İki müdrik balıq ailəsinin
və axmaq qu quşunun nağılı
“Nağıllar” silsiləsindən
Gülün gülü,
bülbülün də bülbülü
çağırdığı bir gözəl çəmənin
ortasından dağlardakı bulaqlardan axıb gələn, sərin
və dupduru bir arx keçirdi və o arxın kənarında
iki böyük söyüd ağacı yanaşı
bitmişdi. O qoşa söyüd ağacının
budaqları elə uzanmışdı və elə
yarpaqlamışdı ki, ucları sallanıb yerə dəyirdi,
hər ikisinin də altı iki böyük çətirə
oxşayırdı. Qoyun sürülərini, mal-qaranı
otaran çobanlar, naxırçılar bu yerlərdən
keçəndə, yay günləriydisə, o çətirin
içində – söyüd kölgəsində dincəlirdilər,
yağışlı-çiskinli çağlarıydısa,
orada daldalanırdılar.
İllər bir-birini əvəz
edirdi, arxın sərin və dupduru suyu eləcə
axırdı, o söyüd ağaclarının
altındakı o çətirlər də yolu bu tərəfə
düşənlərin eləcə sevimli bir yeri idi. Ancaq
günlərin bir günündə bura iki insan gəldi, ora
baxdı, bura baxdı, qoşa söyüdün altında
bir-biri ilə xeyli söhbətləşdi, götür-qoy
etdi, sonra geri qayıtdı, bir neçə gündən sonra
da bura böyük yük maşınları, ekskavatorlar gəldi
və fəhlələr çox az bir müddətdə
arxın qabağını kəsib, burada dibinə də, kənarlarına
da rəngbərəng kafellər döşənmiş
kiçik və gözəl süni göl yaratdılar,
arxın kənarında, o qoşa söyüdün
qarşısında da gözəl bir pavilyon tikdilər. O iki
nəfər – bu pavilyonun sahibləri – bura bir bağban da gətirdilər
və o bağban əlinə yekə bir qayçı
alıb, öz sənətinin usta parexmaxeri kimi söyüd
ağaclarının ikisinin də budaqlarını kəsib-doğradı,
onları fasona saldı. Budaqları qırxılmış o
qoşa söyüdün yanındakı pavilyon məşhur
bir restoran oldu. lll O qoşa söyüd ağacları daha
bir-birinə baxa bilmirdilər, çünki hər dəfə
bir-birinə baxanda, elə bil, özlərini yox,
tanımadıqları, yad ağac görürdülər.
Sonra o iki nəfər Bakıdakı
zoomağazaların birindəki akvariumda gözəl balıqlar
seçərək, alıb, bura gətirdilər və bu
süni göldə artıq iki balıq ailəsi
yaşayırdı. Bir ailənin ərazisi gölün
yuxarı başında, o biri ailəni ərazisi isə
gölün aşağı başında idi. Ailənin biri
erkək və dişi qızıl balıqlardan ibarət idi,
alimlər onlara “Sarassius auratus” deyirdilər. Onların pulunu
dünyanın bütün gözəl rəngləri bəzəyirdi:
qırmızı, sarı, yaşıl, mavi... – elə bil,
qövsi-qüzehin bütün rəngləri onların
pullarına hopmuşdu. Ancaq onlar qövsi-qüzehi görməmişdilər,
çünki bütün əcdadları kimi onlar da
kürüdən akvariumda çıxmışdılar və
həmişə də akvariumda yaşamışdılar. İkinci
ailədə də iki balıq var idi – erkək balıq və
onun həyat yoldaşı. Bu balıqların göy rəngli
pullarında ağ xalları, ağ üzgəclərində
isə qara xalları var idi və onlar, elə bil, bu gözəl
ağ-qara xalları ilə fəxr edə-edə,
qürurlana-qürurlana öz ərazilərində o baş-bu
başa üzürdülər. Elmi kitablarda bu balıqları
“Sunodontis angelisus” adlandırırdılar və bu gözəl
balıqların, aydın məsələdir ki, insanların
elmi kitablarından xəbərləri yox idi, ümumiyyətlə,
o süni göldə məskunlaşandan sonra insanlar onlar
üçün qətiyyən maraqlı məxluqat deyildi. Onlar
bir-birini sevirdi və bu sevgi süni gölün sərin və
dupduru suyuna, elə bil, cismani bir sevinc, xoşbəxtlik
yayırdı. Onlar iri gözləri ilə ətrafa baxa-baxa,
bığlarını – hər birinin üç cüt
bığı var idi – o tərəf-bu tərəfə
çevirə-çevirə süni göldəki ərazilərinin
künc-bucağı ilə tanış olurdular.
Hər iki ailə o süni göldə
şad-xürrəm bir həyat sürməyə
başlamışdı. Buranın genişliyini, gözəlliyini
akvariumla heç müqayisə də etmək olmazdı –
akvariumda ərazilər bir-birinə
qatışmışdı, elə sıxlıq idi ki, bəzən
həyat yoldaşları bir-birini güclə tapırdı;
akvariumdakı o cürbəcür balıqların dedi-qodusu,
paxıllığı, qeybəti, bəzilərinin pis əməlləri,
xuliqanlığı burada yox idi; buradakı sərin və
dupduru suyun oksigeni də bol, təmiz, saf idi.
Bu iki ailə bir-biri ilə
mehribançılıq içində yaşayırdı,
bir-birini qonaq çağırırdı, bir yerdə bu ərazidən
o əraziyə, o ərazidən bu əraziyə
üzürdü. Pavilyonun işçiləri gündə
üç dəfə onlara yem verirdi və düzdür,
müştərilər çox olanda, bəzən
balıqların günorta, ya axşam yeməyi yaddan
çıxırdı, amma bunun elə də əhəmiyyəti
olmurdu, çünki verilən yem o qədər bol olurdu ki, həmişə
artıq qalırdı. Onlara fabrikada hazırlanmış yem
alırdılar, çox vitaminli yem idi və hər iki ailə
o yemi yeyəndə oradakı karbohidratların miqdarından
razı qalırdı. Belə yemdən sonra onların
xüsusən sarı, narıncı və qırmızı rəngli
pulları daha artıq təravətli olurdu və rəngarəng
bir parıltıyla işıldayırdı. Onlar yem verilən
vaxtı bilirdilər və çox zaman bir-birlərini qonaq
çağırırdılar, o dadlı yemi bir yerdə
yeyirdilər, söhbət edirdilər, akvariumda
yaşadıqları çağları yada salırdılar,
cürbəcür xatirələr danışırdılar.
Tale onların üzünə gülmüşdü, bu
cür rəngbərəng kafelli genişlikdə, oksigenlə
dolu sərin və dupduru suyun içində yaşayırlar,
onların nəvə-nəticələri də akvariumda yox,
burada yaşayacaqdılar, bir-birlərini burada sevib, burada ailə
quracaqdılar. Bundan gözəl nə ola bilərdi?
Ancaq bu iki mehriban ailənin o göldəki
idilliyası uzun çəkmədi.
Başları
qırxılmış o qoşa söyüdün
qarşısındakı pavilyonun şöhrəti
artdıqca, müştəriləri çoxaldıqca, elə
bil, o rəngbərəng kafelli gözəl göldəki
balıqlar bu yerlərin səfasını artırmaq
üçün azlıq edirdi və bir gün pavilyonun o iki
sahibindən biri bura yekə kardon qutu gətirdi. İşçilər
qutunu maşının yükxanasından çıxarıb
açdılar və o qutunun içində bir Qu quşu
vardı. Quşun ayaqlarını cütləyib,
qanadlarını da arxaya gərib kəndirlə
bağlamışdılar və elə ki, Qu quşu qutunun
içindən başını qaldırdı, gün
işığına çıxdı, əvvəlcə, elə
bil, özünü itirdi, başını o tərəf-bu tərəfə
çevirə-çevirə, yavaş-yavaş
işıldamağa başlayan gözləri ilə ətrafa
baxdı. Bu yad yer, pavilyonda yeyib-içən insanlar,
ayaqları, qanadları bağlanmış bu yekə quşu
dövrəyə almış uşaqlar, elə bil, Qu
quşunu yuxudan oyatdı, onu gerçəkliyə gətirdi və
özünə gələn o Qu quşu qəflətən elə
bir haray saldı, qışqırıq qopardı ki,
uşaqlar qorxub, hərəsi bir tərəfə
qaçdı. O qoşa söyüdün
qırxılmış budaqlarındakı yarpaqlar da bu haraydan
diksinib qabardı; qoşa söyüdlərin budaqları
qırxılanda, bəlkə də belə
sarsılmamışdılar, necə ki, Qu quşunun bu
harayından sarsıldılar; bütün həyatları boyu
ilk dəfə eşitdikləri belə bir haray o qoşa
söyüdün iksini də silkələyib, varlıqlarına
sirayət etdi. Balıqlar da bu harayı suyun altında ilk dəfə
elə o vaxt eşitdilər.
Bu Qu quşu hansı diyarlardan
uçub, Cənuba gəlmişdi?.. Necə əsir
düşmüşdü?.. Yuvasında onun nəyi
qalmışdı?.. Onun həyat tarixçəsini
özündən başqa heç kim bilmirdi, buralarda qu
quşlarının dilini bilən də yox idi və
ümumiyyətlə, Qu quşunun həyat tarixçəsi bu
yerlərdə həmin dəm o qoşa söyüd
ağacından başqa heç kimi maraqlandırmırdı.
O qoşa söyüd isə nə edə bilərdi?
Onların özləri qayçıyla qırxılıb
fasona salınmış talelərinin kədəri içində
idi.
İşçilər Qu quşunu
güclə tutub saxlayırdılar. Ayaqları, qanadları
bağlanmış quş elə hikkə ilə
çırpınırdı, işçilərin əlindən
qopub qurtulmaq istəyirdi ki, elə qışqırırdı
ki, işçilər özlərini itirmişdilər və
onlardan biri tələsik qaçıb, qayçı gətirdi.
Bir neçə nəfər quşdan bərk
yapışıb saxladı və qayçını gətirən
də tələm-tələsik Qu quşunun
qanadlarının lələklərini dibindən kəsməyə
başladı. Həmin an birdən-birə Qu quşu
başa düşdü ki, onun həyatında nəsə dəhşətli
bir hadisə baş verir və elə bir güclə
çırpındı ki, işçilər onu saxlaya bilmədi,
ayaqları sarıqlı Qu quşu böyrü üstə yerə
düşdü, sonra ayağa qalxmaq istədi, amma qalxa bilmədi,
yenə böyrü üstə düşdü.
İşçilər quşun üstünə
atılıb, onu qamarladılar və əlində
qayçı olan kişi xüsusi bir hərisliklə Qu
quşunun qanadındakı lələklərin
hamısını dibindən kəsdi, sonra da
ayaqlarındakı, arxaya gərilmiş qanadlarındakı kəndiri
açdı. Və Qu quşunu şappıltı ilə
gölə atdılar. Balıqlar bu şappıltıdan
şaşırıb, gölün qumlu-lilli dibində gizlənmək
istədilər, ancaq gölün gözəl kafelli dibində
lil yox idi ki, balıqlar onun içinə girib gizlənsinlər
və onlar gölün küncünə qısıldılar.
Qu quşu suda özünü düzəldib, ağappaq sinəsini
irəli verdi, uzun boğazını qaldırıb,
başını dik tutdu, pavilyonda yeyib-içməklə məşğul
olan insanlara, budaqları qırxılmış qoşa
söyüdə, ətrafdakı çəmənliyə
baxdı, sonra qəflətən başını suya
saldı. Balıqlar suyun içinə soxulmuş o bədheybət
başı görəndə bir anlıq nəfəsləri
dayandı, vücudlarından bir uçunma keçdi, ancaq erkəklər
tez özlərinə gəlib, irəli üzdülər, həyat
yoldaşları onların arxasında gizləndi. Bu
balıqlar birinci dəfə idi ki, Qu quşu
görürdülər. O bədheybət baş isə
heç onlara tərəf baxmadı da, suyun içində
gözlərini yumdu və necə qəflətən suya
soxulmuşdusa, eləcə qəflətən də sudan
çıxdı. Qu quşu başını sudan çəkib
çıxartdı və elə bil, ona təzə güc gəldi,
qısa və bozumtul-qırmızı rəngli
ayaqlarının ucunda dikələrək, qanadlarını
geniş açıb şappıldada-şappıldada suyun
üzərində sürətlə irəlilədi,
uçmaq istədi, amma kəsilmiş qanadları ilə
heç cürə havaya qalxa bilmədi. Qu quşu daha da qəzəbləndi,
daha artıq bir hiddət və hikkə ilə
qışqıra-qışqıra yenə qanadlarını
çalıb suyun üzü ilə sürətlə irəlilədi,
amma yenə də havaya qalxa bilmədi...
Bundan sonra o iki mehriban balıq ailəsi
belə bir narahatlıq içində həyat sürməyə
məcbur oldu. Günlər bir-bir ötürdü, amma o
Qu quşu heç cürə sakitləşmək bilmirdi.
Ayaqları üstə dikəlib, sinəsini qabağa verib,
qanadlarını geniş açırdı, sonra bərkdən
qanadlarını çala-çala suyun üzü ilə irəliləyib
özünü havaya atmaq istəyirdi, amma bacarmırdı.
Onun uzun boğazının dibindən gələn harayı-hənirtisi,
qanadlarının şappıltısı buradan çox
uzaqlarda da eşidilirdi və təbii ki, balıqlar da bu haray-həşirin
içində idi. Başlarının üstündə
sürətlə o başa-bu başa vurnuxa-vurnuxa özünə
yer tapa bilməyən Qu quşu onların bütün həyatını
korlamışdı. Balıqlar sidq-ürəkdən gələn
bir təəccüb içində fikirləşirdilər:
“Bu quş nə istəyir? Niyə bu qədər
naşükürdür?” Nəhayət, bir dəfə erkək
balıqlardan biri dedi: – Bilirsiz, nə var? Bu Qu quşu sadəcə
olaraq, axmaqdı!.. Onun həyat yoldaşı isə şikayət
etdi: – Bəs bizim təqsirimiz nədir ki, bu axmaq quş bizə
bu qədər əziyyət verir? İkinci erkək balıq
isə sevgi dolu gözləri ilə Qu quşu peyda olandan sonra
əsəbləri pozulmuş həyat yoldaşına baxdı
və dərindən köksünü ötürüb: –
Axmaqdı, həm də dəlidi!..- dedi.
Pavilyonda yeyib-içən
müştərilər, xüsusən də uşaqlar gölə,
Qu quşunun qabağına çörək atırdılar və
Qu quşu başını dik tutub, suda yumşalan
çörəyə gözucu baxırdı, amma o tərəfə
üzmürdü. Araya çökmüş sakitlikdə
balıqlar fürsət tapıb, hərəsi çörəkdən
tələsik bir-iki tikə qoparıb, gölün dibinə
üzürdü; düzdü, onların yemləri yenə də
əvvəlki tək vitaminli idi, vaxtı-vaxtında verilirdi,
amma çörəyin dadı başqa idi!.. Qu quşu isə
yavaş-yavaş süzə-süzə gölün yuxarı
küncünə çəkilirdi, yenə də sinəsini
qabağa verib, başını dik tutub, bir müddət eləcə
yerində donurdu, sonra yenə ayaqlarının ucuna qalxıb,
qanadlarını geniş açıb, bütün içindən
gələn bir ehtirasla yelləyə-yelləyə
gölün üzü ilə sürətlə irəliləyərək
uçmaq istəyirdi, amma heç cürə havaya qalxa
bilmirdi. Bütün uçmaq cəhdlərinin, beləcə
puça çıxması Qu quşunu hiddətə gətirirdi
və o elə qışqırıb haray salırdı ki, bu
haraya heç cürə adət edə bilməyən o iki
gözəl balıq ailəsi bir-birinə qısılıb
qorxudan əsim-əsim əsirdi. Balıqlar daimi bir səksəkə
içində idi: bax, indicə yenə o müdhiş haray
qopacaq... Qu quşu yorulub əldən düşürdü,
bir xeyli hərəkətsiz dayanıb, başını
aşağı salırdı, sonra yavaş-yavaş üzərək
gölə atılan çörəklərdən yeyirdi.
Qu quşunun hər gün beləcə
haray-həşir salması pavilyonun sahibi o iki nəfəri də
cana gətirmişdi. Onlar qorxurdu ki, bu qəfil haray-həşirlər
restoranda yeyib-içən, istirahət edən müştəriləri
rahatsız edə bilər və Qu quşundan xilas olmaq istəyirdilər.
Ancaq necə? O kimə lazım idi? Qu quşunu öldürməyə
isə yazıqları gəlirdi.
Valideynləri restoranda oturub yeyib-içən uşaqlar gölün kənarına gəlib maraqla Qu quşuna baxırdı və onlara fikir verməyən Qu quşu növbəti dəfə haray salıb uçmaq istəyəndə uşaqlar da bərkdən qışqırıb səs-küy salırdılar, qaça-qaça valideynlərinin süfrəsindən çörək götürərək, gətirib quşa atırdılar. Həmin gün uşaqlardan birinin – lap balacası idi – əlindəki çörək qurtardı, o yerdən bir daş götürüb Qu quşuna atdı və daş Qu quşunun düz gicgahının üstünə dəydi. Gözlənilməz zərbədən Qu quşunun başı yana əyildi, amma o, elə bil, bu zərbədən sonra daha artıq bir güc aldı, başını dik qaldırdı, gicgahının üstündən axan qan damcılayıb suya düşə-düşə daha artıq bir haray-həşirlə, daha artıq bir ehtirasla qaqqıldaya-qaqqıldaya, qanadlarını çırpa-çırpa, ayaqlarının ucunda sürətlə gölün o başına-bu başına irəlilədi, uçmaq, havaya qalxmaq istədi. Balıqlar gölün bir küncünə qısılıb, damcı-damcı suya düşən və əriyib yox olan o qan qırmızısına baxırdı. Onlardan biri üzünü həyat yoldaşına çevirib dedi: – Görürsən də, bu axmaq, bu dəli quş özünü nə günə saldı!..
8 avqust 2010. Karlovı Varı. 4
ELÇİN
525-ci qəzet.- 2011.- 14 may.- S.21.