GERİ OXUNANDA ALIN YAZIMIZ

“Sözümü o kəslərə deyirəm ki, onlar mənə qulaq asmaq istəmirlər”

MİRZƏ CƏLİL

...Mən axı Motsart deyiləm, bəs ətrafda bu qədər Salyerilər hardandır?..

ANAR

İşıqlı dünyada nə qədər azərbaycanlı varsa,elə o qədər də şair və şah var, lakin bir şahlıq taxtımız və bir Yazıçılar Birliyinin sədri oturan kürsümüz var. Şah olmağa da, sədr olmağa da hazırız. Dünyada millət çoxdur. Və hər millətin öz illəti... Hər millət bir şeyin bazıdır, biz millət isə hər şeyin və hər zadın bazıyıq. İstəsək adam tutub öz yerimizə həccə də göndəririk... istəsək şair oluruq,istəsək nasir, dramaturq...

Bu “VERGİ” Kİ bizdədir, içimizdə ala qarğa bala çıxarsa, sədd afərin! – deyərik. Qar əridikcə zir-zibil üzə çıxdığı kimi, mənəviyyat aşındıqca min cürə naqisliklər vurub üzə çıxır – bu bir bəladır üzümüzdən iraq... Hələ elə bir dahimiz, yazıçı və şairimiz,dövlət xadimlərimiz, xeyriyyəçimiz olubmu ki,onu daşa basmayaq?! Onların barəsində qara rəngdə danışmayaq, astari, ucuz, allahsız yazılar yazmayaq?! Deyir (əstəğfürullah) Allahsız yerdə otur, böyüksüz yerdə oturma! Hara baxdığımızı da kəsdirə bilmirik. Nə Tanrıya baxırıq, nə bəndəyə, nə də məssəbə baxırıq! Elə bil ki, heç nə bizə man deyil... Andımızı da döndərmişik qazlı-qazsız sulara; iç ki, içəsən, çayxorlar yalandı yanımızda... ”xor” şəkilçisini qəbul edənlər də göyə çıxırlar. Guya bəyənmədiyimiz, sayıb adam yerinə qoymadığımız yağı (əslində qarı düşmən) simasını, şərəfini, adını itirmiş iyrənc və dəyyus naxələflərininin üst-başlarını çırpıb, kirini-qartmağını üç ay islağa qoyub, arıdıb, duruldub başına fırlana-fırlana sultan taxtına oturdurlar; gözündəki kölgələri, üzlərinin qarasını, müxənnətliklərini yuya bilməsələr də... bizlərsə gözümüzə su vermək əvəzinə abırlı, simalı, şərəfli, sələfli və xələfli şəxsiyyətlərimizin adını-sanını ləkələməyə , üstünə kölgə salmağa, üzünün abır-həyasını cırmağa dartınırıq, qat-qat qabığdan çıxırıq; üzdə olanlarımızı üzdən, gözdə olanlarımızı gözdən salmağa min can ödəyirik. Yadımızda yadları-yad daşları yaşadırıq. Ağzına gücü çatmayan bir özgənin dediyi şərə, böhtana, ləkəyə ayə kimi inanırıq. Düşmənin iftira dolu bir astarı yazısını əldən-ələ ötürürük... Ötən əyyamda B.Vahabzadənin “Gülüstan”ını, Anarın “Dədə Qorqud dünyası”nı, Y.Səmədoğlunun “Qətl günü”nü, S.Rüstəmxanlının” Ömür kitabı”nı, E.Baxışın “Zori Balayana məktubunu”, F.Kərimzadənin ”Təbriz namusu”nu, Fəridə Məmmədova-nın “Qafqaz Albaniyası....”nı əldən-ələ ,ürəkdən-ürəyə ötürürdük...

Yəqin o hisslərimiz, ölüb, ya da qarsıyıb... Kəndin də, şəhərin də, obanın da, mahalın da öz sol əlləri, öz ingilis barmaqları, adsız barmağı olmamış deyil. Onlar özlərini, hətta, pulla söydürürlər. Bir deyən yoxdur ki, gedin özünüzə ağıl qazanın. Papaqlarını geri itələyib gözlərini geniş açmırlar ki, dünyanı, çərxi-fələyi görsünlər. Dınqıl sazım –deyib özlərini bıçağa sürtənlərin ancaq nala-mıxa vurmaqdan savayı əllərindən bir iş gəlmir. Çoxları nal-mıx töküb, tərg olublar bu yolda (yoldan hayıf). Peyğəmbərimiz hədislərdən birində ”Ümmətimdə onbeş pis xüsusiyyət özünü göstərdiyi zaman onları müxtəlif bəlalar əhatə edəcəkdir”- bir özəlliyə diqqət çəkmişdir:- “Bu ümmətin sonradan gələnləri özlərindən əvvəlkilərə lənət etdiyi zaman.” Peyğəmbərimizə atılan daşlar zaman-zaman əzizlənib Məhsətiyə atıldı. O daşlar Nəsimini, Hadini didərgin saldı. Sabiri yaraladı. Mirzə Cəlilə dəydi. Qədim insanın atdığı daş yerə düşmədi, yazarları qaraladı. O daşların gözlərini qan örtüb dişi qana batıb, şair, yazar qanına yaman hərisləşib. Sapanda qoyulanda al-qırmızı güllər açır. Qovurlar mərdi... Nə işığa baxırlar, nə it hürənə. Gödən dərdidi dərdi. Biri var baş ağrısı,biri də qarın ağrısı. Əyri... deyir filankəs məndən əyilib, yaxud filankəsin qarnı əyilib; dəyən yeri yaxın, əyən yeri uzaqdı. Daman yeri yaxın, qanan yeri uzaqdı. Və bir də deyir ki, filankəsin qarnının qaranlığı vurub üzünə çıxıb. Və bu qarın azarı, sancısı nədir axı?! Yalanlı palan və palanlı yalan danışmaqla qırmızı-qırmızı sitallaşıb, görməzə-bilməzə haqqın qarasına söylənə-söylənə, haqqın üzünə şiniməyi özlərinə borc bilirlər... Yəqin bu da bir qeyri-ədəbi janr növüdür?! –yaradırlar. Sapanda qoyulanda qırmızı-qırmızı gül açan daşlar qırmızı-qırmızı Anarımıza da atılır; bu döyüşün yaşı 55-i keçib. Sözümün, söhbətimin başında ANAR durduğu üçün mən də məhz Anarla, Anarlı və Anardan danışmaq qəstindəyəm. Böyük Anar Anar nəslinin üç birinci Yazarından birincisidir – desəm gözəl yazarlarımız heç də narahat olmasınlar ki, onların üstünə kölgə düşər, əsla yox. Çünki, Sizi bir yerdə daha çox sevirik, nəinki tək-tək?! Kənd sevgimiz bütün şair və yazarlarımıza qarşı saf, təmiz və inamlı idi. Sonralar kənddə inandıqlarıma şəhərdə inamımı itirdim. Əvvəl inamım, sonra ümidlərim inandığım, peyğəmbər kimi (əstəğfürullah) sandığım bəzi kitab müəlliflərinin, bəzi redaktor və şöbə müdirinin (əslində onlar mənimçün şair və nasir idilər), bəzi institut, universitet müəllimlərinin ucuz mənəmlikləri, saxta vəəzləri , riya və təmənnalı baxışları hesabına ayaqlara düşüb çilikləndi. Lakin mən bütün keçilməzlikləri ANARLARLA keçdim...(o zaman Anar məni şəxsən tanımırdı). Bir Alllah adamını dolaşığa salıb vəzifədən çıxarıb, sonra da ləkələyib, gözükölgəli eləyib “soyqırım” eləmək istəyirdilər ki, O, bir də nə vəzifə adını tutsun, nə də işə bərpa barədə məhkəməyə müraciət etsin?! Bir elin, obanın, bir nəslin gözü olan o fəqirin ümidi, gümanı, əlləri Yerdən, Göydən və hər yerdən üzüləndə sonuncu ümid yeri Anarı düşünürdü. Aferist priyomlarla tutulacağı təqdirdə Dədəsinə demişdi ki, dərdini Anara desin... İnsanın qəlbinin bir guşəsində tövbə qapısına bənzər divan var. Və o divanın başında tapındığı, inandığı, sitayiş elədiyi bir varlığı əyləşdirib öz-özünə hesabat verir. Bu varlığın kim olduğunu bir özü, bir də Tanrısı bilir. Anar o Anardı ki, “Anlamaq dərdi”ni yazıb.

“Adamın adamı”olmayanda “Dədə Qorqud”a da “Qəm pəncərəsi”ndən baxır.”Şəhərin yay günləri” çıxıb “Ağ liman”a “Qobustan”da “Molla Nəsrəddin-66” ilə dərdləşir; dağı arana aranı dağa çəkirlər işığa bata-bata...”Otel otağı”nda ruhumuz, nigarançılığımız bizi dərk və tərk edir.”AĞ QOÇ, QARA QOÇ” DADIMIZA yetir. Alatoranda TORAĞAY dağına qədər gedib “Qızıl keçi”yə, ”Cingir”ə, ”Əlişir”ə, ”Milas”a, ”Bayan ATA”ya salam verib dönürük divanələr Odası “Divanni”yə ... “Beş mərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi”ndə özünü tapmayanlar ətəyini daşla doldurub dırmaşırlar “Beşmərtəbəli evin” 9-cu mərtəbəsinə...bir-birimizi daşa qonaq eləmək üçün...adamı qəhər boğur... Anar özü olduğuna görə böyükdür. Həm fərdiyyat,həm də şəxsiyyət kimi Anar əməlinin, dilinin və ürəyinin təsdiqində dayanır. Anarın böyüklüyü bütövlüyündədir. Qabarlı taleyin bəhrəsi olan müəllim, tarixçi, yazıçı, şair, rejissor, alim, deputat-millət vəkili, ictimai xadim və s. Titulları Anarın dörd hərfli adına sığıb və Anar adının tərkib hissəsidir. Mərifət və qabiliyyət də eləcə. Ona görə də mən bu şəxsiyyətə sadəcə Anar deyirəm. Bilməzlik ilə halı xoş olanlar Anara, Anar zirvəsinə baxanda papaqları başlarından düşür. Və papaqlarını qabaqlarına qoyub fikirləşməkdənsə, Anara hədyan deyib, hərzə-hərzə zirvəyə daş atırlar. Elə bil şabaş atırlar. Anarı da qınayırlar ki, daş saxlamır, bu talant ətalı və xətalı cənablar. Anar ətrafında gedən bu nığıltı, nağılat, bu həngamə, bu kəmfürsətlik nə yerə, nə göyə, nə də kitaba sığan deyil. Alın yazımız geri oxunanda hər kəsin yazdığı da, pozduğu da özünə və üzünə qayıdasıdır. Siratda əməllər üzə dirənən kimi. Ya adı qulağına dəyənlər, ya da adı yadından çıxanlar Anarın dilində və qələmində öz ismi və sifətlərini görməkdən yana dəridən-qabığdan çıxırlar. Daşı ətəyində olanlar o qırmızı daşları əzizləri kimi bağırlarına basıb, öpüb əzizləyirlər. Nə deyim, Vallah?! “Man” olan yerimiz də qalmayıb. “Ayıbdır” ibarəsinə də istinad tapmaq qəliz məsələdir. Ona görə də belə demək zorunda qalıram: arakeldən, mıkrtıçdan, mikoyandan və hər ... yandan ayıbdı, cənablar!? Yox, əgər ayıb bilmirsinizsə,sürtün özünüzü haqqın bıçağına; kəsər, kəsməz özü bilər... kiminin köpü alınar, kiminin kəfi... M.Füzuliyə, M.Cəlilə, M.Ə.Sabirə, S.Vurğuna, R.Rzaya və neçə-neçə qədirli, qiymətli, qüdrətli şair və şəxsiyyətlərimizə daş atmağın qazancı nədir?

Bu hərisliyin, haray-həşirin bərəkəti varmı? Varsa hanı?! Bir dəfə Anar başqa bir məsələ barədə danışarkən dedi ki, nöqtəni də qoyanda gərək kişi kimi qoyasan... Dava həmin nöqtənin davasıdırsa, bu o deməkdir ki tağı və bağı (bütün mənalarında) qırılmış yoxların lüzumsuz, etikasız qal yaradan boz-boz, qırmızı-qırmızı sifətlərdir ki, Anarı hirsləndirsinlər. Anar da qələmi götürüb kişi kimi nöqtəni qoysun və desin: – Buyurun. Bir şeyi görmək istəmirlər ki, Anar elə kişi kimi işləyir, nöqtəni də, nidanı da kişi kimi qoyur. Hərdən Anarı gah uzaqdan,gah yaxından görürəm və öz salamımı verirəm; alsa da, almasa da. Çox qəribədir ki, Anar adlı məmur da görəndə adam sevinir, adamın üstünə işıq düşür, elə bil...millət Anarın fanatı olanda hələ fanat sözü leksionumuza daxil olmamışdı. İndi hər üç ailədən birində Anar adı əzizlənir. Anar bizim fəxriyyəmizdir; üzə çıxarılası, məmləkətə güzgü tutulası fəxriyyəmiz. Anar Yazarlar Birliyindən getsə, gec gəlib tez öyrənən yeni janr “dahi”ləri bir- birilərinin ətini şişə çəkərlər... Yollar yol olub gedir , biz yola gedə bilmirik.

“...Hökmdar: –mən çox məmləkətlər görmüşəm,amma şairi şairin başını istəyən məmləkəti görməmişəm...”(“Qətl günü” Y.Səmədoğlu). Hərdən şübhələnirəm; imansız və astari yazılar yazan cənablar, özünüzü Anara o qədər – 55 ildən çox- öyrətmisiniz ki, zınqınız batanda Anar darıxır, halınıza acıyır ki, yəqin acsınız... sizlər şütt eləyirsiniz, Anar bağışlayır və bağışlaya-bağışlaya da 75-ə yaxınlaşır. Bizləri bağışlamayın, Anar müəllim, bağışlaman da bir cür yandırır-demək istərlərsə də deyə bilməzlər. Zaman ələməkdə, insanlar ələnməkdə, arınmaqda; kimisi arınıb təmizə çıxır, kimisi arınıb çıxır qəlizə-çirkə, çirkaba. Oturuşunu, yerişini bilməyənlər bu mənəviyyat zirvəsinin nuru və ziyasına baxanda gözləri qamaşır. Əfsus ki, onlar yanmaqdan çox qanmaqdan qorxurlar. Nəsimi dəstiri : ”O, on dörd gecəlik ayın qaşını görməyən adam” qabü-qövseyn” ifadəsinin sirrini başa düşə bilməz”. İnsan əməlləri ilə kamilləşir. Anar hələ “Dədə Qorqud Dünyası”nı yazanda ağsaqqal olduğunu təsdiq etmişdi. Gərək adama Allah qismət eləsin... bəndə nakarədir ki?!. İnsan acı olduğu şeyi: çörəyi,suyu, yaxşı şeiri, sözü tapanda ədaləti gözünə təpdiyi kimi Anar da yazıçı-şəxsiyyət, tarixçi-şəxsiyyət, rejissor-şəxsiyyət, müəllim-şəxsiyyət, ilk öncə insan-şəxsiyyət kimi gözə təpilməlidir... eləcə də məqamında Anarın haqqa uzanan, haqqa çıraq tutan barmaqları...

Eldar Səfa ŞAHVƏLƏDLİ

525-ci qəzet.- 2011.- 12 mart.- S.18.