Hotel azadlığı

 

“Kuba dəftəri” silsiləsindən

 

İkinci axşamdı kreslonun yumşaqlığına bata-bata, sağ yanım uyuşanda sol böyrüm üstə yayxanır, sonra əksinə, əvvəlki vəziyyətə qayıdaraq rahatlıq axtara-axtara tamını hələ ayırd eləyə bilmədiyim “Varadero” romundan qurtum-qurtum içir, şokolad dadan yoğun siqardan yüngül qullab alır, gəlin gərdəyindəki tülə oxşayan tüstünün o üzündə gələnlərə qabaqdan, gedənlərə arxadan baxmaqdan usanmırdım. Başqa əlac da yox idi, darıxmamaq üçün əvəzolunmaz məşğuliyyət tapmışdım.

Tünlükdə heç vaxt darıxmıram. Bir şərtlə ki, kimsənin mənimlə işi olmasın, söhbətə tutmasınlar, nəzərlərini üstümdə cəmləməsinlər, elə bilsinlər heç yoxam. Əslində izdihamda adam adamı heç “görmür”, burda hamı qarışqa ocağındakı kimi “kor”du.

Tələbəlikdə vağzallardan ləzzət alırdım, indi də aeroportlarda, böyük hotellərdə yorulmuram. Burda adamların hər biri oxuduğun maraqlı kitab səhifəsi kimidi, birini çevirirsən, o biri gəlir. Böyük hotelin foyesi aeroport zalına oxşayır. Burda da adamlar gah tək, gah ikibir, üçbir, gah da dəstə ilə gəlib-gedir. Qəribəsi də odu ki, ilk baxışda səs-küylü bu məkanın özünəməxsus bir sükunəti var, başqa yerdə rastlamadığın dincliyi tapa bilərsən. Adam kütlədə insanları tək-tək yox, cəm şəklində, camaat halında görür, eynən səs kimi, səs-küydə səsi tək-tək eşitmirsən. Səs xaosunun özündə bir hüzur var.

Bəlkə də elə kosmosun səssizliyi ulduzların hay-haray qarışıqlığındandı, nə biləsən! Başqalarını bilmirəm, məndə belədi: tək adamla görüşdən tez darıxıram, di gəl məclisdə saatlarla olaram, tək səsli otaqda da yuxuya gedə bilmirəm – çox səsdə, lap orkestr olsun, yatacam, düz sözümdü. Məşhur sovet dissidenti, 1976-cı ildə Çili kommunistlərinin lideri, Pinoçet rejiminin siyasi qəhrəmana çevirdiyi Luis Korvalanla dəyişdirilərək cənnəti satın alırmış kimi SSRİ-nin həbs düşərgələri, “psixbalnitsa”larından sonra Avropanın azad həyatına qovuşan Vladimir Bukovski sonralar Moskva səfərlərinin birində jurnalistin “Harda yaşamaq istərdiniz – Kembricdə, ya Moskvada” sualına belə cavab vermişdi:

“Hoteldə!” Ürəyimdən xəbər verən cavabdı. Mən də hotel üçün sino gedirəm. Bəlkə də ona görə ki, burda hər işi sənin yerinə görürlər, özü də səliqə-sahmanla. “Tənbəl səliqəbaz olar” deyiblər! lll Havananın ən iri hotellərindən olan “Havana Libre”. Həm görünüşü, həm də tarixi onun əzəmətini bir xeyli artırır – bura uzaq 1959-cu ilin yanvarınadək “Hilton” adlanıb. Foyenin aypara şəkilli pilləkənləri ilə ikinci mərtəbəyə qalxanda geniş dəhlizdə divar boyu asılmış fotolar hotelin tarixini nəzərində canlandır. Kimlər olmayıbmış? 50-ci illərin məşhur cazmenlərindən tutmuş kosmosa ilk qadın nəfəsi aparmış Valentina Tereşkovayacan, yazıçı Ernest Hemenqueydən sovet lideri Leonid Brejnevədək. Əvvəl adama elə gəlir ki, içkidən mədən, siqardan ciyərin, yarılüt qadınlardan gözün tez doyar. Amma belə deyil, əyləncə həvəsi kazino işıqları kimi adama gəl-gəl deyir, iştaha açıldıqca açılır. Pulemyot şaqqıltısı kimi qulaq deşən ispan dilinin oynaq havasına dönüb bir baxışla mis rəngli kubalı qızın qaynar təbəssümünü süzsən, bayaqdan deşilən qulağın ta deşilməz, ürəyinin ritmi artar, gözünə işıq gələr. Burda hər şey sadədi, axıcıdı, xumarlanmış baxışların önündən keçən qol-boyun kişilər, qadınlar cənnət mələkləri kimi sanki uçurlar, sən də tamaşa eləyirsən.

 Yaş, irq, cins fərqi dərhal seçilən cütlüklərin bəxtəvər gülüşləri sənə süni gələ bilər, gəlsin, bu heç nəyi dəyişmir, əksinə, fərqliliyin xüsusi vəhdətini yaradır. Sən də bu vəhdətdən qabaqlar duymadığın zövqü alırsan. SSRİ dağılandan sonra hər cür yardımdan məhrum olub, çıxış yolu kimi sərhədləri turistlərin üzünə açandan “azadlıq adası“ sözün şəhvət anlamında azadlıq adasına çevrilib – aşiqlərin azadlıq diyarına. Eşq axtaran turistlər oylağıdı Kuba, sanki bütün dünyanın qocaları bura cavan sevgili tapmağa gəlir. Yaşı 60-ı ötsə də, ehtirası hələ sönməyən bir qadın 20-25 yaşında yerli mulatın qoluna girib qocalığın dadını çıxarmaqla məşğuldu. Bu gözəl qızınsa yaşı 20 olmaz, babasını xatırladan qocanın əti tökülən qırış boynuna sarılması quruyub oduna dönmüş ağaca dırmaşan yaşıl sarmaşığı xatırladır. Mənim yaşımsa o yaş deyil, nə qoca qarıya cavan aşiq, nə də cavan qıza qoca dayıyam. Lap yaraşsam belə, olmaz! İş başındayam. 2006-cı ildi. Bura kefə yox, kommunizmlə mücadilə edən kubalı dissidentlərə, ictimai fəal adamlara, siyasi məhbusların ailələrinə dəstəyə gəlmişik. Kuba kimi ciddi rejimli kommunist ölkəsinə belə səfər isə təhlükəlidi. Hər addımın izlənə bilər, ilişdin, özündən küs. Dünyanın ən murdar türmələrindən birində işgəncə aparatına bağlanarsan, sorğu-suala tutularsan, boynuna nə desən yükləyib iş kəsərlər. Yerli televiziya kommunist quruluşunu dağıtmaq istəyən düşməni hər saatbaşı göstərib lənətləyər. Dünyanın hüquq müdafiə təşkilatları müdafiənə qalxar, yəni bəyanat-zad verər. Dövlətimizin rəsmilərindən köməyə ümid də yoxdu, deyəcəklər, “canı çıxsın, nə ölümü vardı orda”. Müxalifətimiz də elə o sayaq yön alacaq, “burda camaatın başına min oyun açırlar, bu da dünyanın o başına gedib, elə qoçaq oğlandı, burda qorusun ey, hüququ tapdanmışları”... Təlimatım belədi: “Dostlar gələnədək otur, gözlə!”, “Diqqəti cəlb eləmə!”. “Unutma, burda turistdən çox yerli xəfiyyə var!”

 Şaxtalı hava uçuşu ləngitdiyindən bir gecəni Varşava, bir gecəni də Paris aeroportunda keçirəndən sonra iki gün də hoteldə gözləmək hövsələ tələb eləyir, hövsələsiz adam üçün bu məşəqqətdi. Gözləməliydim, ayrı əlacım yox idi. Dostum sayılan tanımadığım biri – mənə yerli dissidentlərin ünvanını verəcək adam gələnədək foyedə olmalıydım. Mənimlə otaqda yox, məhz adamların gur yerində görüşməliydi. Çünki otaqda dinləmə aparatı, yaxud kamera olmamasına heç kim təminat verə bilməz. Qarışqa kimi qaynaşan adamların hansıdı axı o? Baxmaqla yəqin eləmək mənasız iş olduğundan ta bu sual haqda düşünmürdüm. Bunu düşünmək ulduz kəhkəşanında öz ulduzunu axtarmaq qədər səfehlik idi. Bir də ki, mən onu yox, o məni tapacaqdı, çünki o məni tanımalıydı. Dünən gecə yarıyadək elə burda – foyeyə açılan bütün qapıların göründüyü yerdəcə oturub gözləmişdim. Bu gün isə səhər ilk olaraq evə məktub yazmaq üçün hotelin “İnternet” yazılan zalına getdim. Burda internet səhər 9-dan axşam 9-can işləyir. İnanmarsınız, iki cümlə yazmağa 45 dəqiqə sərf etdim. Hövsələm bir tikə olduğundan, həm də xeyli adam növbə gözlədiyindən çox qalmadım. Durub postuma – strateji nöqtədə yerləşən kresloma qayıtdım.

– Salam! – Qəşəng bir sarışın qız nə vaxt gəlib yanımda oturub ki, xəbərim olmayıb?!

 – Mən Maşayam. İnsan Hüquqları Komitəsindən.

 – İki gündür harda qalmısınız?

 – Biz sizi görürdük, amma yaxınlaşa bilmirdik. Çevrilməyin mənə sarı. Bura onlarla doludu.

 – Axı mən onları görmürəm!

 – Siz onları tanıya bilməzsiniz. Dünən axşam elə onlara görə sizə yaxın dura bilmədik... Mən çıxıram çölə, beş dəqiqə sonra arxamca gəlin. Soldakı küçə ilə aşağı düşün, ətrafa baxmayın, birinci tini sola burulub dayanın. Əsl detektiv filminə oxşayırdı. Sözləri sanki buz dolabından çıxarırdı, elə deyirdi ki, adamın canına üşütmə düşürdü. Amma vəziyyətin heç də belə olmadığına inamım içimə bir sakitlik çiləyirdi. Kubanın ta o dönəmi, Fidelin də “komendante” olan vaxtı deyil ki, hər gələni güdsünlər, hərəyə bir güdükcü qoysunlar. Bir milyon turist gəlir bura. Hər halda daha təcrübəlilərə qulaq asmalıydım. Gecənin qaranlığında yad şəhərin kanalizasiya qoxulu, qulaq batıran səssizliyinə doğru gedirdim. Yan-yörədə maşın görünməsə də, havadan maşın qazının hisi, tini sallanırdı. Ötən əsrin 40-50-ci illərdən qalma maşınların tüstüsü belə tezliklə çəkilən deyil. İnqilab qapıları bağladığından ölkənin dünyayla təması da kəsilmişdi, burdakı maşınların əksəri elə inqilaba qədər olanlardı. Köhnə maşınlar Kubanın brendlərindəndir, bu barədə sonra daha geniş yazacam. İndisə ayağımı ehmalca atıram ki, yol üstündəki konserv qabları, ayrı zir-zibilə dəyib səs-küy çıxarmasın. Tində, küçənin işıq düşməyən yerində bayaqkı qız durmuşdu. Yanındakını – köhnə moskvalı tanışımı elə siluetindən tanıdım. Arxayınladım. Andrey Saxarov, Mustafa Cəmilov kimi məşhur sovet dissidentləri ilə “yatıb çıxmış“ canısulu qoca tanışıma salam verəndə bir anlıq yadıma hoteldəki “fərqli cütlüklər“ düşdü: “Bu da cavan qızladı“.

Söhbətimiz çox çəkmədi. Qısa salam-sağoldan sonra ovcuma kağız parçası dürtdü: – Bu ünvanda tanınmış dissidentin ailəsi yaşayır. Özü türmədədi. Telefonu da var. Amma zəng eləməyin, dinləyə bilərlər. Ən yaxşısı birbaşa evlərinə getməkdi. Arvadı “Ağ paltarlılar“dandı. Ondan başqa dostların ünvanını alarsınız. Gerisini özünüz bilirsiniz. Uğurlar! “Ağ paltarlı qadınlar” Kubanın ən məşhur qadın siyasi hərəkatıdı. Burda əri, oğlu, qardaşı siyasi motivlərlə həbs olunmuş qadınlar cəmlənib. Onlar başdan-ayağa ağ geyinir, ağ çətir götürüb etiraz piketləri keçirirlər. Dostlarım dönüb üzüaşağı getdilər, yavaş-yavaş qaranlıqda əridilər. Yalnız onlardan ayrılanda hiss elədim ki, yorğunam. Ayaqlarımı pud daşları asılıbmış kimi sürüyürdüm. Ünvan yazılmış kağızı, köhnə kişilər demiş, “piston cibimdə” gizlətdim. Hotelə qayıtdım. Kefim durulmuşdu. Həmişə uzun nigarançılıq bitəndə rahatlaşıram, ovqatım düzəlir. Amma ürəyimdə qocanın qarasınca deyinməyimdən də qalmadım: “Mənimlə agent-agent oynayır. Allah bilir iki gündür bu qızla nə keflər çəkib. Güdürmüşlər bunları... Bu qızı nəyə gətirib bura?! Ruslardan da baş açmaq olmur, heç “Tulaya da samovarla gələrlər?” Amma canı yanmış əla candı, bu iki gündə hoteldə beləsinə rast gəlmədim. Kim nə deyir desin, dünyanın ən qəşəng qadınları Rusiyadadı. Keçmişdə Hələb gözəlləri məşhur imiş. Hələb-mələb görməmişəm, mən gördüyümü deyirəm”. Saşa (bayaqkı kişini belə çağırırlar) ilə çoxdan tanış idik. İlk dəfə onu Krımda görmüşdüm, bizi Krım tatarlarının lideri Mustafa Cəmilov tanış eləmişdi. Mustafa bəy üst-üstə 17 il həbs düşərgələrində yatıb. Tək günahı da öz tarixi vətənlərindən deportasiya olunmuş xalqının hüquqlarını müdafiə etməsi olub. Saşa da sovet illərində siyasi baxışlarına görə tutulubmuş. İndi belə adamlar bütün dünyada azadlıq mücahidlərinə dəstək verməyi boyunlarının borcu bilirlər. Mənimsə sovet vaxtı elə bir qoçaqlığım-zadım olmayıb, sadəcə, onlardan xoşum gəlir, bura da məni elə bu azar gətirib çıxarıb.

 Otağın qapısını açıb eyvana çıxdım. Şəhərin baş küçələri işıqlı olsa da, bir çox kvartalda lampalar közərirdi. Xose Marti meydanındakı abidənin başı elə mənim durduğum 19-cu mərtəbə hündürlüyündə olardı. Uzaqdan gələn 23-cü küçə hotelin yanından keçib körfəzə dirənirdi. Atlantik okeanının ilıq havası gecə sərinliyində Havananın küçələrinə şeh çiləyirdi. Yarı çılpaq bədənimdə hər şehin milyon-milyon hissəciyini dən-dən hiss edirdim sanki. Qayğısızlıq – bax, budur hotel otağının verdiyi ən ləzzətli duyğu. Yatağın yumşaqlığında ürəkdən gərnəşib elə nərə çəkdim ki, bağırtıma az qala özüm qorxacaqdım. “Bukovski ağıllı adammış!” deyə əvvəl onun jurnalistə cavabını, sonra da özünü xatırladım. 1998-ci ildə Varşavada Polşa Seymində keçirilən III Beynəlxalq İnsan Hüquqları Konfransında tanış olmuşdum onunla. Xeyli söhbət eləmişdik, xatirimdə isə onun bu sözləri qalıb: “Demokratik mübarizə uzun prosesdi. Müstəqillik hələ azad olmaq deyil. Sizin işiniz çətindi. Neftin bəlasını hələ sonra çəkəcəksiniz”. Ağıllı adamdı, nə deyəsən? Həm demokratiyası olmayan neft ölkələrinin gələcəyindən xəbəri varmış, həm də hotelin verdiyi azadlıq duyğusunu yaşayıbmış. Hotel otağının rahatlığına bürünüb yuxuya getdim.

 

 

Vahid QAZİ

 

525-ci qəzet.- 2011.- 14 may.- S.10.