Qısametrajlı ömrün
filmi
Elman Həbibi
nə vaxtdan tanımışam?
İndiki kimi
yadımdadır. Onunla 14 noyabr 1968-ci ildə Azərbaycan Dövlət
Pedaqoji İnstitutunda keçirilən ümumittifaq tələbə
elmi konfransında həmin ali məktəbin
Naxçıvanda yaradılmış filialının ikinci
kurs tələbəsi kimi iştirak edəndə Bakıda ikən
Əslində
sonralar Elman Həbibin xarakterində gördüyüm
xüsusiyyətlərin ən aparıcıları elə ilk
görüşdə nəzərə
çarpmışdı. Bura onu da əlavə
edə bilərəm ki, biz də Naxçıvan
filialından gedən tələbələr kimi Elman
Hacıyevin Bakı tələbələri arasında
böyük nüfuz qazandığını görüb,
daxili bir qürur hissi keçirmişdik. Tələbəlik
illərində Naxçıvan filialının təmsilçisi
olaraq Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunda
keçirilən müxtəlif tədbirlərdə hər dəfə
onun müəllimləri və tələbə
yoldaşları arasındakı nüfuzunu müşahidə
etmək bizlər üçün qiymətli idi.
Ali məktəbi
bitirəndən sonra Elman Hacıyev Bakıda qalmaq imkanı
olsa da, Naxçıvana qayıtmışdı. Onda Məmməd Səid
Ordubadi adına Naxçıvan Muxtar
Respublikası Mərkəzi Kitabxanasında “Arazın səsi”
adlı ədəbi dərnək fəaliyyət göstərirdi.
Bu, bir qədər əvvəl Azərbaycan
Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Naxçıvan
filialında yaradılmış “Gənc qələmlər” dərnəyinin
davamı idi. Filialda təşkil
olunmuş dərnəyə Naxçıvan Pedaqoji Texnikumunun
tələbələri də gəlirdilər. Hətta tələbə olmayıb, Naxçıvan
filialının və ya texnikumun tələbələri ilə
ünsiyyətdə olan gənclərin nümayəndələri
də Naxçıvan filialındakı ədəbi dərnəyə
ayaq açmağa başlamışdılar.
Naxçıvan ədəbi mühitinin ən parlaq siması
olan Azərbaycanın tanınmış şairi Hüseyn Razi
ilə keçirilən yaradıcılıq gecəsi, Muxtar
Respublikanın əsas rəsmi qəzeti sayılan “Şərq
qapısı” qəzetində “gənc qələm”çilərə
ayrılan xüsusi “Ədəbiyyat səhifəsi” bu dərnəyi
cəlbedici bir ədəbiyyat özəyinə
çevirmişdi. Əhatə dairəsinin genişlənməsi,
üzvlərinin sayının çoxalması ali məktəb
çərçivəsində fəaliyyət göstərən
“Gənc qələmlər” dərnəyinin Muxtar
Respublikanı əhatə edən “Arazın səsi”nə
çevrilməsi zərurətini yaratdı. Məmməd Səid
Ordubadi adına kitabxanada 1969-1970-ci illərdə
fəaliyyət göstərmiş “Arazın səsi” dərnəyi
Naxçıvanın o zamankı istedadlı gənclərinin
əsas ədəbi və ictimai fikir mərkəzi idi. Elman Həbib bu dərnəyə 1970-ci ilin sentyabr
ayından etibarən gəlməyə
başlamışdı. “Arazın səsi”
dərnəyində yeni şeir və hekayələrin oxunub
müzakirə edilməsilə yanaşı, ədəbi-nəzəri
xarakterli məruzələr də dinlənilirdi. Ali təhsilli Elman Həbibin “Arazın səsi”nə
gəlişi ilə dərnəyin elmi-ədəbi səviyyəsi
daha da yüksəlmişdi. Onun dərnək məşğələlərindəki
müzakirələr zamanı Bakı ədəbi mühitindən,
məzunu olduğu ali məktəbdəki ənənələrdən
söz açması “Arazın səsi”nin üzvlərinin
dünyagörüşünün daha da genişlənməsinə
öz təsirini göstərirdi. Elman Həbibin
“Arazın səsi” dərnəyində oxuduğu “Küçədən
toy keçir” adlı ilk şeiri rəğbətlə
qarşılanmışdı. Bu şeirdə
gənc şairin mövzu ilə əlaqədar özünəməxsus
müşahidələri təbii və obrazlı şəkildə
əks etdirilmişdi.
XX əsrin
60-70-ci illərində tələbə gənclər
arasında milli ideyalar genişlənməyə
başlamışdı. Yəqin ki, sovet dövlətinin tarixində
xüsusi mərhələ olan “Xruşşov
dövrü”nün yaratdığı müəyyən sərbəstlik,
ədəbiyyata altmışıncıların gətirdikləri
yeni ab-hava həmin prosesin formalaşmasını şərtləndirmişdi.
Naxçıvan tələbə gəncliyinin ali
məktəbdə hər il Novruz bayramının keçirilməsini
təşkil etməsi milli ideala xidmət edən tədbirlərin
sırasında xüsusi yer tuturdu. O vaxta qədər də
uzun zaman ərzində çoxdan idi ki, evlərdə-ailələrdə
qeyd olunsa da ali məktəblərdə
Novruz bayramının xüsusi mərasim kimi keçirilməsi
halı aradan qaldırılmışdı. Elə
altmışıncı illərdə də Novruz bayramı əhvalatına
ehtiyatlı münasibət var idi. Xüsusən, 1967-ci
ilin mart ayında görkəmli alim və cavan dövlət
xadimi Şıxəli Qurbanovun təşəbbüsü ilə
keçirilən respublika miqyaslı Novruz şənliklərindən
sonra Moskvanın diktəsi ilə bu mərasimə münasibətdə,
qeyri-rəsmi şəkildə olsa da, örtülü bir
soyuqluq müşahidə olunurdu. Sovet rejimi
Novruz bayramının qeyd olunmasını milli hisslərin
qızışdırılması mənasında arxa plana
keçirməyi daha məqbul hesab etmişdi. Bütün bunların müqabilində ailələrdə,
məhəllələrdə keçirilən bayram
axşamları mərasimlərindən başqa, ADPİ-nin
Naxçıvan filialında Novruz bayramının ədəbi-musiqili
tədbir kimi geniş şəkildə keçirilməsi
mühüm hadisə idi. Həmçinin
örtülü soyuq münasibətin mövcudluğuna
baxmayaraq, görkəmli dövlət xadimi və böyük
yazıçı Nəriman Nərimanova həsr olunmuş tədbirlərə
də tələbə gənclik milli təmayüllü hadisə
kimi əhəmiyyət verirdi. Beləliklə,
XX əsrin 60-cı illərinin ikinci yarasında Naxçıvanda
müəyyən səviyyədə tələbə hərəkatı
formalaşmışdı. Bu dalğa
“Arazın səsi” dərnəyində də müşahidə
olunmaqda idi. “Arazın səsi” tam mənası ilə
milli ədəbiyyat idealları üstündə köklənmiş,bir qədər də cəmiyyət məsələlərini
əhatə edən azərbaycançı bir tələbə
təşkilatı idi. Elman Həbib “Arazın səsi” tələbə
dərnəyində iştirak və çıxış edən
ilk ali təhsilli gənc ziyalı idi. “Arazın səsi” dərnəyində yaxından
iştirakı onunla əvvəlcədən olan
tanışlığımızı dostluğa
çevirmişdi. Dərnəyin rəhbəri
kimi mən də Elman Həbiblə ünsiyyətə, onun
yeni mühitdə tələbə gənclik arasında
tanıdılmasına üstünlük verməyə
çalışırdım. Yaxın əlaqələrimin
olduğu “Şərq qapısı” qəzeti və
Naxçıvan televiziyası ilə ilkin ünsiyyətinin
yaradılmasına da yaxşı mənada vasitəçilik
etmişdim. Sonralar bu əlaqələr
Elman Həbibin taleyində ciddi əhəmiyyətə malik
oldu. O, Naxçıvan Dövlət Radio və Televiziya
Verilişləri Komitəsində müxtəlif vəzifələrdə
çalışaraq sıravi əməkdaşdan həmin təşkilatın
rəhbəri vəzifəsinədək yüksəldi. Uzun müddət çalışdığı bu
məsul vəzifədə Elman Həbibin özünəməxsus
mərhələsi formalaşdı. Müstəqil
dövlətçiliyin, azərbaycançılıq
ideologiyasının, milli ədəbiyyatın, yeni ədəbi
nəslin təbliğinə və inkişaf etdirilməsinə
səy göstərmək həmin mərhələnin ən
səciyyəvi xüsusiyyətləri idi. Fikrimcə, bu amillərin o dövrdə
Naxçıvan Muxtar Respublikasının radio və
televiziyasında, mətbuatında üstünlük
qazanmasında da yeni ədəbi-elmi nəslin cəmləşdiyi
“Arazın səsi”ndən gələn meyllərin müəyyən
rolu olmuşdu.
Milli ruhlu (millətçi
yox) tələbə hərəkatında xalq şairi Bəxtiyar
Vahabzadənin o vaxtlar qadağan edilmiş “Gülüstan”
poeması əlyazma halında geniş
yayılmışdı. Bakıdakı tələbə gənclik
bu əsərin əlyazmasını Naxçıvana da
ötürmüşdü. “Gülüstan”
poeması ilə bağlı bir əhvalat Elman Həbiblə
dostluğumuzu daha da möhkəmləndirdi. 17 mart 1970-ci ildə ilk dəfə idi ki, Azərbaycanda
Beynəlxalq tələbə günü qeyd olunurdu.
Naxçıvan tələbə gənclərinin indiki
İbrahimxəlil Axundlu adına
Naxçıvan Muxtar Respublika stadionunda keçirilən tədbirində
Azərbaycan komsomolu respublika təşkilatının birinci
katibi, Mərkəzi Komitənin büro üzvü Elmira
Qafarova da iştirak edirdi. Tədbirdə
çıxış edənlər o dövrün ənənəsinə
uyğun olaraq tələbələr arasında xalqlar
dostluğu və beynəlmiləlçilik ideyalarından
danışırdılar. Bu zaman Elman Həbib
gözlənilmədən qoltuq cibindən Bəxtiyar Vahabzadənin
“Gülüstan” poemasının əlyazmasını
çıxarıb ayaq üstə oxumağa başladı.
Əlyazmanı ondan alıb, ardını mən
oxudum. “Arazın səsi”nin
üzvü, hələ ali məktəb tələbəsi
olmayan gənc şair Muxtar Qasımzadə ildırım kimi
çaxan bu marafonu tamamladı. Sabahısı
gündən etibarən Təhlükəsizlik xidmətinin məsul
işçilərinin bizimlə ayrı-ayrılıqda
apardıqları dinləmələrdə Elman Həbiblə
və Muxtar Qasımzadə ilə eyni mövqedən
çıxış etdik, birgə çətin imtahandan
çıxdıq. Həyat bizi bir qədər
də ayıltdı və bərkitdi. İndi
də həmin hadisə barədə düşünəndə
o vaxtın sərt şərtləri zəminində vəziyyətdən
necə xilas olmağımız mənə möcüzə
kimi gəlir. Aradan çox illər keçəndən
sonra gəldiyim qənaətə görə, böyük
ehtimal ki, tədbirdə iştirak edən rəsmi dövlət
adamı Elmira Qafarova Bakıya dönən kimi bu insident
haqqında ən azı özünü xatadan
uzaqlaşdırmaq naminə ölkənin rəhbərinə
məlumat verməli olmuşdu. Güman edirəm ki, vaxtilə
Dövlət təhlükəsizlik xidmətinin yüksək
səviyyəli məsul vəzifəli şəxsi kimi
“Gülüstan” poemasına görə Bəxtiyar Vahabzadəni
sovet rejiminin çəngindən xilas etmiş, milli ruhlu yeni nəsli
formalaşdıran görkəmli dövlət xadimi, Azərbaycan
Respublikasının rəhbəri Heydər Əliyevin
tövsiyələri bu məsələyə yumşaq
münasibət bəslənilməsində mühüm amil
olmuşdu...
Ölkəmiz
müstəqillik ərəfəsində olduğu illərdə
şair Elman Həbibin ana dili haqqında yazdığı
şeirlə meydanlarda xalq qarşısındakı
çıxışlarının mayasında da gənclik illərindən
kökləndiyi milli düşüncələr
dayanırdı. Elman Həbibin “Dilimizdə
danışmağa utanmayaraq” şeiri müstəqillik ərəfəsi
Azərbaycan milli istiqlal ədəbiyyatının dəyərli
nümunələrindən biri sayılmağa layiqdir.
Ana dilinə həsr edilmiş bu şeir geniş mənada yeni
Azərbaycana çağırış kimi səslənirdi:
Doğma ana laylasından
mayalanıb,
Qopuzların havasından
mayalanıb,
Qılıncların
davasından mayalanıb
Ana dilim!
Hər vaxt onu şərəf
sayaq
Dilimizdə
danışmağa utanmayaq.
...Dilim üçün
qılınc vurdu Şah İsmayıl,
Dağlar dedi: – Millət
ayıl! Millət ayıl!
Beş igiddən, beş kişidən biri sayıl.
Biz gözlərə
işıq olaq, elə dayaq!
Dilimizdə
danışmağa utanmayaq.
Nizamini tərcümədən
oxuyuruq,
Başımıza
nələr açıb bu buyuruq.
Özgə dili
qarşımızda yağlı quyruq,
Öz dilimiz yavan tikə,
sınmış ayaq...
Dilimizdə
danışmağa utanmayaq.
...Nə yaxşı ki, xırda
kəndlər, şəhərlər var,
Nə yaxşı ki,
üzümüzə açılacaq səhərlər var,
Ümidimiz sizədir ha, ay
uşaqlar!
Başımızın
üzərində daim yansın,
Dalğalansın Xətaidən
qalan qılınc,
qalan bayraq.
Dilimizdə
danışmağa utanmayaq.
Əməkdar incəsənət
xadimi Elman Həbibin (1949-2009) yaradıcılığında
vətən və millət, torpaq və bulaq sevgisi əsas yer
tutur. Onun poeziyasını Azərbaycan
şeirinin yeni dövrünün bənzərsiz Vətənnaməsi
adlandırmaq olar. Azərbaycan, o cümlədən
Naxçıvan Elman Həbibin sənət
konsepsiyasının mayasıdır. “Vətən
haqqında nəğmə” Elman Həbib şeirinin mübtədasıdır:
Qədiməm, uluyam,
dünyaya tayam...
Qərbdən
Şərqə kimi mən odam, suyam.
Bir canda yaşayan o tay, bu tayam,
Bir eləm, bir ürək,
bir qəlbəm, canam...
Mən azərbaycanlıyam,
Azərbaycanam!
Şairin “Heydərnamə”
poeması ümummilli lider Heydər Əliyevin simasında Azərbaycanı
və azərbaycançılığı tərənnüm
edən sanballı poetik nümunədir. “Heydərnamə”
poeması görkəmli dövlət xadimi Heydər Əliyev
haqqında yazılmış mükəmməl sənət əsərlərindən
biridir. Böyük şəxsiyyətə
qlobal baxışla ümummilli yanaşmanın vəhdəti,
təbiilik və gerçəkliyə sədaqət Elman Həbibin
əsərini Azərbaycan Heydərnamələrinin ön
sırasına çıxarır. Bu poema
Azərbaycan dövlətçiliyinə və müstəqil
dövlətin qüdrətli liderinə baxışda Elman Həbibin
mövqeyini ifadə edən kamil bədii əsər kimi də
mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Elman Həbib
“Naxçıvannamə” poeması ilə ölkənin bir
parçasının timsalında geniş mənada Vətən
sevgisinin mahiyyətini və dəyərini diqqət mərkəzinə
çəkmişdir. “Naxçıvannamə” poeması həm
də Azərbaycanın ayrılmaz tərkib hissəsi olan
Naxçıvan diyarının bənzərsiz poetik xəritəsini
cızır. Bu poema Elman Həbibin
Naxçıvanı bütün fəlsəfəsi ilə təqdim
etmək arzusunun tərcümanıdır. “Heydərnamə” ilə “Naxçıvannamə” bir
yerdə Elman Həbibin poetik Azərbaycannaməsini tam halda əks
etdirir. “Naxçıvannamə” həmin
poetik Azərbaycannamənin şah dramıdır. “Heydərnamə” poeması poeziyada siyasi
düşüncəni şeirlə ifadə etmək məharətinin
nümunəsidir. Bu poema həm də Elman
Həbibin siyasi əqidəsi ilə bədii düşüncəsinin
vəhdətindən, harmoniyasından yoğrulmuşdur.
Biri digərini tamamlayan bu silsilə Elman Həbibə
insan və torpaq, zaman və şəxsiyyət haqqında
ümumiləşdirici poetik söz deməyə imkan
yaratmışdır.
Peyzaj
lirikasına üstünlük verən Elman Həbib
dağlardan və günəşdən daha çox
yazmışdır. Şair öz poeziyasını günəş
və dağ motivləri üstündə kökləyib.
“Çiçəklər hecamdır,
çaylarsa vəznim” deyən Elman Həbibin misraları
dağ silsilələri kimi cərgələnmişdir.Onun təsəvvüründə
“Qoşa dağ cığırı şah beyt”, şəlalə
şeirinin nidası” kimidir. “Günəşin
vətəni” Elman Həbibin isti, təndir nəfəsli,
günəş hərarətli misralarından yoğrulmuş
poeması kimi dan şəfəqli, işıqlı
duyğuların şeirdən yoğrulmuş çələngdir.
Lirik poema janrında yazılmış bu poema
Günəş və günəşli məmləkət,
habelə işıqlı insanlar haqqında poetik monoloqdur.
Elman Həbibin poetik qənaətlərinə görə
özünü günəş kimi fəda edənlər
“ocaqda kül ola bilməz, dönər
günəşə”. Elman Həbibin lirik qəhrəmanının
düşüncəsində işıq, içində
günəş enerjisinin hərarəti və gücü
yaşayır. Eyni zamanda, Elman Həbib
günəşi həm də dağların içmək
üçün başı üstünə
qaldırdığı qızıl cam kimi mənalandırır.
Şairin lirikasındakı dağ-günəş münasibəti
qürur və aydınlıq rəmzinə çevrilir:
Xurcun kimi aşırıb
Çiyninə
buludları.
Xurcunu qoymur yerə
Boyuna baxım
Sanki səfər üstədir,
Hazırlaşır getməyə,
Günəşi
qızıl camtək
Qaldırıbdır
içməyə.
Obam dağlar,
Babam dağlar.
Günəşi
qızıl cam kimi içmək üçün başı
üstünə qaldıran dağ sanki içi işıqla
dolu Elman Həbibin özünün də obrazıdır. Bu görkəm
və məna şairin lirik qəhrəmanı
üçün də səciyyəvidir. Elman
Həbibin poeziyası ömrün günəşli nəğmələridir.
Uşaq ədəbiyyatının
inkişafı sahəsində də Elman Həbibin
özünəməxsus xidmətləri vardır. “Duzlu
uşaqlar” kitabında toplanmış uşaq şeirləri
onun ədəbiyyatın bu sahəsindəki geniş yaradıcılıq
imkanlarını meydana qoyur. Şairin
uşaq ədəbiyyatı üçün zəruri olan
yaşın və davranışın xüsusiyyətlərini
nəzərə almaqla şeirlər yazmaq prinsipinin
işığında yaranmış şeirlərində həm
də ictimai məzmun ifadə edilmişdir. Vaxtilə Moskvada nəşr olunan “Detskaya literatura”
jurnalında uşaq ədəbiyyatından bəhs edən bir
məqalədə Elman Həbibin uşaq şeirlərinə
yüksək qiymət verilmişdir. Şairin
uşaq şeirləri yeni nəslin milli ruhda tərbiyə
olunmasına müsbət təsir göstərir.
Şair Elman Həbibin
bədii yaradıcılığındakı publisistik notlar
ilk növbədə onun uzun illər radio və televiziya
jurnalistikası ilə məşğul olmasından irəli gəlirdi. Publisistik amillər
şairin bədii yaradıcılığında həyatilik,
müasirlik, aktuallıq kimi xüsusiyyətlərin daha da
qüvvətlənməsinə xidmət edir. Fikrimizcə, Elman Həbibin poeziyasında qabarıq
nəzərə çarpan vətəndaşlıq cəsarəti
motivləri bir qədər də publisistikasından qida
alır. Bundan başqa, Elman Həbibin
publisistikası onun yaradıcılığının
müstəqil bir istiqamətini təşkil edir. O,
yaradıcılığının bütün mərhələlərində
publisistika ilə də məşğul olmuşdur. Şeir və publisistika onun
yaradıcılığının qoşa qanadlarıdır.
Müxtəlif illərdə yazdığı
publisistika nümunələri Elman Həbibin çoxcildlik əsərlərinin
irihəcmli, sanballı bir cildini təşkil edə bilər.
Elman Həbibin publisistikası zamanın irəli
çəkdiyi sualların ayıq-sayıq təqdimindən və
düşünülmüş şərhindən ibarətdir.
Aktuallıq və cəsarət bu
publisistikanın səciyyəvi xüsusiyyətidir. Yazı texnikası baxımından Elman Həbibin
publisistikasını bədii publisistika adlandırmaq
mümkündür. Bədiilik, hətta bəzi
hallarda şeiriyyət, obrazlı yanaşma Elman Həbibin
publisistikasının ən yaxşı nümunələrini
sənət əsəri səviyyəsinə qaldırır.
Onun şeirləri və poemaları kimi
publisistikası da uzunömürlü əsərlərdir.
“Mənliyimin süqutu” kitabında (2007) toplanan
publisistika nümunələri Azərbaycan
publisistikasının yeni dövrünün simasını
özündə cəmləşdirir.
Son dövrlərdə
yaranan Elman Həbibin dram əsərləri janr etibarilə
onun yaradıcılığında yeni səhifədir. Lakin burası
da var ki, dramatik elementlər şairin şeirlərində və
poemalarında həmişə mövcud olmuşdur. Yaradıcılığındakı süjetli lirika
nümunələri Elman Həbibin dramaturgiya baxımından
məşqləri sayıla bilər. Əsasən
liro-epik səciyyəsi ilə seçilən poemalarında da
Elman Həbib dramaturgiyaya xas olan dialoq və monoloq, konflikt və
xarakter kimi prinsipləri uğurla sınaqdan
çıxarmışdır. Beləliklə,
dramaturgiya Elman Həbibin çoxillik
yaradıcılığının qanunauyğun məntiqi nəticəsi
kimi ərsəyə gəlmişdir. Eyni
zamanda, onun dram əsərləri xarakteri etibarilə
teledramaturgiya nümunələri kimi də təzahür edir.
Dram əsərinin
seçilmiş, düşünülmüş fraqmentlər
əsasında qurulması, ideyanın
çatdırılmasında xitablardan istifadə, müasirlik
ruhunun ön xəttə çəkilməsi Elman Həbibin
teledramlarında aşkar nəzərə çarpan əlamətlərdir. Bununla belə,
yeni nəsil tamaşaçı və müasir səhnə
üçün də teledramaturgiya janrı cəlbedicidir.
Bu tip əsərlərin səhnə həlli zamanı rejissor
teatrla ekran prinsiplərini çuğlaşdırmağı
bacarmalıdır. Elman Həbibin Cəlil Məmmədquluzadə
adına Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrında
tamaşaya qoyulan “Sahilsiz çaylar” dramının uğurlu səhnə
həllində televiziya sahəsində zəngin təcrübəsi
olan müəllifin özünün “rejissor köməkçisi”
kimi iştirak etməsi mühüm şərtlərdən
biri olmuşdu. Bundan sonra da Elman Həbibin
dramaturgiyasına müraciət edən rejissorlar məsələnin
həmin cəhətini nəzərə almalıdırlar.
“Sahilsiz çaylar” pyesində rejissor işi
zamanı ekrandan gəlmə elementlərin səhnəyə
çıxarılması əsas ideya-məzmunun da,
obrazların da fərqli yöndən təqdiminə yol
açır. Ümumiyyətlə, bu əsər
Azərbaycan teatrında müstəqillik dövrü
Naxçıvan həyatından söz açan ilk pyes kimi də
əhəmiyyətlidir. Müəllif
ölkənin bir regionundan alınmış aktual bir
mövzunu ümumən Azərbaycan miqyaslı hadisə səviyyəsində
təqdim etməyi bacarmışdır. “Sahilsiz
çaylar” pyesi ilə o, yeni tarixi epoxada
yaşayıb-çalışan müasirlərimizin həyatının
işıqlı-kölgəli cəhətlərini səhnəyə
çıxarmış, bütövlükdə
özünün müasirimiz olan yeni insan haqqındakı
baxışlarını tamaşaçıya
çatdırmaq qayəsini izləyə bilmişdir.
Elman Həbibin
canlı ekranla (səhnə ilə) mavi ekran (televiziya) ənənələrinin
vəhdətindən yaranmış dram əsərləri yeni
dövr Azərbaycan dramaturgiyasının orijinal səhifəsidir. Bu əsərlər
ekrana dramaturgiyanı, səhnəyə ekranı
daşıyan dramlardır. Lirizmin və
publisistik notların da müşahidə olunması Elman Həbibin
dramaturgiyasını geniş anlamda onun yaradıcılıq ənənələri
ilə qaynadıb-qarışdırır.
Naxçıvan
Muxtar Respublikası Həmkarlar İttifaqları Komitəsinin
sədri kimi də Elman Həbib səmərəli fəaliyyət
göstərə bilmişdir. Bu yeni vəzifədə
o Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsinin sədri
olduğu illərdəkindən sərbəst
görünürdü. Muxtar
Respublikanın ictimai-siyasi və mədəni həyatında
daha fəal nəzərə çarpırdı. “Naxçıvannamə” və “Heydərnamə” əsərlərinə
Muxtar Respublika səviyyəsində geniş təqdimat mərasimlərinin
keçirilməsi Elman Həbibə diqqəti və
marağı ön mövqeyə çəkmişdi. Anadan olmasının 60 illiyi ilə əlaqədar
“Şöhrət” ordeni ilə təltif olunması nikbin
düşüncələrinə qol-qanad vermiş,
yaradıcılığa olan həvəsini
artırmışdı. Həyatının
son dövrlərində, 2006-2009-cu illər Elman Həbibin
yaradıcılığının ən məhsuldar mərhələsidir.
Bir-birinin ardınca nəşr edilən böyük həcmli
beş-altı kitab: “Məmləkətim, məhəbbətim”,
“Bu, mən görən şəhər deyil” (2006), “Yerlə
göy arasında”, “Mənəmliyin süqutu” (2007), “Heydərnamə”
və “Naxçıvannamə” (2008), “85 ilin 15 ili” (2009)
adlı kitablar, “Seçilmiş əsərləri”nin
ikicildliyi (2009) oxuculara təqdim olunmuşdur. Bu
dövrdə tanınmış tənqidçi-ədəbiyyatşünas
Vaqif Yusiflinin hazırladığı “Şair dünyası”
kitabında (2009), barəsində yazılmış məqalələrdən
ibarət “Sənətin kəsə yolu – poeziya” toplusunda (2009)
sanki ömür yolunun bir hissəsinə yox,
bütövlükdə sənət taleyinə yekun
vurulmuşdur.
Elman Həbibin
avtoportret janrında yazdığı bir neçə
şeiri vardır. Həmin nümunələrin hərəsi
bir ovqat üstündə köklənmişdir. Bəzi şeirlərində avtoportretdən çox
tərcümeyi-hal cizgiləri ifadə olunmuşdur. Lakin
2009-cu ildə yazıb, həmin ildə nəşr edilmiş
“Seçilmiş əsərləri”nin
ikinci cildinə ön söz kimi daxil etdiyi “Mənim ibadətim”
şeiri Elman Həbibin dünyasını dolğun şəkildə
ifadə edir. Şeirdə Elman Həbibin ürək
genişliyi, xeyirxahlığı, əqidə
bütövlüyü ilə yanaşı həssaslığı
və nikbinliyinin nəbzi döyünür:
Bir kimsəsizə həyan
durdum,
Ağlayan bir
körpəni ovundurdum.
Sönmüş bir
ocağı közə saldım,
İki qara
daşı sevindirdim.
Bir kibritlə baş-başa
qaralan
İki kəsöyü
dindirdim.
Bir çılpağı
geyindirdim
və bir gözələ
könül verdim.
Alıb
saxladı könlümü.
O ibadətlə versə əgər
Köksümə sıxaram
Ondan gələn
ölümü.
Budur mənim yerə-göyə
məhəbbətim,
Yaşa, mənim
sevgili ibadətim.
Sağ ikən yazıb əsərlərinə
proloq kimi daxil etdiyi “Mənim ibadətim” şeiri bu gün həyatda
olmadığı vaxt Elman Həbibin mənalı
ömrünün yekun epiloqu kimi səslənir. Bu avtoportret şeiri şəxsiyyətin
bütövlüyünü, miqyasını və mənəvi
aləmin zənginliyini aydın surətdə nümayiş
etdirir.
Bütövlükdə
Elman Həbibin ömür yolu mənalı, ibrətamiz,
düşündürücü və kövrək bir
telefilmi xatırladır. Məlum olduğu kimi, teatrda tamaşaya
qoyulan dram əsərlərindən fərqli olaraq, mavi ekran
vasitəsilə nümayiş etdirilən teletamaşalar adətən
qısametrajlı olur. Təəssüf ki, istedadlı
şair, publisist, dramaturq, layiqli vətəndaş və
unudulmaz dost Elman Həbibin həyat dramı da teletamaşalar
kimi qısametrajlı oldu. Lakin bu
qısametrajlı ömrün tarixdə, ədəbiyyatda,
yaddaşlarda, xatirələrdəki izləri dərin və əbədidir.
Elman Həbib özü də hələ 2007-ci ildə nəşr
olunmuş “Mənəmliyin süqutu” adlı kitabına
yazdığı avtoqrafda bəyan etmişdi ki:
Qərinələr keçsə
də,
Dostluğumda mən
varam.
İllər öndə getsə
də
Dostluğun sırasında
Mən yerimdə
sayıram.
İndi
dostların sırasında olmasa da, əsərləri ilə,
xatirələrdə qalan pozulmaz naxışları ilə,
örnək olaraq qoyub getdiyi etibarı ilə Elman Həbib
“dostluğun sırasında” yaşamaqda davam edir.
İsa HƏBİBBƏYLİ,
Naxçıvan Dövlət Universitetinin
rektoru, akademik
525-ci qəzet.-2011.- 12 may.- S.7.