Oralarda kimlər var: Zəlimxan Yaqub-2

Xalq şairi Zəlimxan Yaqubun danışmaq hızına heç bir qələm sahibi çatdıra bilməz və onun danışığı da yazı tərzinə çox yaxın olduğundan üz-üzə oturmaqdan vaz keçdim.Sualları göndərdim və cavabları aldım.Öz tempinə uyğun suallara cavab verdi.Temp beləydi: sualları alandan bircə gün sonra, yalan danışdım deyəsən bir neçə saat sonra telefon açdı və : sualların məni tərpətdi,qulaq as, ilk üç sualına cavab vermişəm. Ev telefonuyla yenə də öz tempində oxudu cavabları. Qulaq asdım və sonunda dedi: necədi səninçün? Bu SƏNİNÇÜN deyimini o bir az da şirin deyir və hansı ləhcənisə yamsılayıb deyir.Bunlar öz yerində. Və mənim başqa bir qazancım oldu.Zəlimxan bəy, mənə dedi ki, cavablarıma müdaxilə edə bilərsən.Bax, bu oldu çox gözəl bir iş.Doğrudur Zəlimxan o qədər sərrast və o qədər düzümlü danışıb, yazır ki,ona müdaxilə eləmək çox çətindi.Amma yenə də bu azadlığı aldığım üçün sevindim. Və onun dediklərinə müdaxiləm çox olmasa da, var ancaq.

Mən Almaniyada ürəyimdən əməliyyat olanda əfsanəvi bir mənzərə ilə qarşılaşdım. Dünyanın Azərbaycanlılar yaşayan elə bir bölgəsi, ölkəsi, məmləkəti olmadı ki, ordan telefon zəngləri gəlməsin. 3 telefon, zəngləri çatdıra bilmirdi. Allahın altında nə olaydı, o zənglərdə ifadə olunan fikirləri yazmaq mümkün olaydı. Dünyanın insan sevgisi haqqında bir əfsanəvi kitabı yaranardı. O zənglərin içində Təbrizdən gələn bir telefon zəngini ölənə qədər unutmayacağam. Qoca bir qarı ağlaya-ağlaya Allaha yalvarır, dua edir, göz yaşları axıdırdı. Həmin qadın bir fikir işlətdi. Dedi: – “Ay oğul, nə olaydı, Təbrizlə Bakının arası açıq olaydı, sən ordan sağ-salamat gələndə təbrizlilər Təbrizin güllərini yağış kimi Bakının yollarına yağdıraydılar”.

Sualında bir “Bəziləri” ifadəsi də var. O bəziləri dünən də olub, bu gün də var, sabah da olacaq. Allah şairi şairlərdən, istedadlıları istedadsızlardan qorusun. Cavid Əfəndini sürgünə göndərən də, Müşfiqi, Cavadı qanına qəltan edənlər də, Səməd Vurğunu 50 yaşında xərçəng edənlər də elə o “bəziləridi”. Süleyman Rəhimovdan eşitdiyim bir hadisəni olduğu kimi, yəni dilindən çıxdığı kimi kağıza köçürürəm. “Günlərin birində dənizkənarı parkda gəzirdim. Gördüm Səməd Vurğun yanında da bir nəfər mənə sarı gəlir. Yaxınlaşanda hiss etdim ki, Səmədin halı özündə deyil. Çox fikirləşdi, “Kazbek” siqaretini elə tüstülədi, elə bil parovozdan duman qalxır. Dedim, ay Səməd, sənə nə olub bu hala düşmüsən. Dedi, ay Süleyman, Yazıçılar İttifaqında düşmüşdülər üstümə. Döşə ki, döşəyəsən. Mən çox təmkinlə dözürdüm. Dözürdüm ona görə ki, onların kim olduğunu da, özümün kim olduğumu da yaxşı başa düşürəm. Birdən filankəs şair dedi ki, ayə, ay yoldaşlar, bu Səməd Vurğun şairdimi ki, siz bu qədər vaxt aparıb onun haqqında danışırsınız, orda məni od götürdü, iclası tərk elədim. Budur dövrün iyrənc və acı həqiqətləri, əzizim Tofiq bəy! Səməd Vurğuna o təhqiri rəva görən o adamın indi it dəftərində də adı qalmayıb, amma Səməd Vurğun elə həmin ucalıqdadı. Bu gün konkret olaraq o taleyi biz yaşayırıq. Hayıf ki, cəmiyyətin acı dərslərindən ibrət götürən olmur, çox təəssüflər olsun.

Mənim qardaşım!

Açıq və səmimi şəkildə etiraf edirəm, mənim Azərbaycanda bir nəfər də olsun düşmənim yoxdur. Ancaq mənim bur düşmənim var, o da min düşmənə əvəzdi. O düşmənin adı Zəlimxan Yaqubdu. Niyə? Niyəsini açmalı olsam bir kitaba sığmaz. Yaxşısı budur ki, qoy bu düşmənçilik məsələsi örtülü qalsın...

3. Təbii ki, bu sual da qaçılmazdır. Cavan yaşında bir çox dövlət mükafatları aldınız və bir çox imtiyazlara sahibsiniz. Bunu siz taleyin xoş təsadüfümü sayırsınız, yoxsa bir gərdişdi bu?

– Bəli, istənilən bir şair, yazıçı fəxri adlar, mükafatlar alanda istər-istəməz o, öz həmkarları tərəfindən qısqanclıqla qarşılanır. Bu çox təbii hissdir və mən də buna təbii baxıram. Dövlət tərəfindən bir mükafata layiq olan kimi uzaqda yox, sənin ətrafında fırlanan adamlar başlayırlar onu yıxıb sürüməyə, eninə-uzununa hallandırmağa. Ancaq heç kəs o fəxri adların (söhbət halal şöhrətdən gedir) arxasındakı mənzərələri görmür və görmək istəmir. Saysız-hesabsız yuxusuz gecələr, ağır zəhmətlər, həyəcanlar, ehtiraslar, qələbələr, məğlubiyyətlər, məhrumiyyətlər, öyənlər-söyənlər, bəyənənlər-bəyənməyənlər arasında çalxanan bir şair ömrünün narahatlığı nələrə başa gəlir, onu bir şairin özü, bir də şairə bu taleyi verən başının üstündə Allahı bilir!

Hansı əkinçi torpağını şumladı, toxumunu səpdi, taxılını biçib, xırmanını döyüb, buğdasını yığmaq arzusu ilə yaşamadı. Hansı bağban ağac əkəndə onun barını dərmək həvəsiylə yaşamadı, hansı ailə quran gənclər ata-ana olmaq, övlad görmək eşqinə düşmədi.

Dünya tarixində elə bir hal olubmu ki, bal tutan barmaq yalamasın. Nə böyük şeydi şairə verilən mükafat. Şairə o mükafatlardan daha böyük imtiyazlar verilməlidir. Gözünün nurunu varaqların işığı aparan, gecələr ömrünü şam kimi əridən, şirin yuxulara həsrət qalan, mənəvi, cismani ağrılar gününü göy əskiyə döndərən sənətkara nə versələr ona ana südü, ata çörəyi qədər halal olmalıdı.

Zəlimxan Yaqubla bağlı adların, titulların, imtiyazların heç birinin taleyini təsadüfi saymıram, taleyin zəruriyyəti sayıram.

Taleyim belə gətirib ki, mən 1968-ci ildən, yəni Bakıya gələn vaxtdan həmişə göz qabağında olmuşam. Çox sürətli və barlı-bəhrəli yaradıcılıq yolu keçmişəm. Bu illər ərzində həmişə sazım saz, sözüm söz, məclisim məclis, meydanım meydan olub. Həmişə xalqın gözü qabağında olmuşam. Sözün əsl mənasında qəbul eləsəniz də, eləməsəniz də çox az adama qismət olan xalq sevgisi, el məhəbbəti qazanmışam. Mənim qızğın fəaliyyət göstərdiyim illər ərzində Kamran Bağırov, Əbdülrəhman Vəzirov, Ayaz Mütəllibov, Əbülfəz Elçibəy kimi insanlar bu ölkəyə rəhbərlik ediblər. Onların heç biri (Əbülfəz Elçibəyi çıxmaq şərti ilə) ədəbiyyata, sözə bağlı adamlar olmayıblar. Ancaq rəhmətlik Heydər Əliyev adlı bir tarixi şəxsiyyətin, böyük insanın ölkəyə rəhbər gəlməsi ziyalıların – bütün sənət adamlarının taleyinə gur işıq saldı, onların sönməyə doğru gedən ilhamını yenidən alovlandırdı. Və onun sərraf gözləri Zəlimxanı gördü, bildi, tanıdı. Dəfələrlə yanına dəvət elədi, mənə böyük ümidlər, möhtərəm kürsülər bağışladı. Müstəqillikdə kövrək addımlarını atan Azərbaycan dövlətinin möhkəmlənməsi yolunda məni bir ictimai xadimə, gərəkli vətəndaşa çevirdi. İstər-istəməz bir sual meydana çıxır. Nə üçün Heydər Əliyev ikinci dəfə hakimiyyətə gələn kimi başqasını yox, Zəlimxan Yaqubu yanına dəvət elədi. Heydər Əliyev Zəlimxanın qara qaşına, qara gözünə aşiq olmamışdı. O, ictimai rəyi yaxşı öyrənmişdi, çox gözəl bilirdi ki, xalqın sevdiyi-seçdiyi gənc və istedadlı qüvvələr kimlərdi. Kimlərə arxalanmaq olar. Zəlimxan Yaqub Heydər Əliyevə qədər qazandığı uğurlara görə birdən prezidentin diqqətini çəkdi. Burda hansı təsadüfdən söhbət gedə bilər. Bütün bu məsələlər mənim taleyimlə bağlı zərurətdən mayalanıb həqiqətdən su içmişdi.

4. Sizin şeir dünyanıza mənim çox böyük hörmətim var. Yəni bir an inadınızdan dönmədən, bir çoxunun xoşuna gəlməyən bir yolun yaradıcısı olsanız da, inadınızdan dönmədən irəlilədiniz və həqiqətən də Azərbaycan poeziyasının çox çətin yolunda irəli çıxmağı bacardınız. Təbii ki, burada təb və talantın çox sıx ilişkisi olduğunu danmaq olmaz. Şeir yolunuzu başqa cür təsəvvür edirsinizmi?

– Sualınızın birinci cümləsinə bir az şübhə ilə yanaşıram. Çünki uzun illər ərzində böyüklü-kiçikli bir sıra adamlar haqqında çoxlu sayda məqalələr yazmısan, adlar sıralamısan. Ancaq onların arasında heç vaxt mənim adım olmayıb və heç olmağını istəmirəm də. Olsa da süni və qeyri-səmimi görünərdi. Belələri təkcə sənlə bitmir, bir neçə qələm adamı var ki, onlar da mənə qarşı həmişə ədalətsiz olub, gördüyünü görməməzliyə vurub, ədalət prinsipini pozublar. Özünün tənqidçi, poeziya mütəxəssisi sayıb, ömrü boyu bir coğrafi ərazidən başqa yerə fikir verməyənlər nə qədər özünü yorsa da həyatın öz həqiqətləri var. Hər şeyi zaman həll edir, hansısa tənqidçinin qələmi yox. Ancaq mənim haqqımda Azərbaycanın ədəbi və elmi ictimaiyyətinin ən görkəmli nümayəndələri çoxlu sayda bir-birindən qiymətli məqalələr yazıblar. Bu sahədən heç vaxt korluğum olmayıb.

Əzizim, Tofiq bəy! Necə dilin gəldi ki, mənim ünvanıma belə bir cümləni işlədə bildin. “Bir çoxunun xoşuna gəlməyən bir yolun yaradıcısı olsanız da” mənim qardaşım, gəl bu fikrinlə bağlı açaq sandığı, tökək pambığı. Əvvəla, görək o “bir çoxu” kimdir və onların xoşuna gəlməyən mənim yolum hansı yoldur?

...Bilsinlər ki, mən heç vaxt, heç zaman ticarət psixologiyası ilə yaşamamışam. Çayxana, meyxana səviyyəsində mənim haqqımda əsərlərimi oxumadan havadan söz qapıb dedi-qodu edənlərə Allahdan əfv diləyirəm. Çox yaxşı yadımdadır. Rəhmətlik Xəlil Rza Lefortovo zindanında yatanda ən yaxın qələm dostları onun haqqında nə cür səviyyəsiz, ətürpədən dedi-qodu yayır, şairi ləkələməyə çalışır, şairin zindandan gələn əyilməz şöhrətinə də paxıllıq edirdilər. Elə ki, Təbriz şəhid oldu, yazıq Xəlil Rzanın qulağı dincəldi. Daha xəbislər şəhid qanı ilə zarafat edə bilmədilər. Böyük şairimiz Məmməd Arazın ölməz Səməd Vurğun haqqındakı “Səməd Vurğunla söhbət” şeirini xatırlayıram. O şeir eyni ilə həm də mənim taleyimdi. Elə ki, Zəlimxan ölüb haqqa qovuşacaq, başını torpağa qoyacaq onda mənim pisimə danışanlar rahat nəfəs alıb, hətta sevinc hissi keçirib dincələcəklər. Kürsülər Zəlimxanın uca boyuna, gur səsinə həsrət qalanda, yerim görünəndə Azərbaycan xalqının məhəbbəti öz işini görəcək. Mənim ruhumu kürsülərin üstündə bayraq kimi qaldıracaqlar. Bu mövzuda daha yaxşısını qoy heç vaxt unutmadığım və unuda bilmədiyim M.Araz desin:

Səndən sonra

Görüşlərin hərarəti sənsizləşib,

Kürsülərin cəsarəti sənsizləşib,

Ağsaqqallar səxavəti sənsizləşib!

Mən saymıram sənsizləşib daha nələr,

Axı niyə sənsizliyi gizlədilər!...

Cidanı çuvalda gizlədə bilməyəcəklər, xalqın məhəbbəti öz işini görəcək!

1986-cı il idi.

(Davam edəcək)

Tofiq ABDİN

525-ci qəzet.- 2011.- 7 may.- S.23.