Tariximizi yaşadan Qobustan
Əgər
ermənidə belə
qədim, yaşı minilliklərlə ölçülən
tarixi abidələr olsaydı gecə-gündüz
dünyada təbliğat
aparmaqla məşğul
olardı. Biz isə belə zəngin tariximizi nədənsə dünyaya
yetərli şəkildə
tanıtmamışıq. Bu
gün təbliğatın
mahiyyəti, dili, texnologiyası təkmilləşir.
Ona görə də belə mədəniyyət abidələrinin
daha yaxşı qorunub, dünyada tanıdılması üçün
bu sahəyə böyük həcmdə sərmayələrin yatırılmasına
ehtiyac var. Milli dəyərlərin öyrənilməsinə, yaşadılmasına
qoyulan sərmayə ola bilər ki, rentabelli olmasın. Lakin bu yatırımlar millətin gələcəyinə
hesablanır. Necə ki
vaxtı ilə Hacı Zeynalabdin Tağıyev, Ağamusa Nağıyev və digərləri bu missiyanı yerinə yetiriblər. Əgər Qobustan hər hansı səfalı yerdə, yaşıllıqlar
qoynunda olsaydı, indi orada sərmayə
qoymağa can atanların sayı çox olardı. Çünki Tağıyevdən,
Nağıyevdən fərqli
indiki sahibkarlar dəyərlərə
deyil, maraqlara üstünlük verirlər.
Millətin keçmişi
ilə bağlı olan elə dəyərlər
var ki, o
heç bir maddiyyətlə ölçülmür.
Qobustanla
bağlı onu demək olar ki, bu ərazilərə
geniş auditoriyanı,
xüsusilə, xarici turistləri cəlb etmək üçün daha optimal variantlar
tapmağa, cəlbedici
layihələrin gerçəkləşməsinə,
istirahət obyektlərinin
tikintisinə, yaşıllıq
zonalarının sürətlə
salınmasına ehtiyac
var. Digər tərəfdən, tariximizin
bu mərhələsini
dünyaya tanıtmaq üçün ilk öncə bizim Qobustanı öyrənməyimiz,
bilməyimiz zəruridir.
Hər zaman öyündüyümüz İçərişəhərə
Qobustanla müqayisədə
münasibət fərqlidir.
Heç olmasa İçərişəhər paytaxdadır və bu tarixi abidəyə
ictimai nəzarət var. Bakıya gələn istənilən
əcnəbi qonaq İçərişəhərlə tanış ola bilər. Ancaq paytaxtdan xeyli uzaqda, səhrada yerləşən Qobustanla
belə tanışlıq
imkanı zəifdir. Təbii ki, həm İçərişəhərə,
həm də Qobustana doğma münasibət milli dəyərlərmizə verilən
qiymətdir.
Son dövrlər Qobustan tarixi qoruq ərazisində
görülən işləri,
həmin yerlərə
müasir standartlara uyğun yolların çəkilməsini, bəzi
infrastuktur layihələrinin
həyata keçirilməsini
müsbət qiymətləndirmək
olar. Xüsusilə,
Ceyrankeçməz çayı
üzərində tikilib
istifadəyə verilən
körpü qoruğa
girişi xeyli yaxşılaşdıracaq. Digər
tərəfdən həmin
tarixi qoruğa ayrılan səmərəli
vəsaitlər turizm üçündə yeni
imkanlar yarada bilər.
Onu qeyd edək ki, Qobustan tarixi
abidələrinin öyrənilməsi
1939-1940-ci illərdən başlayaraq,
bu günə qədər də davam edir. Bu
sahədə çalışan
bütün tədqiqatçıların
əməyini yüksək
dəyərləndirmək lazımdır. Yalnız onların sayəsində Qobustanla bağlı ətraflı məlumatlar
əldə edərək
bu mədəniyyət
tariximizi tanıya bilmişik. Tədqiqatçıların
verdiyi məlumatlara görə, Qobustan dağlarında Azərbaycan
xalqının maddi və mənəvi mədəniyyətini əks
etdirən 6 mindən çox qədim rəsmlər tapılmışdır.
Qədim yaşayış
məntəqələri, mağaralar
və dayanacaqlar, 40 kurqan qazıntıları
və 100 mindən çox maddi mədəniyyət əşyaları
aşkar olunmuşdur.
Ən qədim rəsmlər mezazoy erasına aid olduğu bildirilir. Ancaq burada bizim
eradan əvvəl də yaşayışın
olması istisna edilmir. Elə buna görə də Qobustan qədim mədəniyyətin
beşiklərindən biri
sayılır. Qobustanın
abidələr məcmusu
nadir rəsmlər kolleksiyası və ibtidai insanların yaşayış tərzini
əks etdirən bir material kimi
dünyada qəbul olunur. Xalq tamaşaları
və incəsənətin
başqa növləri
öz başlanğıcını
məhz Qobustan abidələr kolleksiyasından
götürür.
Qobustandan başlayaraq şimala tərəf Xəzərin sahili boyunca Bakıya və Abşeron yarımadasının ucqarlarına qədər bu tarixi memarlıq ənənələrinə təsadüf olunur. Alimlərimizin qənaətincə, Qobustanın qayaüstü təsvirləri bizim eradan əvvəl X-VIII əsrlərə aid edilir. Böyük bir tarixi əhatə etdiyinə görə Qobustan qayaüstü təsvirləri başqa qayaüstü kolleksiyalardan daha üstündür. Qədim rəsmlərdən başqa Qobustanda, Böyükdaş dağının ətəyində latınca yazılmış sözlər aşkar edilib. Bu yazının bizim eradan əvvəl I əsrə (84-96-cı illər) aid olması və Bakının yaxınlığına qədər Roma qoşunlarının gəlməsi ehtimal edilir. Bundan başqa, Qobustanda XII-XIV əsrlərə aid olan ərəb əlifbası ilə həkk olunmuş yazılara da təsadüf olunur. Şübhəsiz Qobustan elə bir tarixi məkandır ki, orada hələ çox tədqiqatlar aparılacaq, ehtimallar irəli sürüləcək. Ola bilər kimlərsə bu yazı ilə razılaşmasın. Mən hər kəsin fikirlərinə hörmətlə yanaşıram. Ən yaxşısı odur ki, ora səfər edib həmin abidələrlə əyani tanış olmaqdır.
Əkrəm
BƏYDƏMİRLİ
525-ci
qəzet.- 2011.- 3 fevral.- S.2.