Oxuculara “özəl poçtdan məktub” var

Xalqımızın görkəmli yazıçılarının zamanın tələblərinə cavab verən, yeni gənc nəslin milli ruhda tərbiyələnməsində mühüm rol oynayan əsərlərinə bu gün həmişəkindən də çox mənəvi ehtiyac var. Bu xüsusda, yaradıcı, ziyalı qadınlarımızın yaradıcılığını, fəaliyyətini yada salmaq, canlı xatirələri qələmə alıb oxuculara çatdırmaq nəcib və xeyirxah bir işdir. Mənim də taleyimə elə qismət olub ki, uzun illər çalışdığım “Gənclik” nəşriyyatında belə mənəviyyatlı xanımlarla bir yerdə işləmiş, onların yaradıcılıq uğurlarının həmişə canlı şahidi olmuşam. Xüsusilə, keçən əsrin 70-80-ci illərində nəşriyyatda yüksək ixtisaslı poliqrafçılar, redaktorlar, kitablara gözəl tərtibat verən rəssamlar yetişmişdi. Haqqında öz ürək sözlərimi demək istədiyim yazıçı-publisist Zöhrə Əsgərovanı bir yerdə çalışdığımız “Gənclik” nəşriyyatından yaxşı tanıyıram... Yadımdadır, keçən əsrin 80-ci illəri idi. “Gənclik” nəşriyyatında işçilər arasında illər qarşılıqlı qayğı, mehribançılıq, doğmalıq davam etdiyi halda yazıçı Əzizə xanım Əhmədova səhhəti ilə bağlı rəhbərlik etdiyi nəşriyyatı tərk edəndən sonra bu münasibətlər tamam dəyişildi. Nəşriyyatda soyuqluq, qruplaşma halları yaranmağa başladı.

50-60-cı illərin səriştəli naşirlərinin, redaktorlarının, tərcüməçilərinin, rəssamların çoxu özünə yeni iş yerləri axtarmağa başladılar. 80-ci illərdə yazıçı kimi tanınmış Zöhrə xanım nəşriyyatda redaktor kimi fəaliyyətə başladı. Onun ilk günlərdən səmimiyyəti, xoş rəftarı kollektivdə isti atmosferin yaranmasına səbəb oldu. SSRİ dövründə dövlət əhəmiyyətli nəşriyyatlardan biri sayılan “Gənclik” nəşriyyatının kollektivi ilə dil tapa bildi, hamının hörmətini qazandı. O vaxtdan bir-birimizə olan səmimi münasibətimiz daha da möhkəmləndi. Nədənsə məni bir sual həmişə düşündürüb. Görəsən, yaradıcılığının, sənətinin yüksək zirvələrinə çatan Azərbaycanın yaradıcı qadınları ailə, uşaq, nəvə və s. bütün bu kimi qayğılara baxmayaraq, bu qədər çətin işlərin öhdəsindən necə gəlirlər? Axı yaradıcılıq da öz sahibindən ayrıca diqqət və qayğı tələb edir...

Milli, mədəni dəyərlərimizi öz istedad və bacarığı ilə daha da zənginləşdirən Azərbaycan qadınları H.Qurbanova, B.Şəkinskaya, L.Bədirbəyli, N.Rəfibəyli, Mədinə Gülgün, M.Dilbazi, Ə.Cəfərzadə, Afaq Məsud, Ə.Əhmədova, X.Hasilova, Zöhrə Əsgərova və başqalarının ən müqəddəs amalı xalqına ləyaqətlə xidmət etməkdir. 40 ildən artıq yaradıcılıqla məşğul olan, sözün ilahi qüdrətindən ilham alan Zöhrə xanım “Ünsiyyət” adlı ilk kitabından oxucuları sözün sehrinə salmağı bacardı. Müxtəlif illərdə onun “İki tale”, “Tənhalıq”, “Özgə evin işığı”, “Mirvari toy”, “Özəl poçtdan məktub var” nəsr kitabları çap olundu. Kitablarında sanki “Bu mənəm, bu mənim yaradıcılığım, sizinlə bölüşmək istədiyim fikirlərdir”, deyən hörmətli yazıçımız öz oxucularını qələmə aldığı mövzularla yaşamağa, düşündürməyə qadirdir. Yaradıcılıq qəribə bir dünyadır. Bu haqda Zöhrə xanımın öz etirafı yerinə düşərdi: “Fikirlərin göylərindən ağ vərəqlərə, sanki, söz “yağışı” yağır. Sözlər də fəsillər kimi gah istidir, gah soyuq. Yağışlı gündə işıqlı fikirlərimizin üfüqlərində günəş batmır”. Budur, sözün qüdrəti. Yaxud “Hənifənin etirafı” hekayəsindəki fikirlər kimi: “Görəsən, insanları bir-birindən nə ayırır? Yadlıq ilə doğmalıq arasında məsafə nə qədərdir? Neçə addım, neçə il, neçə ay? Kim bilir? Yadların doğmalığı, yoxsa doğmaların yadlığıdır tale yollarımızı dəyişən? Yadlıq ilə doğmalığın sərhədində kim udur, kim uduzur?” Hekayədə qocaman aktrisanın həmişə əlindən düşməyən əl yaylığına da müəllif, sanki can, nəfəs verir, qadının bir çox psixoloji vəziyyətində əl yaylığı, sanki oxucu ilə ünsiyyətə girir. Hadisələrin inkişafında bir vasitəçi rolunu oynayır. Bu, yazıçının incə müşahidə bacarığına malik olduğunu göstərir. “Özəl poçtdan məktub var” hekayəsi isə xalqımızın ləyaqətli şəxsiyyəti Zeynalabdin Tağıyevə həsr edilib. Burada nəticəsi yaşlı bir insan olan Tofiqin ulu babası ilə qeyri-adi yuxuda tarixi görüşündən, həyat qədər real olan söhbətlərindən bəhs edilir. Hacı dünyasını dəyişsə də onun xeyirxahlığı, nəcibliyi yaşamaqdadır. Pula ehtiyacı olan bir insana nəticəsi Tofiq vasitəsilə o dünyadan “özəl poçtla” yardım etməsi hekayənin əsas süjet xəttidir. Xalqımızın başına gələn faciələrin dəhşətlərini açıqlayan “Kor səhər”, “Son mənzilə gedən qatar” hekayələrində yazıçının vətəndaş mövqeyi, düşmənə qarşı nifrəti sərtdir, qətiyyətlidir. Bu hekayədə də Xocalı faciəsində musiqi aləti olan tütək canlıdır, yiyəsi kimi. Hekayə bu sonluqla bitir: “Doğmalarından zülmlə ayrılan Xocalının dərdi yerə-göyə sığmır. Orda səhərin gözləri kordur...

Orda kor İlyasın tütəyi də yiyəsi kimi şəhiddir”. Böyük bir maraqla oxunan, daha çox sevilən “Bir gecənin qonağı”, “Mirvari toy” hekayələrində isə obrazların düşdüyü psixoloji gərginlik, mənəvi yalqızlıq, yaralı xatirələrin harayı oxucunun qəlbində doğma, tanış hisslər kimi əks-səda verir. Ərini itirmiş orta yaşlı Mənsurə azərbaycanlı xanımına məxsus sədaqəti, həssaslığı ilə diqqəti özünə cəlb edir. Hekayədə biz Mənsurə və əri Səmədin gəncliyinə qayıdır, aralarında baş verən maraqlı sərgüzəştlərin canlı şahidi oluruq. Toylarının 30 illiyini – Mirvari toyunu keçirməyə Əzrayıl macal vermir. Mənsurənin yalqız qaldığı mənzilindəki sakitliyi, ancaq xatirələrin “səsi” pozur, bu məkanda yeni-yeni yazılar doğulur. Mənsurə daxili sarsıntılarını unutmaq üçün “arı kimi nilufər çiçəyini tapmaq istəyir. Çünki arı nilufər çiçəyinin ətrinə, şirəsinə elə aludə olur ki, axşamın necə gəlib düşdüyünü, onun ləçəklərinin bağlandığını hiss etmir, içində ölür”. “Bir gecənin qonağı”nın baş qəhrəmanı vəfat etmiş alim Behbud kişidir. O, vətənpərvərlik xəstəliyindən vəfat edib. Yas məclisində, ancaq öz qayğı və problemləri haqda danışmağa üstünlük verənlərin əsl simaları oxucuda həm gülüş, həm də təəssüf doğurur. Mərhum Behbudun cənazəsi evindən çıxarılarkən başına toplanan laqeyd insanlara ruhun son ittihamı nə qədər inandırıcı və acı bir mənzərədir: zaman, şərait hətta ölünü də dilə gətirir. Zöhrə xanımın qələmə aldığı qəhrəmanları adi insanlar deyil, orijinal düşüncə qabiliyyətinə malik olan, öz mənliyi, əqidəsi, siması ilə seçilən şəxsiyyətlərdir. Həyatda da müəllif haqqında bu müsbət keyfiyyətləri demək olar. Onun həyatı zəngin, mənalı bir hekayətdir. Onun yaradıcılıq xidmətləri hər cür tərifə, təltiflərə layiqdir. Onun son dərəcə kövrək qəlbinin məhsulu olan kitabları hələ neçə nəsil gənclərin duyğularına, hisslərinə hakim kəsiləcək, öz aləminə qovuşduracaq, çoxları ilə bölüşmədiyi qiymətli fikirlərini yalnız öz doğma oxucusuna etibar edəcək. Zöhrə xanımın “Özəl poçtdan məktub var” kitabına daxil etdiyi esselərdə tariximiz, mədəniyyətimiz, bəzi qərb filosoflarının ziddiyyətli absurd dünyagörüşü bədii boyalarla məntiqdən doğan incə yumorla təhlil olunur. Yazılarda bəşəri duyğular üstünlük təşkil edir.

Zöhrə xanım aktual, qlobal mövzulu esseləri ilə oxucularla birbaşa dialoqa girir. Bu isə uzaq, yaxın tarixlərə, mədəniyyət dünyasına qiyabi ekskursiyalardır desək, yanılmarıq. Pikassonun məşhur sülh rəmzi olan ağ göyərçini, sanki Zöhrə xanımın müharibəyə, zorakılığa qarşı yazılan esselərinin üzərində qanad çalır. “Varlığımız ağlımızın güzgüsüdür”, “İnsan yeganə varlıqdır ki, olduğu kimi görünmək istəmir” esselərində bu mövzu qəlb yanğısı ilə təhlil edilir: “...dünyanın qaynar nöqtələrində haqq, ədalət özü iftira və zalımlığın köləsinə çevrilirsə, şüurlara siyasi effemizm üsullarıyla təsir edilərək, başqasının ərazisinə hücum “müdafiə reaksiyası” termini ilə əvəz olunub çirkin əməllərə bəraət qazandırılırsa, onda dahi insanlara hörmətimiz daha da artmalıdır. Onlar vətənpərvərliyi, sevməyi, yaşamağı öyrətmişlər, ölməyi yox... aclıqdan, səfalətdən ölən, müharibə şəhidləri olan minlərlə məsum uşaqlara sərsəm dünyamız vaxtsız ölümdən savayı nə verir?!”.

Azərbaycan qadınının ağıl və mənəviyyatının bir daha nəyə qadir olduğunu sübut etmək üçün Zöhrə Əsgərova yaradıcılıq yolunu seçib. Bu günlərdə Yazıçılar Birliyində Zöhrə xanımın 60 illik yubileyi yüksək səviyyədə qeyd olundu. Mən də keçmiş iş yoldaşımı, dostumu, istedadlı qələm sahibini həm yubileyi, həm də yeni çapdan çıxan “Özəl poçtdan məktub var” kitabı ilə səmimi qəlbdən təbrik edir, ən əvvəl ona can sağlığı, yeni-yeni yaradıcılıq uğurları arzulayıram. Üzündən sevinc heç vaxt əskik olmasın, əziz Zöhrə xanım!

Nəriman Veysəloğlu,

Əməkdar Mətbuat (poliqrafiya) və

Əməkdar Mədəniyyət işçisi

525-ci qəzet.- 2011.- 24 may.- S.6.