“Azərbaycan milli və dini tolerantlıqda dünyaya örnəkdir”

 

MİLLİ MƏCLİSİN İNSAN HÜQUQLARI KOMİTƏSİNİN SƏDRİ RƏBİYYƏT ASLANOVA: “AZƏRBAYCANDA MİLLİ VƏ ETNİK ZƏMİNDƏ HEÇ BİR PROBLEM YOXDUR”

 

– ATƏT Parlament Assambleyasının (PA) İtaliya nümayəndə heyəti və həmin ölkənin Boltzano-Bozen Muxtar Vilayətinin rəhbərliyinin birgə təşkilatçılığı ilə mayın 20-də Boltzano şəhərində “Milli azlıqların qorunması: Boltzano tövsiyələri və ATƏT-in siyasəti” adlı seminar keçiriləcək. Seminarda ATƏT PA üzvü olan ölkələrin hamısının nümayəndə heyətlərinin üzvləri təmsil olunacaqlar. Azərbaycan parlament nümayəndə heyətini isə mən təmsil edəcəyəm. Qeyd edim ki, bu gün Avropada milli azlıqlar məsələsində – burada həm ənənəvi, milli azlıqlar , həm də yeni milli azlıqlar nəzərdə tutulur – müəyyən kardinal dəyişikliklərin həll edilməsi üçün o azlıqların qorunması və hüquqlarının təmin edilməsi məsələsi gündəmə gəlib. Bu da nəticədə məlum miqrantlar problemi ilə bilavasitə əlaqəlidir. Bir cəhəti də qeyd edim ki, milli azlıqlarla bağlı Avropa Şurasının çərçivə Konvensiyası var və onu bir sıra ölkələr imzalayıb, bir qismi isə imzalamayıb. Yəni, hər bir ölkənin həmin çərçivə Konvensiyasına münasibəti heç də birmənalı deyil və müxtəlifdir. Ancaq bu gün belə bir gerçəklik də yaranıb ki, həddindən artıq milli azlıqların, etnik qrupların toplaşdığı, cəmləşdiyi Avropada bu məsələyə yenidən baxılması ehtiyacı var. Son zamanlar Avropada bir sıra milli azlıqlara, etnik qruplara, xüsusilə qaraçılara kəskin münasibət və sair, bunlar məcbur edir ki, sözügedən məkan qəbul etdiyi həm yeni miqrantlara, həm də yeni milli azlıqlara öz baxışını ortaya qoysun... 

– Seminarda müzakirələr hansı istiqamətdə olacaq?  

– Qeyd edim ki, seminar 2 sessiyadan və yekun mərasimdən ibarət olacaq. Birinci sessiyada Boltzano tövsiyələrinin prinsipləri və onların həyata keçirilməsi, milli azlıqların qorunması və dövlətlərin suverenliyi, milli azlıqların qorunmasında ATƏT PA-nın rolu və sair üzrə çıxışlar olacaq. Bu yerdə bir məsələni xatırladım ki, 1992-ci ildə ATƏT-in Helsinki toplantısında bu təşkilatın yeni qurumu,yeni postu – Milli azlıqlar üzrə Ali Komissarlığı təsis olundu. Bu Komissarlığın da ən böyük vəzifəsi Avropa məkanında olan hansısa milli məsələlərlə əlaqədar olaraq yaranmış konfliktlərin qarşısının alınması və yaxud onun həll olunması üçün ciddi tədbirlərin görülməsidir. Ötən bu illər ərzində də sözügedən Ali Komissarlıq çox ciddi, unikal bir təcrübə toplayıb və bu təcrübə əsasında da hər hansı milli zəmində baş verən və ya baş verməsi ehtimal olunan konfliktin səbəblərinin araşdırılıb ortaya çıxarılması sahəsində çox mühüm işlər görülüb. Bu baxımdan, Avropada təhlükəsizliyin təmin olunması üçün milli-etnik zəmində konfliktlərin aradan qaldırılması çox vacib, önəmli məsələdir. Boltzano tövsiyələrinə gəlincə,bu sənəd sözügedən qurumun Milli azlıqlar üzrə Ali Komissarlığı – yəni, indiki ali komissar Knut Vollebek tərəfindən hazırlanaraq 56 üzv ölkəyə yayılıb, göndərilib... 

– Həmin tövsiyələrdə nələr ehtiva olunur?  

– Tövsiyələrdə göstərilir ki, milli azlıq deyərkən, ərazisində yaşadıqları dövlətin tanıyıb-tanımamasından asılı olmayaraq mövcud olan dini, dil, mədəni, etnik azlıqlar nəzərdə tutulur və odur ki,bu gün bu azlıqlara münasibətin dəqiqləşdirilməsinin olduqca ciddi əhəmiyyəti var. Qeyd edim ki, bu, 19 tövsiyədən ibarətdir və 4 hissədə cəmlənib. Birincisi, ümumi prinsiplərdir və bu prinsiplər də əsasən dövlətin suverenliyi ilə bağlıdır.Dövlətin suverenliyi isə o deməkdir ki, öz yurisdiksiyasında olan, ərazisində yaşayan – dilindən, dinindən, milli mənsubiyyətindən asılı olmayaraq hər bir kəsin hüquqlarının qorunmasını böyük bir öhdəlik kimi öz üzərinə götürür. Tövsiyələrin ikinci hissəsində dövlətin milli azlıqlara münasibətinin özünəməxsusluğu məsələsi əksini tapıb,yəni, hər bir dövlət öz ərazisində olan milli azlıqlara hansı münasibət bəsləyir, onların varlığı, onların gələcək inkişafı üçün hansı məsələləri gündəmə gətirir və sair. Üçüncü hissədə xaricdə yaşayan milli azlıqlara hansı səlahiyyətlər, hansı imtiyazların verilməsindən söhbət gedir. Xaricdə yaşayan milli azlıqlar dedikdə də bir dövlətə mənsub olan, ancaq onun sərhədlərindən kənarda yaşayan milli azlıqlar, bir növ diasporalar nəzərdə tutulur. Odur ki, üçüncü hissədə onlara hansı əlavə imtiyazların verilməsi, onlarla əlaqələrin necə qurulması, xaricdə olan milli azlıqların tarixi vətənlə əlaqələrinin yaradılması, onların tarixinin, dilinin, dininin qorunması məsələsi həmin dövlətin boynuna bir vəzifə kimi qoyulur. Dördüncü hissədə isə ikitərəfli və çoxtərəfli müqavilələrin imzalanmasından bəhs edilir .   Burada da dövlətlərin birinin digərinin milli azlıqlarla bağlı diasporasına münasibətinin müəyyənləşməsindən söhbət gedir. Ona görə hesab edirəm ki, bu, kifayət qədər əhəmiyyətli məsələdir və 1992-ci ildən bu yana bəlkə də ATƏT PA-nın Milli azlıqlar üzrə Ali Komissarlığının ən vacib sənədlərindən birinin gündəmə gətirilməsidir. Bilirsiniz, dövlətin sərhədləri ilə milli-etnik qrupların, milli azlıqların yaşadıqları ərazilərin sərhədləri üst-üstə düşmür. Bəzən elə olur ki, dövlətin sərhədi konkret bir məkanda bitir, amma tarixən onun ərazisində yaşayan milli azlığın bir hissəsi bu yanda, bir hissə o yanda, kənar dövlətin ərazisində yaşamalı olur. Belə olan təqdirdə də hər iki dövlət bu məsələyə çox həssas yanaşmalıdır... 

– Bu məsələ ilə bağlı kim məruzə edəcək?  

– Bununla bağlı milli azlıqlar üzrə komissar Knur Vollebek özü çıxış edəcək və Boltzano tövsiyələrinin hansı dövlət tərəfindən necə yerinə yetirildiyi barədə məlumat verəcək. Xatırladım ki, bu tövsiyələr ötən müddət ərzində üzv dövlətlərə göndərilib, ancaq buna reaksiya hələ də dəqiq məlum deyil. Ona görə seminar zamanı hər bir üzv dövlət bununla əlaqədar olaraq öz mövqeyini ortaya qoyacaq. Eyni zamanda, maraqlı məruzələrdən biri milli azlıqların qorunması və dövlətlərin suverenliyi məsələsidir. Çünki dövlətin suverenliyinə ən böyük təhdid milli azlıqların hüquqlarının qorunmaması nəticəsində separatizmin yaranmasından başlayır və buna görə dövlət suverenliyi və milli azlıqların hüquqlarının qorunması çox vacib məsələdir. Növbəti məruzə milli azlıqların qorunmasında ATƏT PA-nın rolu məsələsidir. Bununla bağlı, ATƏT PA-nın demokratiya və insan haqları üzrə məruzəçisi Mateo Mekaççi məruzə edəcək. Bir sıra konfliktlərin əsas səbəbi milli azlıqlar məsələsi olduğuna görə Mateo Mekaççi öz məruzəsındə daha çox buna toxunacaq. Onu da qeyd edim ki, seminarın birinci sessiyasının sonunda Françesko Palermo və Natali Şabanadzenin “Dövlətlərarası əlaqələrdə milli azlıqlar” kitabının da təqdimatı olacaq. Seminarın ikinci sessiyasında milli azlıqlara rəftar ilə bağlı konkret hallar məsələsi müzakirə olunacaq. Bu məsələ də çox güman ki, Avropa ilə bağlı olacaq. Dediyim kimi, bu gün Avropada milli azlıqlarla rəftarda çox neqativ hallar, qanunsuz hərəkətlər var. Bununla əlaqədar olaraq,seminarda ATƏT və Avropa tarixində çox maraqlı bir çıxış olacaq. Bu sessiyada həmçinin Boltzano tövsiyələrinin dördüncü hissəsindəki milli azlıqlara münasibət haqqında dövlətlərarası ikitərəfli sazişlər və bununla yanaşı,” konkret hallar” məsələsi gündəmə gətiriləcək. “Konkret hallar” haqqında seminara gələn avroparlamentarilər öz ölkələrində və yaxud Avropada olan milli azlıqların durumu ilə bağlı fikirlərini bölüşdürəcəklər. Sessiyanın yekununda da, təbii ki, milli azlıqlar üzrə ali komissar yenidən çıxış edəcək . Burada da milli azlıqlar məsələsi ilə bağlı bir daha ATƏT PA üzvü olan 56 dövlətin diqqətinə çatdırılacaq ki, hər bir ölkə öz ərazisində yaşayan milli azlıqlarla dil tapsın və bu yöndə milli qanunvericiliklərinə dəyişikliklər etsin. Azərbaycan nümayəndə heyətinin üzvü kimi mən də, təbii ki, ölkəmizdə milli azlıqların durumu ilə bağlı öz fikirlərimi bölüşdürəcəyəm. 

– Yeri gəlmişkən, bu gün ölkəmizdə milli azlıqlarla bağlı problem varmı?  

– Çox böyük fəxr və qürur hissi ilə deyə bilərəm ki, bu gün Azərbaycanda milli azlıqlar, etnik qruplarla bağlı heç bir problem yoxdur və ola da bilməz. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda milli və dini zəmində tolerantlıq hökm sürür. Bu məsələdə biz dünyanın hətta ən qabaqcıl, aparıcı dövlətlərinə belə nümunə ola bilərik. Özü də bunu təkcə biz demirik, bunu ölkəmizdə olan xarici dövlətlərin, beynəlxalq təşkilatların, diplomatik korpusların nümayəndələri də dilə gətirir və bizimlə söhbətlərində etiraf edirlər. Xüsusilə də 1993-cü ildə ikinci dəfə hakimiyyət başına qayıdan mərhum dövlət başçısı Heydər Əliyevin və onun siyasətinin layiqli davamçısı – ölkə prezidenti İlham Əliyevin məqsədyönlü və ardıcıl fəaliyyəti nəticəsində milli azlıqların, etnik qrupların hüquqlarının təmin olunması istiqamətində çox böyük addımlar atılıb. Bu gün Azərbaycanda yaşayan milli azlıqların, etnik qrupların nümayəndələri də Azərbaycan dövlətçiliyinin inkişafı, möhkəmləndirilməsi uğrunda azərbaycanlılarla çiyin-çiyinə mübarizə aparırlar. Onlar da özlərini bu ölkənin əsl vətəndaşları hiss edirlər. Yəni, ölkəmizdə milli azlıqlara, etnik qruplara qarşı hansısa bir ayrı-seçkilik, ögey-doğmalıq yoxdur. Yəni, burada azərbaycanlılarla milli azlıqlar, etnik qruplar daim d sülh, əmin-amanlıq şəraitində yaşayıblar və bu gün də yaşamaqdadırlar.Eyni zamanda ,  Azərbaycan Konstitusiyasının 25-ci maddəsində göstərilir ki, bərabərlik hüququna əsasən hamı qanun və məhkəmə qarşısında bərabərdir. Dövlət irqindən, milliyyətindən, dinindən, cinsindən, mənşəyindən, əmlak vəziyyətindən, qulluq mövqeyindən, əqidəsindən, siyasi partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına və digər ictimai təşkilatlara mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə təminat verir. Həmçinin, milli, dini, irqi, cinsi, mənşəyi, əqidəsi, siyasi və sosial mənsubiyyətlərinə görə,insanların hüquq və azadlıqlarını məhdudlaşdırmaq qadağandır. Konstitusiyanın 44-cü maddəsinə əsasən hər kəsin milli mənsubiyyəti qoruyub-saxlamaq hüququ var və heç kəs milli mənsubiyyətini dəyişdirməyə məcbur edilə bilməz. 47-ci maddədə isə qeyd olunur ki, fikir və söz azadlığına əsasən irqi, dini, milli, sosial ədavət və düşmənçilik oyadan təşviqata və təbliğata yol verilmir. Yəni,bunlar bir ölkə daxilində ayrı-ayrı milli azlıqların, etnik qrupların bir-birinə münasibətini və dövlətin onlara olan münasibətini tənzimləyən kifayət qədər ciddi müddəalardır.Odur ki, seminar zamanı çıxışımda Azərbaycanda milli azlıqlar, etnik qrupların durumu ilə bağlı məsələni bir daha onların nəzərinə çatdıracağam. Nəzərlərinə çatdıracağam ki, qoy onlar Azərbaycanda milli azlıqlara, etnik qruplara necə böyük hörmət və ehtiramla yanaşıldığının, onların hüquqlarının qorunması, təmin edilməsi istiqamətində necə böyük addımlar atıldığının şahidi olsun və bundan özləri üçün örnək, nümunə götürsünlər. Demək istəyirəm ki, bu seminar əlavə bir fürsət olacaq ki, Avropa ictimaiyyəti və parlamentariləri ölkəmizdə milli azlıqların durumu ilə bağlı vəziyyəti yaxından öyrənsinlər.

 

 

VAHAB

 

 525-ci qəzet.- 2011.- 18 may.- S.5.