“Bayrağa görə təhqir
olunmağı şərəf hesab edirəm”
“70 yaşda özümü
çox yaxşı hiss edirəm. “İllər necə gəldi,
keçdi, bilmədim” deməyəcəm. Çünki bilirəm
70 ilim necə keçib. Döyülə-döyülə,
söyülə-söyülə bu yolları gəlmişik.
Amma o günlər çox gözəl, həm də şərəfli
günlər idi...”.
Martın 3-də 70 yaşını tamamlayacaq Dilarə Əliyeva adına Qadın Hüquqları Müdafiə Cəmiyyətinin rəhbəri Novella Cəfəroğlunu bu gün təkcə Azərbaycanda deyil, onun hüdudlarından kənarda da yaxşı tanıyırlar. 70 ilinin düz yarısını mübarizəyə, insan haqlarının müdafiəsinə həsr edən Novella xanım ömrünün sonuna kimi bu yolla addımlayacağını deyir. Nəinki yubiley, heç ad gününü də təmtəraqlı qeyd etməyi xoşlamayan Novella xanım keçdiyi gərgin, amma özünün də dediyi kimi şərəfli ömür yolu barədə danışır, arzularını da bizimlə bölüşür.
OĞURLUQ ÜSTÜNDƏ
DÖYÜLMƏMİŞİK
–Müstəqilliyimizə
nail olmaq bizim üçün bir şərəf idi. Hamımız
müstəqilliyimizin qazanılmasında iştirak etmişik.
Xatırlayıram ki, parlamentdə bayrağı qəbul edən
gün biz o bayraqla Əzizbəyov heykəlinin yanı ilə
parlamentə doğru hərəkət edirdik, onda
bayrağı qırıb bizi döydülər. Bayraq
üstündə təhqir olunmağı şərəf
hesab edirəm. Oğurluq, pis işlər üstündə
döyülməmişik ki. Ona görə hesab edirəm ki, mən
və milli mücadilə aparan insanların hamısı şərəfli
yol keçib. Baxmayaraq bu dövlət bizimdir və biz dövlətimizi
çox sevirik. Bu dövləti özümüz qurmuşuq və
onu sevirik. Düzdür, əskikləri də var, hökumətə
çoxlu iradlarımız da var. Amma dövlət bizimdir. Əgər
məmurlar milləti sevə-sevə idarə etsələr,
onda problemlər də azalar.
70 İLDƏ ÇOXLU ARZULARIM OLUB, ONLARIN BƏZİSİNƏ
ÇATMIŞAM, BƏZİSİNƏ YOX
–Amma bu məni məyus etmir.
Hərtərəfli həyat yolu keçmişəm.
Cavanlıqdan biz dissidentlərin kitablarını oxuyurduq.
1969-cu ildə bəlkə heç kim bilməyəndə
Elçibəy mənə Məmməd Əmin Rəsulzadə,
Atatürk barədə danışıb,
bayrağımızı göstərib. O da mənim
üçün böyük şərəfdir. Elçibəy
mənə millətimi sevməyi, hörmət etməyi,
türkçü olmağı aşılayıb. Mən rus
dilli qız idim. Rus dilində təhsil almışdım. Atam
Rəsulzadə barəsində bilirdi, anam Bektaşilərdəndir,
anadolu türküdür. Amma o zaman bu cür insanlara
pantürkst damğası vururdular və belə şeylər
danışmaq da yasaq idi. Lakin hərdən atamın
dostları bizə yığışırdı. Onda 15-16
yaşım olardı. Evimizdə belə söhbətlər
gedirdi. Atamı 17 yaşımda itirmişəm. Atam
dünyasını dəyişəndə 42 yaşı var
idi. O vaxt dayımla Səidə Qocamanlının atası
danışanda, bilirdik ki, nəsə Türkiyə ilə
bağlılığımız var. Amma açıq şəkildə
Rəsulzadə, Azərbaycan Demokratik Respublikası barədə
ilk dəfə Elçibəydən eşitmişəm. Ona
görə hesab edirəm ki, gəncliyimiz də fəal
keçib. Yaşa dolanda da dövlət quruculuğunda
iştirak etmişik. Vətəndaş cəmiyyətinin
qurulmasında, qadınların irəli getməsində,
onların liderlik bacarıqlarına yiyələnmələrində
bizim zəhmətimiz olub. Baxın, bütün partiyalar
parça-parça oldu, bizim cəmiyyət isə
qurulduğundan indiyə qədər əsas sütun üzərində
dayanıb. Həm regionlarda, həm Bakıda ona görə cəmiyyətimiz
monolitliyini saxlayıb ki, bizdə ideoloji dayaq var. Bizi tənqid
edirlər, çox zaman da haqsız tənqid edirlər. Ən
çox müxalifətə işləmişik. Yəni
müxalifət acınacaqlı vəziyyətdə olub,
onları daha çox dəstəkləmişik, kömək
etmişik.
ƏN ÇOX DA MÜXALİFƏT TƏRƏFİNDƏN
VURULMUŞUQ
– İqtidar bizə
qarşı olmalı idi. Çünki biz onu açıq-
açığına tənqid edirdik. Amma müxalifətin
söyməyi bizə doğrudan da ağır gəlirdi.
Düzdür, inciməmişəm, çünki
hamısı balalarımdır, cavandırlar öyrənəcəklər.
Bu cür yanaşma bizi incitsə
də, sındırmır. Mən elə sınaqlardan
keçmişəm, sınmamışam, bir jurnalistin
yazısına görə dünyasında sınmaram. Bəlkə
onlar hesab edirlər ki, düz deyirlər. Pis yazan da,
yaxşı yazan da sağ olsun. Sadəcə olaraq, jurnalist
etikası var da. Yəni onlar gərək bizim
keçmişimizi yada salsınlar. Novella heç vaxt heç
kimə satılmayıb. Bundan sonra da heç kimə
satılmayacaq. Məni dövlət tərəfindən orden
verilməsin gözləməkdə suçladılar.
Birincisi, hələ mənə mükafat verən yoxdur. Digər
tərəfdən, Azərbaycanda 10-15 nəfər var ki, onlar
mükafata layiq insanlardır. Onların içində
özümü də görürəm. Bu millətin,
dövlətin üstündə döyülə-döyülə
mübarizə aparan insanlar olub. Dövlətin mənə
mükafat verməsiilə kimə nə pislik olacaq
MƏN İNDİYƏ QƏDƏR NƏ MÜKAFATA
İŞLƏMİŞƏM
NƏ AYRI BİR İMTİYAZ GÖZLƏMİŞƏM
–İstəsəydim
bunların hamısını ala bilərdim. Fəaliyyətim,
mübarizəm buna görə olmayıb. İnsanlarda
bolşevik təfəkkürünü başa düşə
bilmirəm. Millət mənimdir, yaxşısı da, pisi də.
İqtidar da mənim millətimdir, müxalifət də. Sadəcə
onların arasında fərq var. Hamımız
çalışmalıyıq ki, o fərq olmasın. Bir
masaya oturub danışmağı bacarmalıyıq. İqtidarın
ayrı, müxalifətin ayrı vətəni var məgər?!
Hamısı Azərbaycan vətəndaşlarıdır da.
Mənim indi
elə vaxtımdır ki, nə müharibəyə
çağırış edənəm, nə inqilaba. Mənim
yaşımda insan bunların hamısından keçib. Ona
görə istəyirəm ki, bir masa arxasında oturub, bir birlərinə
sözlərini desinlər. Tənqid olsun, qüsurlar deyilsin, bunlar təbiidir. Amma
bir-birimizi qırmayaq.
HƏMİŞƏ DÖYÜLƏNİN TƏRƏFİNDƏ
OLMUŞAM
– Uşaq vaxtından kimisə
döyəndə, incidəndə onun tərəfini tuturdum.
Savaşmada döyüləni müdafiə edirdim. Bu genetika
ilə bağlıdır, mənə atam və anamdan
keçib. Onlar aciz insanlara, kasıblara həmişə dayaq
dururdular. Bu bir növ bizim ailəmizin ənənəsi idi.
Qohumlu, əqrabalı ailə olmuşuq. Atam 42 yaşında
dünyasını dəyişsə də evimiz hər zaman
qonaqlı-qaralı olub. Rayondan gəlib Bakıda oxuyan qohumlar,
tanışlar həftə sonu hamısı bizdə idilər.
Anam iri tortlar, piroqlar bişirirdi, onlar bizim evdə
çörək yeyirdilər. İndi həmin tələbələrin
çoxu professor, akademikdir. İnsana qayğı atamdan,
anamdan keçib bizə.
Mən həmişə fəal
olmuşam, elə milli mücadiləyə
qoşulmağım da bundan irəli gəlir. Qadın
Hüquqları Müdafiə Cəmiyyətinin yaranması
birbaşa Elçibəyin təşəbbüsü idi.
Dilarə xanım rəhmətliyi çağırıb deyib
ki, Atatürkün qadın hüquqları müdafiə cəmiyyəti
olub və istəyirəm ki, Azərbaycanda da bu olsun. Onda məni
Dilarə xanımla tanış etdi. Mən isə dedim ki,
qadınlarla işləməyi sevmirəm. Çünki
yoldaşımla birgə geoloji ekspedisiyalarda işləyirdim,
yan-yörəmdə həmişə kişilər olurdu.
Qadınların söz- söhbətindən həmişə
qorxurdum. Həmişə kişilərlə baş-başa gəlirdim.
Elçibəyə də dedim ki, qadınlarla iş birliyi
qura bilmərəm. Amma Dilarə xanımla görüşəndən
sonra ondan çox xoşum gəldi. Çox alicənab,
ziyalı bir insan idi. Başa düşdüm ki, qadınlar
daha mərddirlər, daha sadiqdirlər. Hərdən görürsən
qadın mənim haqqımda bir söz deyəndə cavab verirəm,
amma sonra peşimançılığını çəkirəm.
Heç vaxt hansısa qadına qarşı pis münasibət
bəsləməmişəm. Kişilər bu gün bir-birlərini
söyür, sabah birgə olurlar. Düzdür, qadınlarla
müəyyən mənada sözümüz çəp gəlir,
amma hüquq məsələsində həmişə
qadınları üstün tutmuşam.
Kişilərin də
hüquqlarını müdafiə edirik, lakin mənim
üçün prioritet qadınların
hüquqlarıdır. Çünki qadın ailədə
sütundur. Sözsüz, kişisiz ev olmasın. 36
yaşında anam atamı itirib. Anam 86 yaşına, yəni
dünyasını dəyişənə qədər bizə
həm ata, həm ana olub, savad verib. 20 qohum əqrabasına da
ali savad verib, onları idarə edib. Çox zəhmli qadın
idi. Bütün qohum-əqraba ona böyük hörmət bəsləyirdi.
Heç kim sözündən çıxmırdı.
Anamın sözü önəmli idi. Amma atam sağ
qalsaydı, anam ölsəydi, bir-iki arvad alacaqdı, Allah
bilir, biz indi haralarda idik. Qadın hər şeydə
üstündür. Kişinin namusunu, qeyrətini saxlayan da
qadındır. Deyəndə ki, filankəs namuslu kişidir,
deməli, onun arvadı namusludur.
ƏN BÖYÜK ARZUM TURAN DÖVLƏTİNİN
YARANMASIDIR
–Avropaya inteqrasiya
yaxşıdır, amma mən istəyərdim Turan dövlətlərinə
inteqrasiya edək. Avropa Şurası kimi bir Turan dövlətlər
birliyi yaransın, bütün türk dövlətləri,
Qafqaz da ora daxil olsun. Erməni, gürcü də
görsün ki, necə güclü dövlətlər olur. Mən
qlobal fikirləşirəm, amma inanıram ki, bu olacaq.
Çünki Elçibəy 60-cı illərdə
yoldaşımla söhbət zamanı deyəndə ki, bu
sistem dağılacq, onda ağlayıb, qapını
bağlayırdım ki, bunlar dəli olub. Necə ola bilər
ki, belə böyük, nəhəng dövlət
dağılsın. Amma vaxt gəldi, bu baş verdi. Bəlkə
Turan dövlətlərinin birliyini mən görməyəcəm,
amma əminəm ki, Turan dövlətləri qurulacaq,
özü də demokratik, ən gözəl dövlətlər
olacaq. Ərəb dövlətlərindən fərqli olaraq
türkdilli dövlətlər bütün dünyaya nümunə
olacaq.
BƏLKƏ BU
İŞİM OLMASAYDI, ÖZÜMÜ TƏNHA HİSS EDƏRDİM
–Burda xanımlar o qədər
bir-birinə doğmadır ki... Ailəsi olan axşam evinə
gedib, səhər bura qaçır. Mən isə ailəmin
yanına, İzrailə ildə iki dəfə gedirəm.
Onlara əvvəldən dedim ki, siz öz vətəninizi
seçdiniz, mən də öz vətənimi seçirəm.
Onlar da hörmətlə yanaşırlar seçimimə.
Sözsüz ki, mən darıxıram, onlar darıxır. Amma
iş, cəmiyyət, qadınlarla doğma münasibət,
bunlar başımı qatır. Mənim başım
ağrıyanda onlar gəlir, onların başı
ağrıyanda mən gedirəm. Bütün dərdlərimizi,
sirlərimizi bir yedə çözürük, ona görə
burda çətin olmayıb mənim üçün, amma
uşaqlarımı görmək istəyirəm.
YUBİLEY SÖZÜ SOVET DÖNƏMİNDƏN QALIB
–Nə fərqi var, 69, 70,
yaxud 71 yaşın. Filankəs yubileyini qeyd edir deyəndə,
mənə bir cür gəlir. Yaş yaşdır da. Daha nə
yubiley. Ad günümü də heç vaxt geniş qeyd etmirəm.
Özümüz yığışacağıq, banket filan
olmayacaq.
70 yaşımda heç kimdən,
heç nə gözləmirəm, elə dövlətdən
də. Nəsə versələr də sağ olsunlar, verməsələr
də. Çoxlu beynəlxalq mükafatlarım var:
ABŞ-ın sabiq dövlət
katibi Kondaliza Raysın təsis etdiyi “Beynəlxalq Qadın
Şücaəti”,- bu mükafat dünyada cəmi 10 şəxsə
verilib, layiq görüldüyüm digər Marşal
mükafatı isə cəmi 50 nəfərə verilib. Mükafatlarımı
bir-bir saysam çox vaxt aparar. Amma mənim üçün Azərbaycan
dövlətinin verəcəyi qiymət çox önəmlidir.
Əgər dövlətim mənim
xidmətlərimi dəyərləndirəcəksə, deməli,
Azərbaycanda da məni qiymətləndiriblər. Heç kim
də qısqanmasın, bəlkə bu, bir addım olar. Mən
yaşda hamıdan böyüyəm, məndən sonra o birilərinə
də bəlkə mükafat veriləcək. Təvazökarlıqdan
uzaq olsa da, deyim ki, mən gördüyüm işi çox
adam etməyib. Yaxşı onda niyə dövlət
mükafatı almayım?
ÖMRÜMÜN 35 İLİ MƏNƏ DAHA ƏZİZDİR
Novella xanım deyir ki, 70-ci
illərdən bu tərəfə yaşadığı, daha
doğrusu mübarizə apardığı illər ona daha əzizdir.
Demokratik dövlətin bayrağını, gerbini gətirən
insanlarla bir yerdə olmaq tarxdir.
“35 il yemişik,
içmişik, gəzmişik, dissident kitablar oxumuşuq.
İkinci 35 ildə isə özümüzü
tanımışıq, müstəqillik mücadiləsi
aparmışıq. İllər sonra tarixi vərəqləyəndə,
bir qəzet məqaləsində mənim də adım
keçəcəksə, bu artıq şərəfdir...”.
Pərvanə SULTANOVA
525-ci qəzet.- 2011.- 26 fevral.- S.18.