Qırx yaşın romantikası

(“Kuba dəftəri” silsiləsindən)

Yataq da adamlar kimi cürbəcürdü. Bərkliyin, yumşaqlığın min cür halından tutmuş yüz duyğu yaradan qoxusunacan fərqlidi.

Daş kimi sərtliyindən bel-buxunun qırılan əsgərlik qaravulxanasının tapçanı da yataqdı, yumşaqlığı xəyalını cənnət mələklərinin dizləri üstünə aparan beşulduz

hotellərin qu tükündən yastığı, yorğan-döşəyi də.

Qırğız yaylalarındakı çoban yurtasında turş qımız qoxuyan yataq kimi, məsələn, Parisin “Sofitel” hotelində iyi gün boyu üstündə qalan fransız qız ətirli yataq da növbənöv duyğular yaradır.

2008-ci ilin 21 mart gecəsi Havananın sakit küçələrindən birində, kirayədar Karlosun evinin ikinci mərtəbəsində pəncərəsi gül-çiçəkli baxçaya açılan mənzildəki yerim eynən əsgərlikdə bazardan bazara dəyişdirilən yataq ağının qoxusunu verirdi. Ucuz ağardıcı tozundanıydı, ya nədən idisə, sovet ordusunun yataq ağları camaşırxanada yuyulub çıxanda özünəməxsus kimya qoxuyurdu. Bu iy xoşagələn olmasa da, dözülməz də deyildi. Kasıbçılıq duyğusu yaradan ətrə tez öyrəşirdin. Bir də ki, Yerin o boyda yerini tutan ölkənin Yerin yerdə qalan yerini lərzəyə gətirən ordusunda hər bazar eyni cür qoxuyan yataq ağları bir-iki günə dəyişib milyon-milyon oğlanın öz ətrini alırdı.

...Yuxudan ayılanda “kimya” iyi çəkilmişdi, yataqdan öz qoxum gəlirdi, bir də pəncərədən bağça ətri. Yazın ilk günü onsuz da qışı olmayan Havanada da bahar təravətindəydi. Hər il bu günün səhərini qəribə hisslərlə açıram, bu dəfə isə tamam başqa bir səhər idi.

Belarusun Lukaşenkoya müxalif, tanınmış dissident yazıçısının oğlu Aleksandrla qazaxıstanlı hüquq müdafiəçisi, müstəqil jurnalist, keçmiş vicdan məhbusu Sergey yan otaqda artıq ayılmışdılar. Söhbətlərini aydın eşitmirdim, amma hənirtidən güman edirdim ki, nəyinsə ciddi müzakirəsi gedir.

Karlosun xanımı yaxşı bir səhər süfrəsi açmışdı. Mehriban xanımıydı. Süfrəni yeməklərlə bəzədiyi kimi maraqlı söhbətlərlə də rövnəqləndirirdi.

Həmişəki kimi iki yumurtanın qayğanağını, çay, həm də qəhvə sifariş etmişdim, çəhrayı rəngli quava şirəsi də yanında. Bu dostlarla mənimki tuturdu – gülərüz, nikbin, adamı müsbət enerjiylə əhatələyən...

Karlosun xanımı üçümüzə də baxıb ayırd edə bilmirdi ki, hansımız böyüyük, neçə yaşımız var. İnanmırdı ki, tərcüməçimiz Aleksandr məndən düz 15 yaş kiçik, Sergey isə 15 yaş böyükdü. 25 yaşlı Aleksandrın 55 yaşlı Sergeydən kiçik, yaxud 55 yaşlı Sergeyin 25 yaşlı Aleksandrdan böyük olduğunu müəyyən etmək asan deyildi, biri yaşından çox qoca, o biri də çox cavan görünürdü. İkisi də 40 yaşlı Vahidlə yaşıdıydılar elə bil.

Günün planını Sergey açıqladı: “Maşın götürüb Santa-Klaraya gedək, işimizi görüb qayıdanda özümüzü dənizə verərik, axşam da Allah kərimdi”. Maşını da Aleksandr sürəcəkmiş. Səhər elə bunu müzakirə edirmişlər.

Sergey deyən oldu. Bir saat sonra kirayəlik “Opel” üzü Santa-Klaraya şütüyürdü. Adanın mərkəzi hissəsində yerləşən Santa-Klara inqilab beşiyi sayılır. Əsasən onunla məşhurdu ki, Çe Gevara 1958-ci ilin son günlərində burda döyüşüb. 1997-ci ildə meyitinin qalıqları Boliviyadan gətirilib şəhərin qərbində təntənəylə basdırılıb, üstündə mavzoley tikilib.

Santa-Klaranın yerli fəalları ilə görüşüb geri dönəndə Çe Gevaranın qəbrini ziyarət eləməyi heç ağlımıza belə gətirmədik. Şəhərin çıxacağındakı sovet qəhrəmanlıq abidələrinə bənzəyən heykəlin yanında şəkil çəkdirmək də sırf statistik maraqdan doğdu.

Bu inqilab romantiki kiminçünsə qəhrəman ola bilər, amma biz onu absurd ideyası ilə milyon-milyon insanı bədbəxt edənlərdən sayırıq. Uğrunda vuruşduğu hansısa ideyanın göz qabağındakı nəticəsiydi Kuba: aclıq və səfalət ölkəsi.

Çe Gevara Latın Amerikasının az qala nağıl qəhrəmanı, əfsanəyə dönmüş mübarizə simvoludu. “Hər yerdə azadlıq uğrunda mübarizə aparan xalqların önündə gedən” Çe xüsusilə gənclərin sevimli qəhrəmanıdı. “Mənim kimi düşünməyən dostum ola bilməz” deyən bu macərapərəst inqilabçı bolşeviklərin və onların mübarizə metodunun heyranı idi. Deyilənə görə, Leninə olan sevgisini oğluna Vladimir adı verməklə nümayiş etdirib. Çox da ki, rəsmi bioqrafiyasında Vladimir adlı oğlu yoxdu. Qəhrəmanların rəsmi olmayan oğulları ola bilməzmi? Dünya onu yönəldənlərin saxta bioqrafiyalarına azmı şahidlik edib?

Onun tez bir zamanda milyonların sevimlisinə çevrilməsində bioqrafiyası da az rol oynamayıb: Argentinada doğulub imkanlı ailədə burjua tərbiyəsi görən, mükəmməl təhsil alan, rahat həyatını dünyanın müxtəlif yerlərində ağır inqilabçı ömrünə dəyişən “ac və yoxsullar dünyası”nın qəhrəmanı, əqidəsi yolunda qurban gedən əfsanəvi şəxs, bütöv bir qitə miqyasında düşünən inqilabçı.

Romantik ömrün sehrli 40-cı qapısında qalan – 39 yaşında öldürülən Komandante!

Hobbisi “onun kimi düşünməyən”ləri dizi üstə oturdub boynunun arxasından güllələmək olub. Kuba gəncliyi bunu hələ sonralar biləcək. Biz isə artıq kommunistlərin nə qədər başkəsəni kütlələrin sevimli qəhrəmanına çevirdiklərinin şahidi olmuşuq.

Diktaturalar öz qəhrəmanlarını yaratmaqda bütün siyasi rejimlərə dərs keçər. Anjey Vaydanın “Mərmər adam” filmi (belə filmləri az deyil) sıradan bir bənnanın necə əmək qəhrəmanına çevrilməsinə parlaq nümunələrindəndi. Belə misallar minlərlədi.

Çenin bütün dünyada məşhur rəmzi olan ağ-qara şəklini irland rəssamı Cim Fiçpatrik çəkib. Ədalət aşiqinin inqilab romantikasını ideallaşdırmaq üçün ilk növbədə onun şəklindən qəşəng obraz yaratmaq lazım idi. Əfsanələr, nağıllar da bu obraza uyğun uydurulacaqdı.

Ernesto Çe Gevara belə obraz üçün çox ustalıqla düşünülmüşdü. Onun qəşəng üz cizgiləri seyrək saqqalı fonunda çox cəlbediciydi, dodağındakı siqar isə imicinə xüsusi çalar qatırdı. Asta hərəkəti, sakit danışığı, iti zəkası, dərin baxışları, ucadan cingiltili gülüşü xarizmasını daha da artırırdı. Onunla ünsiyyətdə olmuş xanımlar, xüsusən də jurnalist qadınlar nə qədər çalışsalar da, heyranlıqlarını gizlədə bilmirdilər.

Azərbaycanda da Çesevərlər az deyilmiş, hətta klubları da varmış. Bir dəfə biriylə əməlli-başlı mübahisəmiz düşdü. Elə ağızdolusu danışırdı ki, guya Kubanın tropik meşələrində, Konqoda, Boliviyada bir yerdə vuruşublarmış. Onu inandırmaq istəyirdim ki, romantik inqilabçı kimi Ənvər Paşa Çedən qat-qat doğmadı bizə, bəlli bir ideyası olub. Turan yolunda Türkiyədən üzü bəri yol keçib, Türküstan çöllərində əlində silah vuruşub, elə orada da ölüb. Dediklərim beyninə batmışdı, deyəsən.

Kubadan bizim solçu yazarımız, qocaman Çesevərimiz üçün üstündə fotosu olan bir neçə suvenir almışdım. Başqa məsələlər kimi Çe Gevaraya da münasibətində saxtalıq duyduğumdan ona aldığım suvenirləri başqalarına payladım...

Havana ətrafındakı çimərliyə çatanda günortadan keçmişdi. Günəş görünməsə də, hava istiydi. Özümüzü qamış çətirin altına verib yemək sifariş elədik, içki istədik. Yemək gələnədək Atlantik okeanının sularına baş vurduq.

Okean əzəmətini dalğalarının böyüklüyü, ağırlığı ilə göstərir. Su isti, səma buludların min cür rəngində, sahildəki palmalar kölgəsində sevişən cütlüklərin keşiyində. Dalğaların hündürünü tutmaq həvəsi ən şirin sevgiyə qovuşmaq istəyi kimidi. Hər belə dalğanı qarşılayıb yola salanda suda batıb çıxırsan və ətrafa dünyaya bir də gəlmisən kimi təzədən baxırsan.

Dörd bir yan adamla doludu, “qol-qola kişilər, qadınlar keçir”, kimi quma uzanır, kimi dairə qurub ça-ça-ça sədaları altında nazlanır, kimi də suda öpüşür.

Suda öpüşən cütlük elə bəxtəvər idi ki, dünyadan xəbəri yoxuydu, elə bil Həvvayla Adəm bir-birinə sarılıb, hələ cənnət almasını görməyiblər.

Az sonra qara-qara buludlar okeanın üstünü alanda, göydə şimşək çaxıb oxuyanların səsini batıranda, göy sel olub üzü aşağı axanda, hamı qaçıb daldalanmağa yer axtaranda “Adəmlə Həvva” qaçmadı, sevişməyə davam etdilər. Onlar yağış damlaları arxasında tül dalındakı kimi görünürdülər.

Okeanda onlardan başqası yox idi, yalnız uzaqda tək-tük qaraltı görünürdü. Bu mənzərəyə sahil boyu daldalanacaqlara yığılanlar sevgi kinosuna baxan kimi baxırdılar.

Dəqiqələr keçir, dalğaların sayı və boyu artırdı. Şimşək göyün kardioqramını cızırdı. Okeanla göy bir-birinə qarışmışdı – bu qarışığın tükürpərdici səsi vardı. Sevgililər isə bir-birindən ayrılmır, talelərinə yazılmış andan bərk-bərk yapışıb buraxmaq istəmirdilər.

Adamlar narahat halda onlara baxırdılar, təlaşlananlar da vardı. Yaşı altmışı ötmüş bir fransız qadın çətirin altından çıxıb yağışın ağır, ilıq damlaları başına döyəcləyə-döyəcləyə okeanın qırağınacan gəldi, üzü sevişənlərə sarı durub əl çalmağa başladı. Fransız romantikası leysan altında da dipdiridi – hərəkətindən xoşum gəldiyindən qaçıb yanında durdum. Mən də alqışlamağa başladım! Əvvəl Aleksandr, sonra Sergey də bizə qoşuldular. Daha sonra adamlar bir-bir, beş-beş, on-on gəlib yanımızda sıralandılar. Dünyanın yüz yerindən gəlmiş bu turistlər bəlkə də ömürlərinin ən maraqlı canlı filminə baxırdılar. Dondurma, meyvə satan yerli uşaqlar qışqırışırdılar.

Bizi ilk görən “Adəm” oldu. Qolunu boyunbağı kimi “Həvva”nın boynundan açdı. Bizi sevgilisinə göstərdi, çevrilib bir sahil dolusu adamın onları alqışlamasına baxdılar. Əvvəl utanan təhər oldular, sonra bizə əl edib, sahilə doğru üzdülər...

Axşam saatlarında çimərlikdən çıxanda hava açılmışdı, qara-qara buludlar qeyb olmuşdu, günəş elə olacağı yerdəymiş, sanki məni təbrik etmədən getmək istəmirmiş.

Maşını təhvil verib taksiyə oturduq. Sergey “Melia Havana” hotelinə gedəcəyimizi deyəndə çevrilib üzünə baxdım. Ora bahalı yer idi. “Bu axşam qonaqlığı mən verirəm” dedi.

“Melia Havana” şəhərin ən tanınmış hotellərindəndi, onun restoranında hər axşam maraqlı konsert olur. Bu gün də belə axşamlardan biriydi. Dostlarla yeyib-içir, əylənirdik. Aleksandrın kefi əməlli-başlı açılmışdı. Bəlkə də kefinin köklüyündən idi ki, 40 yaşıma maraqlı bir hədiyyə eləmək istədi. Bizdən ayrılıb qayıtmağı beş-on dəqiqə çəkərdi. Tək gəlməmişdi. Yanında bir Havana gözəlçəsi vardı.

“Hədiyyə”sini qəbul edə bilməzdim. Sergey də narahat olmuşdu. Qızın baxışları, təbəssümü, şəhvanə davranışı da bizi sehrləməyə yetmədi, bundan da güclü bir hiss bizi sərbəst olmağa qoymurdu...

Onu inandırdıq ki, qızı gətirdiyi kimi geri aparmaq lazımdı. Səhəri gün bizimlə belə tez razılaşmasına özü də məəttəl qalacaqdı. Gözəlçəni əvvəlki stola ötürüb qayıdan Aleksandr cibindən qara mərcan boyunbağı çıxarıb “Vəfalı ər, xanımına bağışlayarsan” dedi.

Dünən kimin üçünsə aldığı boyunbağını mənə verməsi ürəyimcə deyildi, ciddi təkid elədi, “ikinci hədiyyə”dən də imtina düz çıxmırdı, götürəsi oldum. Sergey isə ilan dərisindən bir toqqa bağışladı: “40 yaşda adam ilan kimi dərisini dəyişir. Taxmasan, asarsan divardan”.

O gecənin bütün sağlıqları üzü mənə sarı idi. Biri 40 yaşın romantikasından danışır, o biri müdrikliyindən. Mənsə bunların heç birini kəsdirə bilmirdim – restoranın qulaq batıran musiqisində lal sükut və yüzlərlə gülər göz içində yad baxış vardı.

Gecəyarısı restorandan çıxanda kürəyimdə birinin nəzərlərini mənfi enerji kimi duydum. Çevriləndə arıq bir kişinin qorxunc gözlərini gözüm aldı. Hardasa görmüşdüm, amma xatırlaya bilmirdim.

Taksiyə minəndə xəyalımda onun buz kimi soyuq çöhrəsi bir də canlandı. Tanıdım! Onu bir gündə üç müxtəlif yerdə görmüşdüm: Santa-Klarada bir dissidentin evindən çıxanda, çimərlikdə, bir də indi. Sergey də görübmüş: “Bizi güdürlər!!!”

Ömrümün 40-cı ilinin ilk gününü dostlar beləcə bayrama çevirdilər. 40-cı ilin ilk gecəsini isə ana əlinin yırğaladığı beşik kimi yupyumşaq yatağa uzandım, daha “kimya” qoxumayan yatağa. Dünyanın ən güvənli yatağında ta məni kiminsə güdməsi qorxutmurdu. Kürəyə dikilən yad baxışların deşici enerjisi də təsir etməzdi mənə.

...Gecənin bir aləmində yuxudan tər içində ayıldım: “Bizi güdürlər???”

Vahid QAZİ

525-ci qəzet.- 2011.- 9 iyul.- S.19.