Asta yeri, tabut düşər
çiynindən...
Zakir Fəxriyə şanlı məktub
Əziz
qardaşım, Zakir Fəxri!
Sənin əziz
adam olduğunu hamı bilir – çünki
sən tale adamısan, tale adamı olmayanları heç vaxt əzizləmirlər
və onlar da heç vaxt əziz ola bilmir. Əgər sən
tale adamı olmasaydın, əgər tale səni öz
doğması bilməsəydi, heç vaxt səni belə
ağır sınağa çəkməzdi- tale etibarına
bax də...
Sənin
qardaş olduğunu çox adam bilməsə
də ikimiz yaxşı bilirik, bir beldən gəlmişik –
Sözün belindən.
Allahdan gizlin deyil, oxucudan nə gizlin. Xristianların
ölüsü düşəndə özlərinə əziyyət
verməmək üçün yemək – içmək məsələsini
hadisə yerindəcə həll eləyirlər. Bizlər isə əvvəlcə hüzr sahibinə
baş sağlığı verib çadırdan
çıxırıq, sonra da gedib yasdan
çıxırıq.
Yenə restoranların birində yasdan
çıxırıq. Dörd nəfərik. Akademik, uşaqlıq dostum Hətəm Quliyev, Beynəlxalq
Avrasiya Mətbuat Fondunun prezidenti Umud Rəhimoğlu, Zakir Fəxri
və mən. Təxminən iki yüz –
iki yüz əlli qramlıq məsafə qət eliyəndən
sonra könlüm şeir istədi. Hətəm
Quliyev ömründə bir misra da şeir yazmayıb, heç
yaza da bilməz, qabiliyyəti çatmaz. Umud Rəhimoğlu
isə Moskvadakı Maksim Qorki adına
Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunun poeziya şöbəsini
bitirsə də, bilirdim ki, çoxdandı şeir yazmır. Kimə müraciət etməliydim? Zakir Fəxriyə.
O da ki, belə şeylərdə üzüyoladı. Xahiş elədim, sözümü yerə
salmadı, çünki bilir ki, söz yerə düşəndə
cingildəyib şüşə kimi qırıq-qırıq
olur. O, üç şeir oxudu. Birinci
şeir – “Çiynimdə tabut gəzirəm” məni necə
tutdusa, Zakirin sonra oxuduğu ikinci və üçüncü
şeirə qulaq asa bilmədim, nəzakət xətrinə
başımı silkələyir, hərdən də baş
barmağımı dikəldib ona göstərirdim. Bəlkə
də “Çiynimdə tabut gəzirəm”dən sonra ya uzun
bir fasiləyə ehtiyac vardı, ya da, ümumiyyətlə
ikinci, üçüncü, şeiri oxumaq lazım deyildi – dəqiq
bir şey deyə bilmərəm, heç özüm
üçün də aydınlaşdırmamışam, sizə
nə deyim ki...
Hər
birimiz öz adamlığımız boyda bu şeirdən
mütəəssir olmuşduq – elə təsirlənmişdik
ki, ortalığa çökən sükut boyda... Mən şəxsən birinci şeirin sükutunda
ilişib qalmışdım və heç kəs öz
xoşumla olmadan məni ordan qopara bilməzdi.
Böyük
Yaradanın yazdığına Böyük Yaradanın
özü boyda hörmət və ağılla yanaşan
Zakir Fəxri, Allahın ona ənam kimi verdiyi dərdin
eşqiylə göz yaşında qüsl eləyə-eləyə
yer üzündəki bəndə çoxluğundan imdad diləmədən
ən ağır yükün altında doğulubmuş kimi
deyir:
Alışdım
tək daşımağa,
Çiynimdə
yük daşımağa,
Yer yox bir
tük daşımağa,
Çiynimdə tabut gəzirəm.
Qardaşım
Zakir. Kim dərdini tək daşıyırsa, o
zaman Dərd xoşbəxt olur – çünki dərd kütləviləşmir,
kültəviləşən kimi bütün
ağırlığını da, sambalı ilə bərabər
mənasını da itirir – ölür. Sən
ölüdaşıyan deyilsən ki, dərddaşıyansan...
Yorulmayasan,
Zakir Fəxri!
Dolaşıram
dağı-daşı,
Nə zər, nə yaqut gəzirəm.
Düyün-düyün
yollarımı
Aça-aça
oxuyan, bir
Kökdən düşmüş ud gəzirəm.
Çiynimdə tabut gəzirəm.
Dağ-daş sənin dərdindən-yükündən
öz payını götürür, ona görə
özün də bilmədən dağı-daşı
dolaşırsan.
Nə zər, nə də yaqut gəzirsən – düz eləyirsən,
bilirsən ki, nə onları sənə verən olacaq, nə
də ki, səndə onları tapmaq təpəri yoxdu – təpər
yoxdursa, onlar da yoxdu.
Kökdən
düşmüş bir uda pənah aparmaq istəyirsən ki,
Taleyin öz əllərilə düyünlədiyi
yollarını açsın – nə olar, insan istəyidi;
ancaq Ud bilsə ki, sənin yollarını düyünləyən
Taledi cavab çox qısa olacaq: Mən Taleyin işlərinə
qarışmıram.
Gəzirəm
dörd bir tərəfi,
Bilmirəm
yolum haradı,
Çəkir
məni sirr tərəfi...
Ölümü
gördüm deyəsən
Görəsən olum haradı?
Dərs kitablarının dediyinə şübhə eləməsək,
dünyadakı bütün cisimlərin xüsusi çəkisi
var və hamısı da bir-birindən fərqlənir. Sənin
şeirinin əhatəsində isə dünyadakı cisimlərin
içində xüsusi çəkisinə görə ən
ağır olanı elə çiynində gəzdirdiyin
tabutdu. Çiynində dünyanın ən
ağır cismini – tabutu gəzdirə-gəzdirə dörd
bir tərəfi gəzib dolaşmaq adamdan, kişidən, lap
elə, necə deyiblər, lirik qəhrəmanın
özündən böyük qeyrət və təpər istəyir.
Bunların ikisi də səndə var; Bu, sənin
qismətindi. Ölümdən qaçmaq,
aralanmaq, onunla təhlükəsiz məsafədə dayanmaq,
baş girləmək də müstəsna hallarda
mümkün olub-belə bir nəzəriyyə də var –
ancaq qismətdən qaçmaq mümkün olmayıb. Əslində isə qismətdən qaçmaq isə
qismətə goğru qaçmaq deməkdir.
Deyirsən ki, “bilmirəm yolum haradı”. Yollar, milyon
illərdi ki, hara gedib çıxacaqlarını mənzil
başına qədər dəqiqləşdiriblər.
Ancaq hara gedəcəyini bilməyən adam
bu yollarla gedəndə yolları da çaşdırırlar.
Bu misradakı ovqatından belə
çıxır ki, yolları çaşdıranlardan biri də
sənsən, Zakir Fəxri. Dünyanın yolları
çaşanda isə aləm bir-birinə qarışır,
hər şey pırtdaşıq düşür – eynilə sənin
içindəki kimi...
“Çəkir
məni sirr tərəfi...” İnsan ancaq reallıqdan yorulanda,
yorulub tükənəndə, tükənib
halsızlaşanda, özünün varlığını
hiss eləmək və buna az da olsa inanmaq üçün
sirli-sehirli bir tərəfin içində olmaq istəyir ki,
bu da insani olduğu qədər də başa düşüləndir,
bəraəti var. Və bu ovqatda Ölüm insanın
gözünə görünə bilər – özü də
qığılcım kimi yox, böyük bir ərazi kimi. Sən də bunu təsdiqləyirsən, deyirsən
ki, “Ölümü gördüm deyəsən, görəsən
ölüm haradı?”
Başa
düşülən, başa düşüldüyü qədər
də qəbul olunandır ki, insan ölüm adlı ərazidə
mıxlanıb duranda və yaxud bitib qalanda nə istəyəcək:
Suyuna
dodaq dəyməmiş,
Köksünə
ayaq dəyməmiş,
Sinəsinə
ox dəyməmiş,
Gözdən
uzaq yurd gəzirəm,
Çiynimdə tabut gəzirəm.
Bilə-bilə
ki, gözdən uzaq heç nə yoxdu – ağac, ölkə,
torpaq, su... Bilə-bilə ki, gözdən uzaq nə
varsa (?) könüldən də uzaqdı. Deyirsən də...
başqa çarən də yoxdu axı... Amma burası da bir
həqiqətdir ki, çarəni həmişə çarəsizlər
tapıblar... “Suyuna dodaq dəyməmiş” ifadəsi
mənim ürəyimdə dünyanın bakirəlik
assosiasiyasını yaratdı. Və hesab
edirəm ki, “Suyuna dodaq dəyməmiş...” deyimi
Sözün ən bakirə, ən ilıq və ən
uğurlu diriliyidir. Bu dirilik, böyük mənada
Sözün cavanlığıdır, Sözün
özünü təzəcə tanıdığı məqamın
şəklidir...
Dörd yana meydan sulayan,
Səsi
ruhumu dalayan,
Axirət
deyib ulayan,
Yalqız
qalmış Qurd gəzirəm,
Çiynimdə tabut gəzirəm.
Misra-misra baxaq; “Dörd yana meydan sulayan”. Sən nəinki
meydan sulaya bilirsən, əslində heç meydanın yoxdu və
meydansızlıq ovqatından doğan, çiynindəki tabut
qədər ağır bir qibtədir lirik qəhrəmanın
çırpıntısı. Və bu elə
bir çırpıntıdır, elə bir
çırpınmadır ki, yetişmişi qala-qala kalı
tökülür.
İkinci misra. “Səsi ruhumu dalayan” – dalayacaq da,
çünki sənin ruhun yalquzağın səsinə
sürtünə-sürtünə göyərib, bitib,
qalıb.
Üçüncü. “Axirət deyib ulayan” –
Yalquzaq olmaqdan bezmiş qurd axirəti və yaxud mən, o
qurdun çiynində qurd tabutu gördüm – o da çiynində
tabut ulayırdı, çiynində tabut gəzirdi. Bu, hara getdiyini bilməyən lirik qəhrəmanın
o qurda qoşulub hara gedəcəyini bilmək istəyidir.
Şeirin
axırına macal oxuduğun bu misraları eşidəndə
isə özümü, ölüm-dirim arası məsafədə
çırpınan, baş girləyən bəşər
tarixinin doğum evində hiss elədim:
Balalar
çiçək doğulur,
Gül doğulur balalar.
Balalar
göyçək doğulur,
... Qul
doğulur balalar
Torpaqdan
altun doğulur,
Daşlardan
yaqut doğulur,
Nədənsə,
şair doğulan
Çiynində tabut doğulur.
Çiçək doğulan, gül doğulan, göyçək doğulan balaların içində qul doğulan balalardan da yan keçməmisən, elə dəqiq, sərrast demisən ki, elə bil onları mamaça kimi özün tutmusan, göbəklərini özün kəsib, özün bələmisən və vermisən bəşəriyyətin qucağına!!! Və demisən ki, “yarıyanlardan olsun” – qul necə yarıya bilər ki?! Ancaq Allah istəsə qul da yarıyar – ancaq qul kimi...
Əziz qardaşım Zakir Fəxri.
Torpaqdan altun,
daşlardan yaqut doğulandan sonra deyirsən:
Nədənsə,
şair doğulan
Çiynində tabut doğulur.
Sənin belə təəccüblənməyin məni
də elə sənin qədər təəccübləndirdi
– ancaq tərsinə. Sən də bilməmiş deyilsən ki,
şair niyə çiynində tabutla doğulur. Çünki yer üzündəki adamlar arasında
tabuta ən çox oxşayan şairlərdi. Hətta mənə elə gəlir ki, tabutu şairə
baxıb düzəldiblər, ona oxşadıblar. Bu, oxşatma dəqiqdir, ən azı ona görə
ki, tabuta baxıb şair “düzəltmək” mümkün
deyil. Bu mənim bir versiyamdır, ancaq ikincisi də var. O
da ondan ibarətdir ki, şairdən başqa çiynində
tabut gəzən kim səni görsələr
deyəcəklər ki, baxın, havalanıb. Ancaq
şairə nə deyirlər desinlər, lap daş
atsınlar. Uzaq başı çiynində gəzdirdiyi
tabutun içinə girib özünü qoruya biləcək...
Şeirin
sonluğunda dedin:
Çox
göynətdi ürək məni,
Dərdsiz ürəyə qurd düşər.
Silkələmə
fələk, məni
Çiynimdəki
tabut düşər!..
Şübhəsiz
dahiyanədir!
Əziz qardaşım Zakir Fəxri.
Tabut o
vaxt çiynindən düşəcək ki... Yox! Düşməyəcək – vaxtı gələndə
özün qoyacaqsan yerə, içinə girib
qapağını örtəcəksən. Hətta bunun
harda, hansı qəbiristanlıqda, kimin qəbrinin
qonşuluğunda baş verəcəyini də bilirəm,
ancaq yazmadım, qəddarlıq eləyə bilmədim...
Nə qədər ki, tabutu çiynindən yerə
qoymamısan, deməli vaxtın var. Vaxtın əvvəlinə
qayıt və atabir, anabir doğma taleyinlə qolboyun yaşa,
ol. Ona görə
də, əziz qardaşım Zakir Fəxri, asta yeri, tabut
düşər çiynindən...
P.S.
Növbəti dəfə, yasdançıxma mərasimlərinin
birində məlum üzürlü səbəbdən qulaq asa
bilmədiyim iki şeirini də oxuyarsan, məmnuniyyətlə
dinləyərik...
Mərdəkan, 28 noyabr, 2011-ci il
Seyran
SƏXAVƏT,
525-ci qəzet.-
2011.- 3 dekabr.- S.22.