İnsan nəfsinin ağası olmalıdır

Son vaxtlar nəsrimizdə kənd həyatından bəhs edən maraqlı hekayələrə az rast gəlinir. Bu yaxınlarda “525-ci qəzet”də (18.10.2011) Zemfira Məhərrəmlinin “Nəfs” hekayəsini oxudum. Sözün əsl mənasında çox böyük mənəvi həzz aldım. Hekayədə çox böyük ürək sahibi olan bir azərbaycanlı qadın Güldəstənin həyatından bəhs edilir.

Güldəstə çox ağır həyat yolu keçmiş, əli qabarlı, dörd uşaq anası, həyat yoldaşını erkən itirmiş zəhmətkeş bir qadındır. O, bu əzab-əziyyətə qatlaşır, uşaqlarını böyüdür, onların yaxşı vətəndaş olmasına çalışır, özünə ev-eşik düzəldir, yaxşı yaşaması üçün hər bir şərait yaradır.

Zemfira xanım bu əzabkeş qadının obrazını yüksək səviyyədə yaradır və onun çətinliklə qazandığı ev-eşiyini, pis nəfsli insanların – Çapıq Məhərrəmlərin pozmasını çox yüksək səviyyədə qələmə alıb.

Zemfira xanım “Güldəstə həyət-bacanı süpürmüş toyuq-cücəni hinə salmış, qapılarını bərkitmişdi. Qonşusu Tamaşa xalanın kürt düşmüş çil toyuğunu tülkü aparandan sonra gözü yamanca qorxmuşdu. Toyuq –cücənin yaxın həyətlərə dadanan bu şələquyruğa yem olmasından ehtiyatlanırdı”. Müəllif bir cümlə ilə Güldəstənin dilində kənd həyatını çox maraqlı təsvir edir. Bundan başqa “ocağın közünə atmaq üçün bir qucaq çırpı gətirmiş”, “örüşdən qayıdan mal-qaranı tövləyə rahatlayıb”, “yanı balalı Bəzək inəyini sağmış”, “üzlü süddən qatıq çalıb, qazanın üstünü bərk-bərk basdırmışdı” və s. fikirlərini adi kənd dilində təsvir edib ki, hekayəni oxuduqca bütün bunlar kənd həyatında tam reallığı ilə təsvir edir.

Və ya bu cümləyə diqqət edək:

“...Səhər tezdən su qırağından yığdığı təzə – tər pencərdən bişirdiyi xörəyi boşqablara çəkib süfrəyə düzdü. Təndirə yapdığı ətirli çörəkdən, yuxadan qalaqlayıb ortaya qoydu. Balalarını başına yığıb qarınlarını doyurdu.”

Zemfira xanım adi kənd adətini o qədər sadə dildə təsvir edir ki, burada bir doğmalıq tapırsan və hiss edirsən ki, bu axşam sadə və adi kənd evindəsən. Kənd həyatının ən yaxşı adətlərindən biri ailə üzvlərinin bir yerdə diz-dizə oturub qazanılan halal çörəyi bir süfrə arxasına toplanıb yeməkləri və sonra süfrədə olan çörək qırıntılarını toplayıb istifadə etməsidir. Kəndçi çörəyin qədrini bilir, o çörək qırıntılarını heç vaxt zibil qutusuna atmaz.

Bu kiçik hekayə əslində bir əsərdir, bir romandır. Bu gün hər birimizin belə yazıları oxumağa, balalarımıza, nəvələrimizə nümunə göstərməyə ehtiyac var. Uşaqlarımız kənd həyatının qayda və qanunlarını bilməlidir. Hekayənin bir yerində yazılır:

“...Elə keçən şənbə payızlıq buğdadan dəyirmanda üyütdüyü iri un çuvalını bacısının qapısında düşürüb, Güldəstəni sevindirmişdi.”

Belə bir sual ortaya çıxı: Görəsən bu günkü, kənd cavanları və ya uşaqlar çuvalın nə olduğunu bilirlərmi? Çuval hər bir kəndçi ailəsinin bərəkət nümunəsidir və görəsən bu gün hansı kəndçi ailəsində çuval var? Axı çuvalı toxumaq üçün analarımız qalmayıb. Bu işi bacaran nənələrimiz azalıb. Çörək üçün bərəkət yeri olan çuvalımızı unutmamalıyıq.

Hər birimiz kənd həyatının bütün adət və ənənələrini qoruyub saxlamalıyıq. Müasirliyi qəbul etməklə, keçmişimizi də unutmamalıyıq. Mirzə İbrahimovun “Böyük dayaq” romanı əsasında çəkilmiş filmdə Rüstəm kişinin oğlu Qaraşa vurduğu sillə hamı üçün dərs olmalıdır.

Bəli bu gün də cəmiyyətdə oğrular, 10 manata görə adam öldürənlər, talançılar və quldurlar var.

“Nəfs”in qəhrəmanı Güldəstədir.

Güldəstə sadə bir kənd qadınıdır. Dörd övladını çox çətinliklə böyüdüb, həyat yoldaşı Məmmədi vaxtsız itirib. Bu ailənin bütün yükü Güldəstənin üstünə düşüb. Ancaq “Nəfs”i iti olan Çapıq Məhərrəmlər həmişə olub və bu gün daha çoxdur. Güldəstənin doqquz qoyununa göz dikən Çapıq Məhərrəmi – nəfsinə görə dəfələrlə aldığı cəzayla əlaqədar Məhbəs qanunları ilə cəzalandırsalarda o, “Nəfs”ini saxlaya bilir.

“Güldəstə heyi-hərəkəti qalmasa da qamətini düzəldib üst-başının toz-torpağını çırpdı. İki-üç addım irəlilədi. Əli çomaqlı kişinin ona tərəf yeridiyini görüncə canına üşütmə düşdü. Bu yekəpər, eybəcər adama zəndlə baxdı.

– Ay aman bu ki, çapıq Məhərrəmdir! – deyə var gücü ilə qışqırdı.

Kimin evini taladığını yaxşı bilirsən, özünü tülküyə vurma! Qabağına qatdığın doqquz baş heyvanı Məmmədin yetimlərinin boğazından kəsmisən, namərd oğlu namərd. Nəfsinə yiyəlik edə bilmirsən, belə vicdansızlıq, tamahkarlıq olar?”

“Nəfs” hekayəsini ağır əzab-əziyyət çəkmiş, gecəsini gündüzünə qatmış Güldəstə kimi bir qadının şər üzərində qələbəsi kimi qiymətləndirmək lazımdır. Onsuz da şər qüvvələr həyatda heç vaxt qalib gələ bilməzlər. Çünki Güldəstə kimi analarımız, bacılarımız, nənələrimiz var. Belə olduğu halda Çapıq Məhərrəmlərin sonu yoxdur.

Güldəstə bütün bunları düşünə-düşünə gəldiyi yolla geri qayıdır, qoyun-quzunu haylayıb evə aparır. Tikan kollarının daladığı, qanatdığı ayaqlarına, sivrilib göynəyən dizlərinə fikir vermədən yeriyir, darvazası açıq qalmış, körpə balaları yatan isti ocağına tələsirdi.

Zemfira xanım Məhərrəmli “Nəfs” hekayəsilə Azərbaycan nəsrində Güldəstə kimi qadın obrazını və Çapıq Məhərrəm kimi nəfsi pis, əqidəsiz, əslində cəmiyyətə gərəksiz insan obrazını yaradıb.

Əyyub MƏMMƏDOV

Tibb elmləri üzrə fəlsəfə doktoru,

Respublikanın əməkdar həkimi

525-ci qəzet.- 2011.- 29 dekabr.- S.