Zamanla Sözü, Sözlə Zamanı ucaldan sənətkar

Hörmətli Elçin müəllim!

Düzü, Sizin kimi etnik-milli, bədii-estetik dəyərlərimizin qayğıkeşini, hiss və emosiyalarımızın tərənnümçüsünü, dramaturgiya, səhnə və teatr mədəniyyətimizin və baxışlarımızın formalaşmasında fərdi və fərqli rol oynayan söz sərrafını ürəkdən təbrik etməyi özümün vətəndaş və tənqidçi borcum hesab edirəm.

Xalqımızın mədəni-ədəbi həyatında az qala son yarım əsr ərzində oynadığınız əvəzsiz rol göz qabağındadır. El məsəlində deyildiyi kimi, “Görünən kəndə nə bələdçi”. Bu “kəndin” bələdçisi Sizin bütün xalq, vətən naminə ortaya qoyduğunuz bədii yaradıcılığınızdır. Ədəbiyyatımıza qədəm qoyduğunuz ilk gündən Siz ona qeyrətlə xidmət etmisiniz.

Böyüklər və kiçiklər üçün qələmə aldığınız hekayələrinizdə; “Adda-Budda”dan, digər yaradıcılıq nümunələrinizdən tutmuş “Dolça”, “Bayraqdar”, “Ox kimi bıçaq”, “Aman ovçu, vurma məni”, “Hökmdarın taleyi” povest və kinopovestlərinizdə; “Hövsan soğanı”, “O da aşıq olub yaza dünyada...”, “Qisas”, “Poçt şöbəsində xəyal”, “Mən sənin dayınam”, “Mənim ərim dəlidir”, “Mahmud və Məryəm”, “Ağ dəvə”, “Qatil” və s. pyeslərinizdə, “Mahmud və Məryəm”, “Ağ dəvə”, “Ölüm hökmü”, “İlyas Əfəndiyev: şəxsiyyəti və sənəti” romanlarınızda, esselərinizdə, “Ədəbi-düşüncələr”inizdə; çoxsaylı məqalələrinizdə; “Tənqid və nəsr”, “Ədəbiyyatda tarix və müasirlik problemi”, “Şəxsiyyət və istedad”, “Klassik aşıq poeziyasında “Dünya” obrazı” və s. monoqrafiyalarınızda; ədəbiyyat, mədəniyyət, sənət, incəsənət, yaradıcı şəxsiyyətlər haqqındakı yazılarınızda, ictimai-siyasi, ədəbi-estetik mövqeyinizi nümayiş etdirən platformanızda, müxtəlif mündəricəli müsahibələrinizdə; ictimai fəaliyyətinizdə; son illərdə yeni ampluada qələmə aldığınız “Canavarlar”da, epik aləmlə real gerçəkliklərimizi uğurlu şəkildə əks etdirən (“Muxtar kişinin və Göy Göyərçinin nağılı”, “Bütün dərdlərdən azad qoca Şeyxin nağılı”, “Üzmək istəyən Ağ qovağın nağılı”) “Nağıllar” silsilənizdə, Sözə və Zamana həssaslıqla və xəsisliklə yanaşdığınız “Vremya i Slovo” və onun məzmununa daxil etdiyiniz müxtəsər və müxtəsər olduğu qədər də maraqlı, cəlbedici obraz və xarakterlərin təqdimatında publisistikamız və memuar ədəbiyyatımız üçün orijinal əhəmiyyət kəsb edən yaradıcılığınızda, Elçin müəllim, Siz oxucuları yaxşı mənada təəccübləndirməyi bacarmısınız.

Elə bu gün də təəccübləndirməkdə davam edirsiz. Bunu ona görə bir daha vurğulayıram ki, bu yaxınlarda Akademik Milli Dram Teatrının səhnəsində İctimai baxış keçən “Teleskop” pyesinizin qoyuluşu və məzmunu, xarakterlər qalereyası, personajların özünəməxsus davranışı bunu söyləməyə əsas verir. “Teleskop”un canlı obrazları səhnəmizdə modern interpretasiyanın müxtəlif variasiyaları üçün maraq doğurur. “Teleskop”a baxdıqca dərk etdim ki, nəinki proza, həm də dram yaradıcılığı, teatra bağlılıq sanki Sizin həyatınızdır və bu həyat yalnız insan ruhunu pərvazlandıran, onun həyatına yeni impuls verən yeganə məqsədə xidməti nəzərdə tutur. “Teleskop”unda belə ali məziyyəti yaxşı görünür. “Teleskop” müxtəlif dünyalara baxışı və onların mahiyyətini əks etdirən tamaşadır. Əgər Siz, bir tərəfdən, burada mili türk teatrının M.F.Axundzadə, N. Vəzirov, C.Məmmədquluzadə, C.Cabbarlı, Ü.Hacıbəyli, İ.Əfəndiyev və b. ənənələrindən qidalanmısınızsa, digər tərəfdən, Qərb dramaturgiyasının teatr elementlərini ümumi vahid ideyaya tabe etməklə dövrümüzdən həm əvvələ, həm də irəliyə özünəməxsus şəkildə ekskurs etmisiniz, səhnədə ayrı-ayrı aktyor və aktrisaların oyunu ilə birgə koloritli və postmodernist massovkalarla zəngin anlar yaşatmaqla tamaşaçı diqqətini cəlb etmisiniz. Dram əsərlərinin belə çarpazlaşdığı, kəsişdiyi müstəvidə xarakterlərin yaradılması dramaturji materialın keyfiyyətindən xəbər verir. “Teleskop”un ictimai baxışı göstərdi ki, əsərdəki elementləri bir yerə üzvü surətdə toplayıb, aktyorlara oynadıqları personajların əhval-ruhiyyəsini, onların fikrini, sıxıntılarını, hiss və duyğularını yaradıcı şəkildə ortaya qoymağa kömək edən amil dramaturji konflikti kəskinləşdirmə bacarığınızla bağlıdır. Bunun üçün müstəqil düşünən şəxsiyyət və sənətkar olduğunuz kimi, həm də sənətin məqsəd və vəzifələrini dərindən duyansınız. Nə yaxşı ki, Elçin müəllim, Siz belə sənətkarlardansınız.

Sosioloji-fəlsəfi və mənəvi-əxlaqi yozumu daha çox qabardan janr etibarı ilə hekayə, mahiyyət etibarı ilə onun çərçivələrini dağıdan “Canavarlar”da, bir tərəfdən, dövrün, cəmiyyətin, digər tərəfdən, praydın həyat tərzi bu əsərin üfüqlərindən yaxşı görünür. Canavarların müxtəlif tərəflərini elə təsvir etmisiniz ki, burada Sizin təfəkkür zənginliyiniz, hadisə və faktlara praqmatik baxışınız, təhlil mərkəzinə çəkdiyiniz predmetin mahiyyətinə nüfuzetmə bacarığınız oxucu və tənqidçiləri valeh etmişdir. Əsərdə qoyduğunuz bioloji, fəlsəfi, sosioloji, psixoloji, siyasi, ictimai problemlər müasir dünyamızı düşündürən problemlərdəndir. Müşahidə qabiliyyətiniz və analitik incələmə bacarığınız unikaldır, Elçin müəllim! Siz Ezop dilini, Ezop təsvir tərzini yeni modern kontekstdə açmağı bacaran sənətkarsınız. “Canavarlar” mənəvi-əxlaqi dünyamızın pəncərəsidir. Əsər mənə elə təsir etdi ki, onu təkrar-təkrar oxudum. Ondan gələn impulslar, yetərincə səmərəlidir. Elçin müəllim! “Nağıllar”ınızda nəsrimizin yeni imkanlarını, təhkiyəmizin yeni üfüqlərini açırsınız. Bu “Nağıllar”dakı canlı-cansız obrazlı aləm 3000 ildən çox yaşı olan “Zeytun Ağacı, Göy Göyərçin, Muxtar kişi, Ağ Qovaq, Şeyx həzrətləri və s. dili, ovqatı, həyata münasibətləri müdrik və istedadlı qələm əhlinin məhsuludur. “Nağıllar”dakı kiçik keçidlər oxucunu maraqlı nağıllar aləmi ilə gerçəkliyin arasında qoyur. O, sehrli aləmlə bu dünyanın təlatümləri müstəvisində dayanır. İstedadlı nasirliyiniz, dramaturqluğunuz, publisistliyiniz, esseistliyiniz ilə yanaşı, ciddi estetik-fəlsəfi araşdırmalarınız Sizin səriştəli ədəbiyyatşünas olduğunuzu sübut edir. Digər monoqrafik araşdırmalarınız üzərində dayanmayıb, son zamanlarda qələmə aldığınız “Sosrealizm bizə nə verdi?!” ədəbi-estetik essesinizi diqqət mərkəzinə çəksəm, Sizin nə dərəcədə müşahidəli ədəbiyyatşünas-alim olduğunuzu sübut etməyə ehtiyac qalmaz. Çünki bu əsərdə Siz 70 il ərzində yaşadığımız tarixi, mədəni, ədəbi, fəlsəfi, psixoloji dövrün panoramını elə kompakt, obyektiv (tomoqrafiyası ilə) və ustalıqla yaratmısınız ki, belə maraqlı təqdimat formatı ədəbi-fəlsəfi ictimaiyyətimizin buna görə də diqqət mərkəzinə düşdü.

Əsər neçə-neçə forumların, konfransların müzakirə obyektinə çevrildi, ali təhsil müəssisələrində, tədris auditoriyalarında onun haqqında fikirlər söylənildi, mülahizələr irəli sürüldü,dövrü mətbuatımız kitabın mahiyyətini vurğulamaqla onu uzun müddət gündəmdə saxladı. Hamı Sizin fenomenal təhlillərinizi təqdir etməkdədir. Yaradıcılığınızın bir cəhətini də vurğulamasam, haqqınızda söylədiyim fikirlərim natamam görünər. Bu, Sizin özünüzün qeyd etdiyiniz kimi, ani məqamlarda meydana çıxmış, kibrit qutuları, salfetka, qəzet künclərində, hər hansı iclas protokolu, müxtəlif proqramlar, dəvətnamələr, hətta teatr və sirk tamaşaları üçün biletlər üzərində apardığınız qeydlər nəticəsində ortaya çıxan “Vremiya i Slovo” kitabınızla bağlıdır. Doğrudan kiçik çaylar dəryalar əmələ gətirir. Baykal (Bəygöl) gölünə irili-xırdalı 337 çay tökülür və məhz onlar Baykal kimi böyük dərya yaradır. Suyu da göz yaşı kimi dumduru. “Vremya i Slovo” kitabınızda da elədir. Fikirlər son dərəcə kompakt, naxışlı və fəlsəfi qiyafədə. Hansına əl atdımsa, düşüncəmi silkələdi, mənə nəsrin daxili potensiyasını və poeziyasını xatırlatdı. Hansını yadda saxlayım “Dostoyevski, Stendal, Hey, aşıq Ələsgər, Pisarev, Sabir dahiliyi, Ç.Aytmatov, L.Tolstoy, Folkner, Heminquey, Çexov, Ordubadi, “Bayatı-Şiraz” – bilmədim. Fikirlərim haçalandı. Hansından o tərəfə boylandımsa, Elçin təfəkkürünün bərq vuran ziyasını gördüm.

Siz Zamandan Sözə, Sözdən Zamana keçid alırsınız. Zamandan Söz yazaraq yarım əsrdən çoxdur ki, Sözü Zamanın (Tarixin) yaddaşına həkk eləyirsiniz. Siz Sözü ucaltdıqca Zaman da Sizi ucaldır. Zamanın Sözünü, Sözün Zamanını yerində tapan böyük yazıçısınız. Sizi Ad gününüz münasibəti ilə ürəkdən təbrik edirəm, Sizə, folklor-mifoloji ruhumuzla, epik zamanı qucmağı və əsərlərinizə ustalıqla gətirməyi, ənənə ilə novatorluğu üzvü surətdə birləşdirməyi bacaran, xarakter axtarışlarında və sənətkarlıqda zirvədə dayanan yazıçımıza tənqidçi salamıyla

Nizami Tağısoy

525-ci qəzet.- 2011.- 13 may.- S.7.