Oralarda kimlər var: AKİF QƏHRƏMANOV-3

“YA OLDUĞUN KİMİ GÖRÜN, YA DA GÖRÜNDÜYÜN KİMİ OL”.

Bütün xalqlarda və bütün ölkələrdə ədəbiyyatın ən populyar qollarından biri olan tərcümə hər zaman diqqət mərkəzində olmuşdur.Və bizim də gündəlik ədəbi müzakirələrdə tərcümə işi çox mübahisə doğuran bir qol olmaqla, həm də bizim dildən tərcümələrin taleyi də həmin sahədə çalışan və bu sahəyə meyilli yaradıcılarda fikir ayrılığına gətirib çıxarmışdır.Təbii ki, bədii tərcümədən başqa bu sahənin bir rəsmi materialların və dövlət əhəmiyyətli sənədlərin və xəbərlərin, məruzələrin tərcümə məsələsi də var ki, bu da arasıra diqqətə gətirilmişdir. Bir çox zaman da bədii tərcümə ilə məşğul olan yaradıcılar elmi-populyar və siyasi ədəbiyyatla tərcümələrin keyfiyyətindən şikayətçi olmuşlar. Haqlı-haqsız.Elmi və siyasi əsərlərin tərcüməçiləri bir çox çətinliklə üzləşir ki,bu gün bu barədə o sahənin ən tanınmış və ən uzun ömürlü yaradıcılarından biri ilə üz-üzəyik.Sözün həqiqi mənasında hər iki qanadda : bədii və rəsmi sənədlər tərcüməsində ömrünün böyük bir hissəsini qoyan

AKİF QƏHRƏMANOV proyektimizdədir.

UNUDULMAQ DA BİR BƏLADI

–Mən bilən bu həcmdə işlərin müqabilində siz heç zaman tərcümə məsələlərinə aid toplantılarda yaxından iştirak etməmisiz. Onu da deməliyəm ki, tərcümə sahəsində statistik hesabatlarda sizin adınıza rast gəlinmir. Nə ilə izah edirsiz?

–Tərcümə məsələlərinə aid toplantılarda çox iştirak etmişəm. Məsələn, bir neçə dəfə Milli Elmlər Akademiyasının terminologiya komissiyasının iclaslarında iştirak etmiş, ayrı-ayrı terminlərin və məfhumların Azərbaycan dilindəki qarşılığının müvafiqliyi haqqında fikirlərimi kifayət qədər tutarlı dəlillərlə ifadə etmişəm. Bir neçə dəfə qəzetlərdə, məsələn, “Azərbaycan” qəzetində bu müzakirələrin gedişi haqqında materiallar dərc olunmuş, mənim də fikirlərim öz əksini tapmışdır. Təəssüflə deməliyəm ki, Azərbaycanda əksər hallarda kiminsə hər hansı bir tədbirdə iştirakının faydasını konkret şəxsin tutduğu konkret vəzifə ilə ölçürlər və onun müzakirədə söylədiyi fikirlər də bu meyara uyğun olaraq işıqlandırılır. Acınacaqlı olsa da təkzibedilməz faktdır. Sirr deyil ki, Azərbaycanda, bəlkə elə başqa yerlərdə də, yaradıcı insanlarda qibtə hissi güclü olur. İnsanlar sanki başqasının üstün cəhətlərini inkar etməklə nəyə isə nail olacaqlarını düşünürlər. Halbuki konkret bir xalqın hər hansı bir nümayəndəsinin təfəkkürünün məhsulu bütövlükdə məhz həmin xalqa məxsusdur. Özünü xalqın övladı hesab edən kəs xalqının hər hansı bir nümayəndəsinin yeni, üstün fikrini öz qazancı kimi qəbul etməlidir. Bunu da ancaq sağlam düşüncə sahibi edə bilər. Məşhur fransız təyyarəçi-yazıçı Antuan dö Sent Ekzüperinin bu sözləri sanki paxıllıq hissi ilə özünü də, xalqını da aşındıran şəxslərə ünvanlanmışdır: “Gözəlliyə və istedada həsəd aparmayın. Onlar Allah vergisidir. Onları məhv etmək olar, lakin mənimsəmək mümkün deyil”.

VƏLİ AXUNDOVdan ÜZÜ BƏRİ

–Bədii dillə desək, ay üzlər görmüsüz ha... Əlbəttə, ilk növbədə siyasi simaları nəzərdə tuturam. Bizim şəxsən tanıdığımız, amma əlimiz çatmayan hansı siyasi xadimlərlə işləmisiniz və onların hansı əsərlərinin tərcüməsi yadınızda qalıb. Bunu deyərkən onların bədii yaradıcılıq nümunələrini də nəzərdə tuturam.

–Söhbətimizin əvvəlində də qeyd etdim ki, hələ Azərinformda (İndiki AzərTAc-da) tərcüməçi-redaktor işlədiyim dövrdə tərcümə işi ilə əlaqədar bütün ali idarəetmə orqanlarına dəvət edilmişəm. Aydındır ki, əksər hallarda mənə konkret tapşırığı verən adamlar birinci simalar olmamışdır. Bununla yanaşı deyə bilərəm ki, çox yüksək vəzifəli və rütbəli insanlarla kifayət qədər üzləşmiş, bilavasitə onların dilindən müsbət və ya mənfi fikirlər də eşitmişəm. Məsələn, uzun çəkməsə də, bəzən epizodik olsa da, rəhmətlik Vəli Axundovdan başlayaraq son illərədək respublikanın bütün birinci şəxsləri ilə üzbəüz görüşmüşəm. Ayrı-ayrı nazirliklərin, komitələrin, baş idarələrin, rəhbərləri ilə də bilavasitə təmasda olmuşam. Onların tapşırıqları ilə konkret sənədlərin tərcüməsində, bəzi hallarda isə tərtibində iştirak etmişəm. Rəhbər işçilərdən heç birinin bədii əsərlərinin tərcüməsi ilə məşğul olmamışam. Sovet dövründən qalma kadr olduğuma görə bunu qeyd edə bilərəm ki, vaxtı ilə bizdə bütün dövlət miqyaslı tədbirlər, partiya, sovet və komsomol orqanlarının qurultayları, plenumları, konfransları və yığıncaqları rus dilində keçirildiyi üçün həmin tədbirlərin hamısının materialları rus dilində olurdu və operativ şəkildə Azərbaycan dilinə tərcümə edilirdi.Tərcüməçi-redaktor vəzifəsində işləməyə başladığım ilk aylardan etibarən o tipli materialların dilimizə tərcüməsində iştirak etmişəm. Heydər Əliyevin ümumittifaq və respublika miqyaslı qurultaylarda, plenumlarda, yığıncaqlarda, beynəlxalq simpoziumlarda və müşavirələrdə rus dilində söylədiyi nitq və çıxışların tərcüməsində iştirakım olmuşdur. O zaman respublikanın rəhbərlərinin rus dilindəki nitq və çıxışlarının Azərbaycan dilinə tərcümələri əksər hallarda kitabça şəklində buraxılırdı. Kitabçalarda “Tərcümə edən” yox, “Buraxılışına məsul” yazılırdı. Araşdıran olsa, “Buraxılışına məsul” un Akif Qəhrəmanov olduğu 15-20 belə kitabça tapmaq asandır. Yeri gəlmişkən, bildirmək istəyirəm ki, indi mən daha “Qəhrəmanov” yox, Qəhrəmanlıyam. Respublikamız müstəqillik qazandıqdan sonra şəxsiyyət vəsiqələrinin verildiyi ilk məqamdaca “ov” rus soyad sonluğundan imtina etmişəm. Özünü öyməkdən yorulmayan bir çoxları kimi deyəsən, mən də özümü siyasi materialların tərcüməsi sahəsində az qala əvəzedilməz şəxs qismində kifayət qədər öydüm ha.

Yuxarıda tərcümə etdiyim kitabların sırasında iki-üç bədii-publisistik əsərin adını çəkdiyimə görə sualınızın sonuncu hissəsinə cavab verməyə sözüm yoxdur.

AMAN YETMİŞ ƏLİNDƏN

–Bu gün- sabah maşallah, 70 yaşınız olur. İstəməzdim xatırladım, amma bu müsahibəni oxuyanlar bilsinlər ki, yazı yetmiş yaşla bağlı deyil, sadəcə cəmiyyətimizdə səhnəarxası insanlar var ki, başqalarından bəlkə daha çox iş görürlər və təəssüf ki, haqsız unudulurlar. Şükürlər olsun, bu yaşda da əlinizdə qələm var, bilirəm. Eşitdiyimə görə, ssenarilər, filmlər tərcümə edirsiniz. Heç yorulmayasınız! Deyin görüm, güzəranınız necədir? Oğul-uşaqdan, nəvədən – zaddan bir şeyləriniz var, təbii. Ömrün bu çağını necə yola verirsiniz?

–Adəm övladına bəxş edilmiş əsas müddəti (Qurani-Kərimə görə) yaşamışam. Amma Baş Kitabımızda o da yazılır ki, əməli saleh olan bəndələr bundan bir neçə dəfə çox da ömür sürə bilərlər. Əməlisaleh bəndə olduğumu iddia edə bilmərəm, çünki Allah dərgahında hansı bölgüyə düşdüyümdən agah deyiləm.Onu deyə bilərəm ki, ömrüm boyu anladığım çərçivədə dürüst, təmiz, xeyirxah, vicdanlı olmağa çalışmışam. Yetmiş yaşıma, məncə, alnıaçıq gedirəm. Heç kəs öz yaşayışını, əmək fəaliyyətini ictimaiyyətə, qohum- əqrabaya, dost-tanışa bəyan etmir. Hər halda mən belə başa düşürəm. Bu mənada hər birimizi səhnəarxası insan saymaq olar. Hərçənd özünütərifin mənə də yad olmadığını qohumlar, dostlar, yaxın adamlar arasında büruzə verirəm. Geniş çapta tanınmaq üçün bu, kifayət deyildir. Doğrudur, biliklər toplamış, tərcümə sənətinə yiyələnmiş, səylə, vicdan və qeyrətlə işləməyi öyrənmişəm, amma özümü gözə soxmağın, təbliğ etməyin, cəmiyyətə tanıtmağın yollarını öyrənə bilməmişəm. Əyilmək, yarınmaq xüsusən yalvarmaq isə mənə doğuluşumdan yaddır.

Yetmiş ildə qəti yəqin etdiyim bir nəticə var ki, onsuz da Azərbaycanda insanları (o da qismət olsa) əsasən öləndən sonra tərifləyirlər. Hərçənd bunun özü də konyunkturadan asılı olur.Sanki sağlığında bu insanların fəaliyyətini,əməyini, dəyərini, ümumiyyətlə müsbət və ya mənfi cəhətlərini görmürlər. Olsun.Məgər insan tərif üçünmü yaşayır? Şükürlər olsun ki, Siz dediyiniz kimi, bu yaşda da qələmim əlimdədir. Demək olar hər gün Azərbaycan dilinin müxtəlif çalarları ilə, müxtəlif mətnlərin tərcüməsi və ya tərtibi ilə əlaqədar mənə üzbəüz, dolayısı ilə, telefonla müraciət edənlər, məsləhət istəyənlər çoxdur. Etiraf etməliyəm ki, bu, daxili bir məmnunluq hissi doğurur. Tərcümə ilə əlaqədar müraciətlər həmişə olur və bir növ məni formada saxlayır. Maarifçilik, vicdan və fədakarlıq, özünü ziyalı hesab edən hər bir adam kimi mənim də alın yazımdır. Üzüyolalığımdan sui-istifadə edənlərin sayının da kifayət qədər çox olduğunu yaxın əhatəm yaxşı bilir. Amma gücüm, səhhətim imkan verdikcə işləyəcəyəm.

Güzəranımdan şikayət etməyə haqqım yoxdur. Xalqın ümumi vəziyyəti ilə müqayisədə pis dolanmıram. Əlbəttə, övladlarımın mənzilinin olmamasından narahatam, ailəmin bir çox problemlərinin həllində acizəm. Bunların həllində mənə gərək əməyimdən, qabiliyyətimdən istifadə edən orqan və təşkilatlar kömək edəydilər. İki oğlum, bir qızım, altı nəvəm var. Hamısı məndən nə isə umur. Əlimdən gələni əsirgəmirəm. Allahıma şükür edirəm ki, hələ yaşayıram, övladlarımın və nəvələrimin böyük məsələlərini həll edə bilməsəm də kiçik məsələlərinin həllinə köməyim dəyir. Ümumiyyətlə, həyatımdan narazı deyiləm. Şüarçılıq kimi çıxmasın, təki Vətən sağ olsun, təki xalqımız xoşbəxt və firavan yaşasın.

Tofiq ABDİN

525-ci qəzet.- 2011.- 19 mart.- S.23.