Azərbaycanda press-klub fenomeni: bir
ideyanın həyat tarixçəsi
13 İL ƏVVƏL ƏSASI QOYULAN DƏYƏRLİ
ƏNƏNƏ YENİDƏN DİRÇƏLDİLƏ
BİLƏR
Dünyada press-klubların – mətbuat klublarının
yaranmasının 120 illik tarixi var. Əksər hallarda
dünyada beynəlxalq press-klublar qapalı elitar mərkəz
rolunu oynayıb, daha çox görüşlər
işgüzar naharlar, eyni zamanda koorperativ tədbirlərin
keçirildiyi məkana çevrilib. Son illər isə
müşahidə olunur ki, press-klubların fəaliyyəti bəzi
ölkələrdə, məsələn, İngiltərədə
məhdudlaşıb, bəzilərində isə, məsələn,
Brüssel, yaxud ABŞ-da genişləndirilib. ABŞ-da hətta press-klublar prezidentin səfərlərində
onu müşayiət edəcək media orqanlarının səfərinin
təşkili ilə məşğul olurlar. Sadəcə təşkilati işləri həyata
keçirən press-klubun gəliri bəs edir ki,
özünü təmin etsin. Hazırda
ABŞ-da iki press-klub var. Bunlardan biri milli digəri, isə beynəlxalq
press-klubdur. Ümumiyyətlə, indi
dünyada press-klubların qarışıq modelləri
yaranmağa başlayır.
Dünyada 120 illik tarixi olan press-klub ənənəsi Azərbaycanda
cəmi 13 illik tarixə malikdir. Təbii ki, press-klub
deyəndə öncə Bakı Mətbuat Klubu yada
düşür. Jurnalistlər arasında daha çox eləcə
“Press-klub” adlandırılan bu məkan o dövrdə
doğrudan da, demək olar, bütün jurnalistlərin
doğma evinə, hətta iş yerinə çevrilmişdi.
İlk press-klubun əsas
yaradıcısı “Yeni Nəsil” Jurnalistlər Birliyinin sədri
Arif Əliyev bu ideyanın necə gündəmə gəldiyini
belə xatırlayır: “Xaricə səfərlərim
zamanı mənim İngiltərədə, həmçinin
Amerika Birləşmiş Ştatlarında ən çox
xoşuma gələn elementlərdən biri press-klubların fəaliyyəti
idi. Elə bu ideya da o vaxtdan
yaranmışdı. Bu istiqamətdə
ilk cəhdlərimiz hətta 90-cı illərin əvvəllərindən
başlamışdı. Onda həmkarım
Rauf Talışınski (“Exo” qəzetinin baş redaktoru) ilə
danışdıq, müzakirələr apardıq və qərara
gəldik ki, o, işçilərindən birini bu təcrübəni
öyrənmək üçün Böyük Britaniyaya
ezamiyyətə göndərsin. Amma təxminən
96-cı ilə qədər biz tam şəkildə bu işə
girişə bilmirdik, çünki bunun üçün kifayət
qədər böyük vəsait tələb olunurdu. Digər tərəfdən, vəsaitdən də
vacib olanı bu idi ki, press-klub yaranmazdan əvvəl pressin,
medianın özü kifayət qədər güclü
korperativ ruha malik, bir-birini tutan adamlar, media orqanları
olmalı idi”.
A.Əliyev deyir ki, 90-cı illərin əvvəllərində
media o qədər də güclü deyildi və medianın
güclənməsi 96-98-ci illərdən başladı.
“Biz də o dövrdə bu işi fəallaşdırdıq
və hazırlıqlara başladıq. Bu işə necə nail
olduq?
ƏVVƏLCƏ İDEYANI
POPULYARLAŞDIRMAQ LAZIM İDİ.
Elə bu məqsədlə də bir bülleten buraxmağa
başladıq və bülleten Mətbuat Klubunun bülleteni
kimi çıxmağa başladı. Yəni press-klub
artıq var idi, amma onun binası, yeri yox idi. Biz yavaş-yavaş ideyanı tanıtdıq. Sonra redaktorlar bir yerə toplandı, onlar həm
press-klubun arxasında durmağa, həm də təsisçi
kimi buna vəsait qoymağa hazır idilər. Nəhayət hazırlıqlardan sonra biz KİV-in,
jurnalist təşkilatlarımızın dəstəyi ilə
98-ci ilin iyununda Bakı Mətbuat Klubunu açdıq”.
A.Əliyev press-klubun yaranmasının medianın
inkişafında müəyyən rol oynadığını
deyir. Onun
sözlərinə görə, Bakı Mətbuat Klubu
jurnalistlərin yığışdığı,
toplaşdığı və özünə ev
hesab etdiyi bir məkana çevrilməyi bacardı: “Bura elə
bir yer idi ki, orda jurnalistin qonağını qəbul etməkdən
tutmuş informasiya toplamağa qədər imkanları var idi. Yəni ən azı jurnalist gününün 10-15
faizini orda keçirirdi. press-klub Azərbaycanda
mediaya göstərdi ki, sən güc ola bilərsən. Dördüncü hakimiyyət nə deməkdir?
Dördüncü hakimiyyət medianın iradəsini
diktə etməkdir. Azərbaycanın
müasir siyasi tarixində cəmi bir dəfə olub ki,
prezident fərmanını dəyişib. Bu
da press-klubun birgə fəaliyyəti, redaktorların bir yerdə
olması nəticəsində baş vermişdi. Onda
prezidentin fərmanında əksini tapan mətbuatla
bağlı bir neçə maddənin dəyişdirilməsinə
nail olduq. Bunlardan biri ondan ibarət idi ki,
redaktorlar qəzetlərdə gedən dövlət sirlərinin
qorunmasına görə məsuliyyət daşıyırlar.
Digər bənd isə Prezident Aparatı
yanında Mətbuat, İnternet Şurasının
yaradılması ilə bağlı idi ki, bu iki bənd ləğv
edildi”.
A.Əliyev press-klubda ayrı-ayrı müdafiə tədbirlərinin
keçirilməsini xatırlayır. Press-klubun Azərbaycan
jurnalistikasında gözəl ənənələr
yaratdığını deyir.
“Məsələn, press-klub xatirə gecələri
keçirirdi, aparıcı jurnalistlərin ad günlərini
təşkil edirdi. Bir dəfə biz mərhum jurnalist, Azərbaycan
Jurnalistlər Birliyinin sədri olmuş Hacı Hacıyevin ad
gününü keçirirdik. Özbəkistandan
və Qazaxıstandan da jurnalist təşkilatlarının rəhbərləri
tədbirə gəlmişdilər. Onlar görəndə
ki, “Xalq qəzeti”nin redaktoru ilə
“Azadlıq” qəzetinin redaktoru yanaşı oturub söhbət
edir, çörək yeyir, zarafatlaşırlar, özbək
ağladı və dedi ki, görəsən bizdə də belə
şeylər olacaq? Biz press-klubda belə mühitin
yaradılmasına nail olduq. Mənə elə gəlir,
Azərbaycanda indiyə qədər yeganə strukturdu ki, onu, tərkibində
həm müxalifət, həm hökumət yönlü, həm
də müstəqil KİV olan quruma çevirə bildik.
Bu ideya media arasındakı bölünməni,
parçalanmanı yavaş-yavaş aradan götürməyə
hesablanmışdı. Bunun başqa
jurnalist təşkilatlarından fərqi də bu idi. Press-klub özü öz tədbirlərini
keçirirdi. Digər qurumlardan fərqi
olaraq yer icarə götürmürdü, səfirlərlə
görüşlər, konsertlər təşkil edirdik. Xatırlayırsınız yəqin, təqdimatları,
film nümayişlərini, müzakirələri və
başqa tədbirləri orada keçirirdik”.
A.Əliyev press-klubun fəaliyyəti müddətində
ən yadda qalan və həmişə
xatırladığı məqamlara da toxunub. Press-klubun
açılması və bağlanması onun
üçün ən yaddaqalan anlara çevrilib.
“Belə məqamlar çoxdur. Press-klubun
açılışını həmişə
xatırlayıram. Ümumiyyətlə,
press-klubun yaranmasında, dizaynında mərhum rejissorumuz Vaqif
İbrahimoğlu və onun komandası çox böyük
işlər gördü. Press-klubun
açılışı günü tədbirin bədii hissəsini
də onlar hazırlamışdılar. Heç vaxt
yadımdan çıxmaz: hamı dağılandan sonra Vaqif
press-klubun ortasında dayandı və dedi ki,
YƏNİ DOĞRUDANMI BİZ BUNU EDƏ
BİLDİK?
Çünki prinsipcə başqa KİV də buna dəstək
versə də, çox böyük inamsızlıq var idi. Birinci dəfə idi ki,
qeyri-dövlət təşkilatı iradə ortaya qoyur və
özünə, belə deyək, ev
tikirdi. Bunun restoranı, zalı informasiya
otağı var idi. Biz bunu edə bildik.
Bağlanış mərasimi də yadımda
qalıb. Bu, 2005-ci ilin yanvarında oldu”.
A.Əliyev press-klubun bağlanmasını həm maliyyə,
həm də başqa səbəblərlə bağlayır. Onun dediyinə görə,
səbəb 90 faiz maliyyə ilə bağlı idi: “Artıq
biz o ofisi tərk edəndə üç aylıq icarə
borcumuz var idi. İlk dövrlərdə
press-klub təsisçilərin hesabına xeyli möhkəmləndi.
98-ci ildə KİV-lərin imkanı var idi, o
cümlədən “Yeni Nəsil” Jurnalistlər Birliyinin
üzvlük haqları hesabına xərclərin öhdəsindən
gələ bilirdik. Amma getdikcə
KİV-in iqtisadi vəziyyəti pisləşdi. Reklam gəlirləri surətlə aşağı
düşməyə başladı və press-klub
özü-öz xərclərinin 30 faizini güclə ödəyirdi.
Hamını doğma hesab edirdik, kimsə gəlib
deyəndə ki, pulu yoxdur, amma tədbir keçirmək istəyir,
biz ona yox demirdik. Bu da vəziyyətə təsir
elədi”.
A.Əliyev
deyir ki, vəziyyət getdikcə
ağırlaşırdı, ona görə də donorlara
müraciət etdilər: “Böyük Britaniya səfirliyi,
ABŞ səfirliyi, həmçinin Açıq Cəmiyyət
İnstitutu maliyyə dəstəyi göstərdi. Amma 2004-cü ildə ATƏT özü bizə
müraciət etdi, problemlərimizlə, nə qədər vəsait
lazım olması ilə maraqlandı. Biz də
cavab verdik. Onlar bildirdilər ki, iki dəfə
ondan artıq maliyyə verə bilərlər ki, treninqlər
keçirə, zalları təmir edə bilək.
Artıq müqavilə də imzalanmışdı. Biz buna görə də digər donorlara göndərdiyimiz
müraciətlərin hamısını geri
götürdük ki, artıq vəsait var və əlavə
dəstəyə ehtiyac yoxdur. Baxmayaraq ki, ATƏT-in ofis
rəhbəri müqaviləni imzalamışdı, amma qurumun
məzuniyyətdə olan Lüts adlı əməkdaşı
qayıtdı və dedi ki, bu onun vəsaitidir və bunu bizə
verməyəcək. Bu, böyük bir
mübahisə yaratdı. O dövrdə ATƏT rəhbəri
faktiki olaraq dedi ki, bu mübahisəni həll edə bilməz.
Beləliklə boşluq yarandı və biz təsisçilərlə
yığışıb müzakirələr apardıq, bir
neçə ay press-klub təsisçilərin hesabına fəaliyyət
göstərdi. Eyni zamanda icarə haqqı
təxminən 50 faiz artdı. Təsisçilərlə
danışdıq və imkan olmadığı
üçün “525-ci qəzet”də press-klubun
bağlanmasına dair məlumat dərc etdik”.
Press-klub 2005-ci ilin yanvar ayından fəaliyyətini
dayandırıb. A.Əliyev deyir ki, press-klubun bağlanmasının
ikinci səbəbi müəyyən qədər yorğunluq və
bezginliklə əlaqədar olub: “O qədər onun bunun
qarşısına qaçıb, donor tapmağa
çalışırdıq ki... Hamı da elə
düşünürdü, işlərimiz rahat gedir, tədbir
keçiririk, bunun əvəzinə pul qazanırıq guya.
Amma əslində belə deyildi. Ondan-bundan xahiş etmək, donorları inandırmaq
adamı bezdirirdi. Qəribə bir məqam da var idi: bəzi
biznesmenlər, iş adamları
yaxınlaşırdılar ki, press-kluba yardım etmək istəyirlər.
Bizdə isə bir qayda var idi, yardımları qəbul
edirdik, amma bir şərtlə ki, bu, rəsmiləşsin.
Biz rəsmiləşdirmək istəyən
zaman biznesmen bundan imtina edirdi, biz də yardımı
götürmürdük”.
KÖHNƏ PRESS-KLUB YENİDƏN
QAYIDIR
A.Əliyev
deyir ki, press-klub ideyası zaman-zaman qayıdan, zərurətə
çevrilən bir ideyadır: “Press-klub yaradanda sən bilməlisən
ki, hələlik KİV-in köməyinə ümid edə
bilməyəcəksən, ona görə üzvlük
haqlarını çox aşağı qoymalısan, yenə
də onun-bunun qapısına qaçmaq lazım olacaq, yenə
də deyəcəklər guya restoran açırıq, 1
milyon dollar almışıq və sairə. Bütün
bu ittihamlar olacaq. Amma düşünürəm
ki, bir dəfə də cəhd etməyə dəyər.
Başqa tərəfdən, buna ehtiyac var. Elə
bir mərkəz olmalıdır ki, jurnalistlər ora
yığışsın, gözəl təşəbbüslər
olsun. Məsələn, press-klub təsisçiləri o
vaxt mərhum prezident Heydər Əliyevə müraciət
ünvanladılar və prezident bizi qəbul etdi, müsahibə
verdi. Yaxud mərhum prezident Əbülfəz
Elçibəy Türkiyədə müalicə alarkən
press-klubun təsisçiləri razılaşmışdılar,
biletləri də sifariş vermişdik ki, gedib ondan müsahibə
alaq. Belə yanaşma tərzi jurnalistikada
artıq yoxdur”.
Bir
ideyanın ikinci dəfə nə dərəcədə
uğurlu alınacağına gəlincə, A.Əliyevin bu
barədə şübhəsi yoxdur: “Çünki burda əlavə
fəaliyyət formaları da olacaq və budəfəki cəhddə
fəaliyyət dairəsi daha genişdir. Bu
müsbət tərəfdir və bu işi
reallaşdırmazdan əvvəl beynəlxalq donorlar vasitəsilə
bir neçə illik maliyyə məsələsini həll etməliyik.
Yəni müəyyən müddət ərzində
press-klubun işini sürətləndirməyə inam,
özünə imic yaratmaq, tərəfdar yığmaq
üçün müddət olacaq. Mənfi
tərəf isə budur ki, mediada birlik ruhu zəifdir, bu ruhu
qaldırmaq lazımdır. Bunsuz çətin
olacaq”.
A. Əliyev artıq işə
başladıqlarını, danışıqları
yekunlaşdırmaq üzrə olduqlarını deyir. Onun sözlərinə
görə, problemləri kağız üzərində
artıq həll ediblər. Amma prosesin başlanması
üçün bir-iki xırda məsələnin həllini
də gözləmək lazımdır: “Bayaq dediyim kimi, təminat
məsələsi əsasdır. Biz bilmirik,
bunun adı press-klub, yoxsa Media Klubu olacaq, amma dərhal
açılışla başlamayacağıq. Əvvəl jurnalistlərlə müəyyən məsləhətləşmələr,
hazırlıq gedəcək, proqramlar hazırlanacaq. Çünki istəmirəm, bu, 3-5 nəfərin
yaratdığı bir kommersiya qurumu olsun. Press-klub
bütün jurnalistlərə xidmət göstərməlidir.
Ona görə 3 aylıq hazırlıq
dövrü müəyyən etmişik. Məsləhətləşmələr
aparılacaq, sonra press-klub bərpa olunacaq. Risk o qədər də böyük deyil ki, biz
gözlədiyimiz o kiçik məsələləri həll
etməkdən çəkinək. Amma təəssüf
ki, bəzən 1 faiz qalxıb 99 faizi üstələyir, ona
görə çox şeyi açıq danışmaq və
hər məqamı indidən demək düzgün deyil.
Çünki sonra deyilə bilər ki, o boyda
danışığın qarşısında normal iş
olmadı. Hər şey ola bilər”.
İlk press-klubdan sonra Azərbaycanda “İdeal” Mətbuat
Mərkəzi, Beynəlxalq Mətbuat Mərkəzi, Media Mərkəzi
yaradıldı. Hazırda “İdeal” da fəaliyyət
göstərmir. Beynəlxalq Mətbuat Mərkəzi
isə bir müddət əvvəl yeni ünvanda, daha
geniş imkanlarla fəaliyyət başlayıb. Mərkəzin əvvəlki ünvanda iki zalı var
idi, onlardan biri 60, digəri 100 nəfərlik idi. Hazırkı ünvanda isə 300 nəfərlik
böyük zal, 150 nəfərlik orta zal, 70-80 nəfərlik
kiçik zal fəaliyyət göstərir. İşçilərin sayı artıb, texniki xidmət
təkmilləşdirilib. Məsələn,
indi videoçəkiliş xidməti göstərilir. BMM-in saytı isə həm də informasiya agentliyi
funksiyasını yerinə yetirərək ilkin olaraq mərkəzdə
keçirilən tədbirlər barədə məlumat
yayır. Tədbirlərin təşkili
jurnalist təşkilatları üçün pulsuz (bəzi
hallarda güzəştli qiymətlərlə), müharibə
veteranları və digər bu kimi kateqoriyaya aid şəxslərə
isə güzəştli qiymətlərlə təklif olunur.
Azərbaycan
Media Mərkəzi iki il əvvəl
yaradılıb. Mərkəzə 2009-cu ilin
dekabrından Gülnarə Axundova rəhbərlik edir. G.Axundova ixtisasca hüquqşünasdır, əsas fəaliyyəti
media və ictimaiyyətlə əlaqələr sahəsindədir.
10 ildən çox bir neçə beynəlxalq
təşkilatda menecer kimi çalışıb, strateji
planlaşdırma, proqram və biznesin inkişafı sahələrində
təcrübəyə malikdir. Media və
ictimaiyyətlə əlaqələr üzrə
çoxsaylı treninqlər, təqdimatlar keçirib, bu barədə
məqalələr müəllifidir. G.Axundova
deyir ki, Mərkəzin əsas məqsədi medianın
inkişafına kömək göstərməkdir.
“Biz artıq bu məqsədlə bir neçə
uğurlu layihəyə imza atmışıq. Bununla belə
hesab edirəm ki, məqsədə çatmaq haqqında
danışmaq hələ tezdir. Çünki
Media Mərkəzi 2008-ci ilin sonlarında fəaliyyət
başlayıb. Bu, elə də
böyük bir müddət deyil. Odur ki,
MƏQSƏDƏ ÇATMAQ
ÜÇÜN ÇOX İŞLƏMƏLİ VƏ
BÖYÜK İŞLƏR GÖRMƏLİYİK.
Biz çalışırıq, elə sahələr
üzrə fəaliyyətimizi quraq ki, o sahədə müəyyən
mənada çatışmazlıqlar, boşluqlar var. Bunun
üçün də beynəlxalq təcrübəyə,
mütəxəssislərə daha çox müraciət
edirik. Xarici
mütəxəssislərin iştirakı ilə təşkil
olunan peşəkar təlimlər, Avropaya səfərlər,
mərkəzdə keçirilən mətbuat konfransları,
debatlar, jurnalistlər üçün Media Mərkəzində
internet və iş məkanın yaradılması, internet
vasitəsi ilə yayımlanan canlı müzakirələr –
bütün bu işlər rəğbətlə
qarşılanır. Media Mərkəzi sosial əhəmiyyətli
mövzulara dair mütəmadi debatlar təşkil edir. Biz inanırıq ki, canlı, intellektual müzakirələr
ictimai rəyə müsbət təsir göstərir. Bizim məqsədimiz açıq müzakirələr,
debatlar üçün əlverişli imkanlar yaratmaqdır.
Təbii ki, bütün bu müzakirələrin
fonunda biz öz neytrallığımızı da qoruyub
saxlamalıyıq, bunun üçün maksimum səy göstəririk”.
G.Axundova deyir
ki, fotojurnalistika, yeni media, araşdırma jurnalistikası ilə
bağlı layihələri reallaşıb, digər
maraqlı layihələr üzərində də iş gedir.
“Böyük qürurla demək istərdim ki,
jurnalistlər üçün bizim Media Mərkəzi
artıq doğma bir yerdir. Media Mərkəzinin
qapısı hər zaman jurnalistlərimizin üzünə
açıqdır. Burada hər bir şərait var –
kompüter, pulsuz internet, qəzet-jurnallar, kitablar... Günün istənilən saatı mərkəzimiz
jurnalistlərin ixtiyarında olur. Mərkəzimizdə
mətbuat konfransı keçirən jurnalist təşkilatları
üçün güzəştlər təklif edirik. Mətbuat konfransı keçirmək istəyən,
amma buna imkanı olmayan sadə vətəndaşları isə
ödənişdən azad edirik”.
P.SULTANOVA
525-ci qəzet.-
2011.- 13 iyul.- S.6.