Sitatlar Ramiz Qusarçaylıdandır

Ağlamaq fəlsəfəsi

Elm kimi fəlsəfənin yaşını azaltdıqca azaltmaq olar. Ancaq həyatın dialektikası kimi fəlsəfənin tarixini ən uzaq keçmişlərə doğru artırmaq mümkündür. Bu baxımdan, elm mərhələsinə qədər fəlsəfəni özünə sarıyıb gətirən Poeziya olub. Poeziya – yəni ədəbiyyat.

İnsan dünyaya gələndə Poeziya – ədəbiyyat yaranıb. Ağlamaq – poeziyanın ilk ünsürlərindən biri olub. Ağlamaq hadisəsi poeziyada (yəni ədəbiyyatda) zaman-zaman cürbəcür mənalarla dəyərləndirilib, bu ifadədən poeziya yetərincə yararlanıb. Fəlsəfə Böyük Poeziyanın bel sütunudur. Poeziya isə bel sütunu üstündə möhkəmlənən bütöv bir bədən – əzalar sistemidir.

Poeziya olmasaydı, “fəlsəfə yoxsulluğu” labüd olardı.

İnsan fəlsəfənin əsas predmetidir. Ağlamaq dünya fəlsəfəsinin ən qədim baxışlarından biri olub. “Dünya ağlayırsa, ağlayır şair”.

Ağlamaq insandan gəlir,

“Nə şum var, nə daş ağzı

Nə daşlığa dən ağla.

Mən ağlaya bilmirəm,

Dur, mən ölüm, sən ağla”,

təbiətdə davam edir:

“Bir ləçək üstündə arı izləri,

Bir ləçək altında xəzəl görünür.

Gözümdən çəkilmir şehli gözləri

Güllər ağlayanda gözəl görünür”.

Yaşamaq fürsətini əldə edən insanın bir ağlamaq fürsəti də vardır.

“Bu yağış gör harda haqladı məni

Yolun ortasında, çölün düzündə

Bu yağış gör harda ağladı məni, –

Ağlaya bilərdim elə özüm də.”

Nəhayət, ağlamaq labüdlüyü var – insan labüdlüyü tək.

“Gözündə yaş çiçəkləyib anamın

Toyumdumu, yasımdımı bu gecə. ”

Ağlamaq poeziyada məzmundur. Məzmun formanı yaradır.

“Bir kəndin dərdini ağlayan şair

Bir kəndin gözündən uzaq düşübdür. ”

“ El üçün ağlayan...” xalq ifadəsinin poeziyadakı çox uğurlu variantı.

Ağlamaq sözünün poetik dartımı uzundur. Ağlamaq ifadəsi həmişə məzmun təşkil etmir. Belə ki, forma və məzmun yerini dəyişə bilir.

“Ağlamaq” formanı ifadə edir.

1)“Dad” bildirir:

“Nə dadlı ölümdü bu,

Nə ləzzətli ağlamaq...”

2) Dəyər bildirir:

“Mən özüm ölmədim, Tanrım

Məni abırnan ağlama...

Məni çadırnan ağlama”.

Ağlamağın mənfi çaları var.

“Çırmalanıb yasında

Yallı gedən millətim”.

Ağlaya bilmək və ağlaya bilməmək var.

“Ağaclar hıçqırır gülü üstündə

Elə bil ağlayır ölü üstündə”.

“Bu torpaq dərdini darayır hələ

Düşüb üzü üstə zarıyır hələ”

Ağlamağın ən yüksək həddi poeziyada daha tez və mükəmməl şəkildə həllini tapır.

“Bu torpaq sənindi, sən bu torpağın

Ələyir, sovurur qəm bu torpağı

Həm səni ağladım, həm bu torpağı

Gözümün yaşını yelpiklədinmi?!”

Ağlaya bilmək həddi də ən yuxarı nöqtəyə poeziya vasitəsilə çata bilir.

“Yermi gücdən düşüb,

göymü soyuyub,

Torpaqmı üstündə saxlaya bilmir.

Tumurcuq gözlərin yaşı quruyub,

Ağlamaq istəyir, ağlaya bilmir”.

Şairin ağlamağı onun şeir yazmağıdır.

“Bir şeir ağladım gecə yarısı.

Bir şeir hönkürdüm

ağ vərəqlərə. . . ”

Özgələşmə

Özgələşmə – Vətən torpağına yadellilərin axını deyil. Özgələşmə – yadların qarətçilik, cahangirlik yürüşləri yox, (“Gör kimlər gözünü dikib bu yerə”) bir millətin girov saxlanması da deyil (“Gör kimin əlində qalıb bu torpaq”). Kökündən aralanmasıdır.

“Kökündən qaçanlar

hər kökə düşər

Ağrısı Bosnaya, Kərkükə düşər”.

Özgələşmək çox ağır dərddir, haray çəkdirir adama:

“Özündən qaçan millət,

özünə qaç, özünə”.

Millət, Vətən haqqında şeir, şüar deyə-deyə, alovlu çıxışlar edə-edə özgələşir insan, özgələşir vətəndaş, özgələşir vətən.

Özgələşmə – doğmalaşma kampaniyasından başlayır.

“Eh, məni doğmalar çətin duyacaq,

Özgələr çox gözəl yaşayır məni”.

yaxud,

“Bizdən itənləri özgələr yığıb

Özgələr daşıyıb biz atanları”.

Əvvəlcə mənəvi deyilən bir çox nəsnələri atdıq, sonra adamları, onların təmsil olunduğu bölgələri tulladıq getdi, daha sonra Qarabağ. ““Elə bil Qarabağ heç sizin deyil”. Kəlbəcər, Laçın, Zəngilan, Ağdam, Qubadlı işğal olundu Qərbi Azərbaycan kimi, şimali, cənubi Azərbaycan kimi.

Özgələşmənin qabağını bütövləşmə ala bilər. “Mənimçün Qubada bir məhəllə var”.

Özgələr, yadlar ola-ola, yadlaşmaq ağır dərddir. Yadlaşma millətin axırıdır. Yadlaşmada daha kökün üstündə bitə bilməmək var. “Kökündən qaçanlar hər kökə düşər...” Yadlaşma – doğma torpağın yadın əlinə keçməsi ilə nəticələnir. “Hələ ki, özüməm, hələ ki, torpaq”. “Özüm” deyiləmsə, heç kiməm. Və

“Bizi daşıyırlar, bizi atırlar,

Bizi gətirirlər, satırlar bizə”.

Çünki:

“Artır yad zurnaya qamış tutanlar”.

Çünki:

“Bu kənd bir-birini yeyir hələ də”.

Çünki:

“Özgə yabısına yüyənlər artdı”.

Çünki:

“Hərə özü boyda hərraca döndü”.

Çünki:

“Dönüb yal qabına bir ovuc torpaq”.

Çünki:

“Qalanıb kül üstə kül, yapa bilmir.

lar başımızda kül dəyişdirir”.

Çünki:

“Bu millət özüylə dil tapa bilmir”.

Çünki:

“Vaya bax, şıdırğı oynayır Vətən”.

Çünki:

“Naşı zurnaçılar züyə yıxılır”.

Çünki:

“Dağlar bir-birinin xətrinə dəyir,

Daşlar bir-birini yeyir, baxsana...”

Beləliklə, özgələşmə təkcə dünya siyasət “sənayesinin” məhsulu kimi yox, həm də yer kürəsinin alt və üst qatlarına təsir edə biləcək, təbii fəlakətə səbəb ola bilən ictimai fəlakət mahiyyətli bir anlama gəlib çıxır.

Özgələşmə – dəyərlər sisteminin dağılaraq mənəvi-fiziki dünya həqiqətlərinin ayaqlar altına atılmasıdır.

Zakir MƏMMƏD

525-ci qəzet.- 2011.- 5 mart.- S.18.