işin əvəzinə özü neçə-neçə yeni mahnı, yaxud hansısa simfonik bir əsər yaza bilərdi , ancaq onun Azərbaycan sevgisi, xalqa bağlılığı, onun qanındakı, dediyim, həmin Qarabağ genləri onu məhz bu işi görməyə sövq edib.

“Qara tellər”, yaxud “Qaçaq Nəbi” kimi ən məşhur xalq mahnılarını simfonik orkestr üçün işləmək, hələ məsələnin bir tərəfidir, onları həmin simfonik müşayiət ilə ifa etməyin özü də çox ciddi sənət riskinə getmək deməkdir. Ancaq artıq bildiyimiz kimi, Polad yaradıcılıq riskini xoşlayır və bu dəfə də onun növbəti riski özünü doğruldub: onun ifasında bu folklor inciləri bir tərəfdən milli koloritini saxlayıbsa, digər tərəfdən də dərin simfonik məzmun, zəngin mənəvi mündəricat əldə edib.

Poladın bu işi yalnız onun yaradıcılığında yox, ümumiyyətlə, müasir musiqimizdə hadisədir; yalnız onun yox, müasir musiqimizin nailiyyətidir.

Polad Bülbüloğlu on səkkiz il Azərbaycanın mədəniyyət naziri vəzifəsində işlədi (məncə, Qinnes kitabına düşəsi bir hadisədir!), bu gün o, Rusiya Federasiyası kimi nəhəng və mühüm bir dövlətdə Azərbaycan Respublikasının Fövqəladə və Səlahiyyətli Səfiri vəzifəsində çalışır, ancaq o, əlbəttə, hansı vəzifədə çalışmasından asılı olmayaraq, ilk növbədə sənətkardır, bəstəkar və müğənnidir.

Rəsmi vəzifələr, aydın məsələdir, çox vaxt aparır və öz təcrübəmə istinadən yaxşı bilirəm ki, Poladın da bir sənətkar kimi ən böyük problemi – vaxt, zaman problemidir.

Onun yazdıqları, ifa etdikləri yuxusuz gecələrinin, elementar istirahətdən qoparılmış saatların bəhrəsidir və mənim üçün xoşdur ki, son üç ildə mən dostum Poladı üçüncü dəfə yaradıcılıq uğuru ilə təbrik edirəm: birinci dəfə ilk baleti “Eşq və ölüm”ün müvəffəqiyyətli tamaşası münasibətilə, ikinci dəfə İlyas Əfəndiyevin pyesi əsasında mənim ssenarim üzrə çəkilmiş ikiseriyalı “Hökmdarın taleyi” filminə yazdığı gözəl musiqiyə görə və nəhayət, bu gün, üçüncü dəfə Azərbaycan xalq mahnılarının yeni, uğurlu ifası və uğurlu simfonik təqdimi münasibətilə.

65 yaşlı Polad Bülbüloğlu onilliklər bundan əvvəllərdə olduğu kimi, yenə Azərbaycan musiqi sənətinin ön cərgəsindədir və mən sidq-ürəkdən inanıram ki, gələcəkdə Poladı hələ çox yaradıcılıq qələbələri, çox təbriklər gözləyir.

ELÇİN

525-ci qəzet.- 2010.- 30 yanvar.- S.20.