Fevral
YAZIÇI SABİR SÜLEYMANOVUN XATİRƏSİNƏ
Qar yağırdı,
geyinib-kecinib çıxdım küçəyə, sevincək
“səndən bir dənədi də”
pıçıldayıb düşündüm ki, deyəsən,
bu fevral ayı qarlı qışın şəklini şəhərdə
tezliklə çəkəcək. Bakıya aramsız
qarın yağmasını arzulaya-arzulaya yön aldım
avtobus dayanacağına və qəfildən
tanıdığım, unuda bilməyəcəyim iki adam
yadıma düşdü. Onlar mənim xatirələrimi həmişə
diri saxlayan, ötən çağları köhnəlməyə
qoymayan kəslərdir. Mən dirilərin son nəfəsdən
sonra ağappaq, bir az da qəşəng simalarını,
gözəl ölüləri görmüşəm. Haqq
dünyasına qovuşan atam, şair Ağa
Laçınlını və 7-ci mikrorayonda, 3 A binasında,
2-ci blokda yaşayan qapı qonşumuz, biz uşaqları
tez-tez maşınında gəzdirən, həmişə
siqaret tüstülədib baş ağrısından şikayətlənən,
istedadlı yazıçı, nəşriyyat redaktoru Sabir
Süleymanovu xatırladım. Atam və Sabir əmi hər
ikisi qışda öldü. Sabir əmi fevralın 17-də
dünyasını dəyişdi. Sabir Süleymanov
ölüsünü gördüyüm ilk adamdır, həm
də evdəki basırıqda yan otağa soxulub meyitə baxan
bir uşağı ölü görkəmiylə qorxutmayan
birisidir. Mən göydən yağan qara baxa-baxa sevinsəm də,
Sabir Süleymanov yadıma düşən təki az
qalıram lap atam kimi əlimi dizimə çırpıb
yana-yana qışqırım: “Vayy! Heyif sənə, Sabir!
Heyif!..” Xatirəmin 1979-cu ilin 17 fevral gəzişməsində
bircə yerdə duruxub qaldım, qara öyrəncəli şəhərin
o gün hansı rəngdə olduğunu anışdıra
bilmədim, ağ bənizli ölünün tarixçəsində
nədənsə ağappaq qar görə bilmədim. Həmin
gün məhəllənin futbol oyunlarında həmişə
seçilən, “FŞM”in (Gənclərin Futbol Məktəbinin
rusca abreviaturasıdır) yetirməsi Novruzu ilk dəfə əlacsız,
fağır gördüm, ölən kişi evin tək
oğul Novruzun atası Sabir əmi idi. Sonra qonşu uşaqlar
Novruza təsəlli verib başını qatdılar, Ramiz əmi
isə onu çəkib evinə apardı və toran qovuşanda
Sabir əminin cənazəsi basdırılmaq
üçün aparıldı ana yurduna, Cəbrayıl
rayonuna. XXI əsrin 2011-ci ilindən, fevral ayının 16-dan
yön alıram 1979-cu ilin 17 fevralına, XX əsrin
Bakısına. Yenə həmin otaq yadıma düşür.
Yaslı evin basırığından göz açmaq olmurdu,
məhəllənin ağbirçəyi Xeyransa xalanın
(Ruhu şad olsun!) başına toplaşan qadınlar
ağlayırdılar, kişilər isə ora-bura vurnuxub, səbirsiz-səbirsiz
qışqırıb bir-birilərni tələsdirirdilər,
hamı ordaydı, tək atamdan savayı. Ağa
Laçınlı işiylə əlaqədar Moskvaya
getmişdi, bir həftədən çox ötsə də gəlib
çıxmırdı, hərdən belə səfərlərdə
ləngiməyi vardı şair atamın. Qəfildən
ağlıma gələni elədim, həmin basırıqdan
içəri soxulub gizlincə boylandım yas düşən
evin yataq otağına. Mənim görüb
tanıdığım, bir az da qarayanız Sabir əmidən əsər-əlamət
qalmamışdı və əcəlin gözəllik verdiyi
bu adama heyrətlə, xeyli baxdım, sonra Ədilə
xalanın gözü məni aldı, mən uşağı
tez qapıdan qovdular ki, qorxub xəstələnməyim. Hər
gün diri gördüyüm adamın ölüsündən
qorxmamağımın səbəbini isə indiyədək də
anlamıram. Mən axı qorxaq uşaq idim. Bəlkə də
çarpayıda uzadılan meyitə, Sabir əmiyə ancaq
Novruzun xətrinə elə uzun-uzadı baxmışam ki,
sonra inciyib deməsin: “Atam öldü, görmədin?” Bəlkə
də ölən adamın necə ağarıb gözəlləşməsi
ovsunlayıb məni. Ömründə ilk dəfə,
özü də Sabir əmi yaşda bir gözəl kişi
görmüşdüm, sağlığında ağ sifəti
seçilməyən birini. Oğlu sakitcə dayanıb
adamlara baxırdı, hətta adama elə gəlirdi ki, Novruz
bir oğulun necə ağlamağının qaydasını
bilmədiyindən utanır, çaşıb qalıb.
Uşaqların çoxu kimi mən də böyük
qardaş sandığım futbolçu Novruzu çox istəyirdim
və sevinirdim ki, hörmət elədiyim, xətrini əziz
tutduğum yazıçı Sabir Süleymanovun belə bir
oğlu var. Bir neçə belə futbolçunun tez-tez
uşaqları başına toplayıb təşkil elədiyi
küçə oyunlarının nəticəsində
“FŞM” Novruz, “MƏHSUL” Nazim, demək olar ki, məhəlləni
çevirmişdilər futbol klubuna. Biz həm də Novruzdan
necə oynamağı, futbolun texnikasını öyrənirdik.
Mən də bu məhəllənin uşağıydım və
hər gün salam verib “əmi” deyə
çağırdığım bir kişinin
ölüsünü görməkdən qaçmağım
sanki onun oğlu yanında yalançı şahidə
çevrilməyimə bərabər idi. Bir ölüyə
baxmaq marağı həm də uşağın bildiyi, tez
anladığı ən böyük ilk həqiqət idi. Mən,
yazıçının öldüyünə və bir də
heç vaxt onu görməyəcəyimə inandım, həmin
gündən isə atamın-anamın taleyindən
başladığım qorxmağa. Atam, yaxud anam mübahisə
eləyəndə, hirslənəndə ilk yadıma
düşən vaxtsız ölüm olurdu, Sabir əmini son dəfə
görməyim belə yoxluğun reallıq olduğuna məni
inandırmışdı, tez-tez Tanrıya da
xatırladırdım: “Allah bizdən iraq elə!” Sabir əmini
aparıb rayonda dəfn elədilər, üç gün sonra
bir axşam atam girdi içəri. Atamın qara
çamadanını yerə qoyub nəfəsini dərməyə,
hal-əhval tutmasına macal vermədən atıldım irəli:
“Ata, Sabir əmi öldü e, apardılar”. Şair Ağa
Laçınlı ilk xəbəri, özü də bəd xəbəri
məndən eşitdiyindən, deyəsən, bir az qəzəbləndi
də, gözləri bərələ-bərələ
dönüb anama baxdı, anam başını tərpədəndə
qəfil əlində tutduğu çamadanı yerə salan
şair qışqırdı: “Vaayyy!!!”. Sonra dizinə
çırpdı: “Əyə, özünü bədbəxt
elədin, hayıf sana, Sabir, vay, vay!” Atam səssizcə oturdu,
azca kövrəldi. Atamla Sabir əmi xarakterlərinə,
dünyagörüşlərinə görə tamam fərqli
adamlar idilər. Birinin bəyənmədiyinə o biri normal
baxır, hər ikisi də həmişə özünü
haqlı sanırdı. Onların arasında söz-söhbət,
inciklik də olmuşdu, amma heç zaman o vaxt dilə
düşən “bezdaren” kəlməsini bir-birilərinə
layiq bilməmişdilər. Atam el-obaya bağlı bir
yazarın yazdıqlarını bəyənirdi və Sabir
Süleymanovun yazıçı müşahidələri,
üslubu, dili, mövzularının qaynaqlandığı mənbə
– kənd Ağa Laçınlının
yaşadığı tarixçənin doğma ünvanı
idi. Atamla küsülü olan çağlarında tez-tez məni
görən Sabir əmi hər dəfə eyni sualı verirdi:
”Kitab oxuyursanmı? Çox şeir, hekayə oxu,
Ağanın da şeirlərini oxu”. Sabir əminin povest, hekayələri
barədə atamla söhbət zamanı isə mən Ağa
Laçınlının dilindən bu sözləri
eşitdim: “Görürsən, başına dönüm, deməklə
deyil ha, yazdıqlarında kənd ətri, dağ havası
var, yazıçıdı, oxu əsərlərini”. Sonra mən
Sabir Süleymanovun yazdıqlarının, demək olar,
hamısını oxudum və yəqin gələcəkdə
yenə oxuyacam. Qar səngidi, nələrisə bilməkdən
ötrü, unutduğum bəzi məqamları irəliyə
çəkib baxmaq üçün xatirələrimi
çox çək-çevir elədim, sonra işıq
öləzidi. Mən bunları bilirəm, mən iki yazarın
diri çağlarının və ölən günlərinin
şahidiyəm. Sabir əmi də, atam Ağa da hər ikisi
qışda öldü. Sabir Süleymanov öləndə 42
yaşı vardı, heç mənim atam kimi qocalmağa macal
da tapmadı. Ağa Laçınlı 67 yaşında
öldü, onu isə ata yurdunda basdıra bilmədilər.
İndiyəcən həmin yerlər – Sabir Süleymanovun
basdırıldığı və Ağa
Laçınlının dirisinin də,
ölüsünün də həsrət qaldığı
torpaqlar düşmən işğalındadır.
Oqtay QORÇU
525-ci qəzet.- 2011.- 17 fevral.- S.7.