Dünyanın məhvi
onun ölümündən sonra başlayacaq
“Zəhmət çəkən bal yeyər”. Azərbaycanda məşhur olan bu məsəl nahaq yerə deyilməyib. Zəhmət çəkən adamın sonda bala layiq görülməsi balın qiymətli bir qida növü olduğunu az-çox bəlli edir. Lakin nəzərə alsaq ki, ölkəyə gələn xarici turistlərin əksəriyyəti “şirin sirop” adlandırdıqları balı hardan əldə etməkdir buna tam əmin olmaq olar.
“Vitamin
ambarı”
Bal şəfalı xüsusiyyətlərə malikdir. Bal ən həssas mədə tərəfindən də asanlıqla həzm edilmə qabiliyyətinə malikdir. Eyni zamanda, bağırsaqların və böyrəklərin daha yaxşı işləməsinə kömək edir. Bal fruktoza və qlükoza kimi sadə quruluşlu şəkərlərin təbii qarışığıdır. Arıların son elmi-tədqiqat işlərinin nəticəsinə görə, şəkərlərin belə özünəməxsus qarışığı halsızlığın, zəifliyin, yorğunluğun aradan qaldırılmasında ən təsirli üsuldur. Bal bu baxımdan adamı həddən çox gümrahlaşdırır, onun fiziki qüvvəsini və daxili enerjisini artırır. Bal qan hazırlanması üçün bədənin ehtiyac hiss etdiyi enerjinin mühüm bir hissəsini təmin edir. Bundan başqa, qanın təmizlənməsinə də bilavasitə yardım edir. Bədəndəki qan dövranını nizamlamaq və asanlaşdırmaq yönündə xüsusi təsiri var. Bal həm də damar sərtliyinə, yəni damarların kirəcləşərək öz elastikliyini itirməsinə qarşı mühüm bir qoruyucudur. Onun antimikrob xüsusiyyəti orqanizmdə müəyyən bakteriyaların və kifin böyüməsinə mane olmasıdır. 20 ildən artıq bir müddətdə balı araşdırmaq sahəsinə rəhbərlik edən və Yeni Zellandiyadakı Vayxato Universitetində biokimya professoru vəzifəsində çalışan doktor Peter Molan bu əvəzolunmaz qida məhsulunun antimikrob xüsusiyyətləri ilə bağlı bir mütəxəssis kimi deyib: “Təsadüfi təcrübələrlə müəyyən olunub ki, bal yanıq yaralarındakı infeksiyanı öz nəzarəti altında saxlayır, xəstəxanalarda əksər hallarda antibakteriya dərmanı olaraq istifadə edilən gümüş sulfidiazindən daha təsirlidir və yeni toxumaların inkişafını sürətlə hərəkətə gətirir”. Bütün bu deyilənlərdən bir daha aydın olur ki, təbii bal şəfaverici təsiri çox güclü olan bir qida növüdür.
Arılar yüksək
gəlir gətirir
Balın istehsalı yalnız təbii yolla mümkündür. Bu isə arıçılıq təsərrüfatı
sayəsində başa gəlir.
Arıçılıq bir o qədər populyar olmasa da əslində biznes sahəsi kimi çox gəlirli sahədir. Hətta
arıçılıq kənd təsərrüfatı sahələri
arasında ən gəlirlisidir. Lakin gərək
bu işi qaydalara uyğun həyata
keçirəsən. Arıçılıq təsərrüfatı
üçün ilk olaraq sağlam arı ailəsinə
sahib olmaq
lazımdır. Təsərrüfat yaratmaq
üçün ən səmərəli
vaxt yaz
aylarıdır. Çünki yayda bal
yığımı olur və bu zaman arı
satılmır. Payızda isə arı almaq
risklidir. Çünki
payızda alınan arıların qışdan salamat çıxması bir
qədər çətindir. Xüsusən,
arıçılıq təsərrüfatına yeni başlayanalara
payızda arı almaq məsləhət görülmür. Ən münasib
vaxt mart ayıdır.
Mart ayında bir neçə
arı təknəsi alaraq işə başlamaq olar. Təknə
nə qədər çox olarsa işin səmərəliliyi
də bir o qədər
çox olar. Yəni,
mövsüm zamanı daha
çox məhsul əldə etmək olar. Yaz vaxtı bir təknə arını 100 manata
almaq olar.
Arıçılıq üçün
iqlimə gəlincə, aran rayonları daha sərfəlidir. Çünki
aranda təbiət tez
oyanır və arıların yem
ehtiyatları qurtarmamış çiçəklər
açılır. Arı üçün
çiçəyin nə qədər önəmli olduğunu nəzərə alsaq
bu, çox müsbət
haldır. Arıların inkişafını təmin etmək
üçün və bu
prosesi sürətləndirmək üçün yemləmənin böyük faydası var.
Arıların yemlənməsi aprelin sonuna kimi davam
etdirilir. Yemləmə ilə
yanaşı arıya müəyyən vitamin
və antibiotiklər də verilə bilər. Bu
tədbirlər onların fəaliyyətini və
sayını artırır. Lakin
arıları nəzarətsiz qoymaq olmaz. Yaz vaxtı
onların təknələrinə və pətəklərinə
nəzarət etmək lazımdır. Əks təqdirdə
ziyanvericilər zəif və müdafiəsiz arıları məhv
edə bilərlər. Azərbaycanın iqlimi
də bu təsərrüfat üçün əlverişlidir. Aran rayonlarında çiçəklər solan vaxt dağ
rayonlarında çiçəklər təzəcə açmağa başlayır. Həmin vaxt arıxananı dağlıq ərazilərə
köçürməklə məhsuldarlığı
artırmaq olur. Bal
yığımı aran rayonlarında iyun ayının sonlarında baş
tutur. Dağlıq rayonlarda
isə iyulun ortalarına kimi
davam edə bilər. Lakin
bu işi vaxtında
görmək lazımdır. Çünki
iş gecikərsə məhsulun 60-70 faizi itkiyə gedər. Və həm də
çiçəklərdən gələn qida
bitən kimi arı ailəsi daxili məhsuldan istifadə edir.
Məhsuldarlığa gəlincə, bir
arı ailəsindən 50-60 kiloqram və
hətta daha çox
məhsul götürmək olur. Bir təknədə
5-6 arı ailəsinin olduğunu nəzərə
alsaq bu, çox böyük rəqəmdir.
1 kiloqram balın qiymətinin 20 manat olduğunu nəzərə
alsaq təsərrüfatı yaratmaq üçün
çəkilən xərcdən 5-6 dəfə çox gəlir götürməyin mümkünlüyünü
demək olar. Arıçılıq təsərrüfatı
yaratmaq çətin deyil.
Sadəcə olaraq arının becərilməsi,
xəstəliklərin vaxtında aşkarlanaraq
müvafiq tədbirlərin görülməsi
lazımdır. Müasir dövrdə
arıçılığın ən güclü
inkişaf etdiyi əsas
ölkələr ABŞ, Argentina,
Türkiyə, Çin və Rusiyadır.
Hər il dünya
bazarına çıxarılan 375 min ton balın 25 faizi isə
Argentinanın payına düşür. Bu ölkədə ildə 100 min
tona yaxın bal istehsal olunur. Argentinada istehsal olunan bal keyfiyyətinə
görə dünyada ən yaxşı məhsul
hesab edilir. ABŞ-da
da hər il 100 min tona
yaxın bal istehsal olunur. Avropa İttifaqının üzvü
olan ölkələr
arasında isə ən çox bal istehsalı İspaniyadadır – ildə
30 min ton. Fransada 27 min, Almaniyada
20 min, Yunanıstanda 14 min, Portuqaliyada
11 min, İtaliyada 10 min, Avstriyada
9 min, İngiltərədə 3 min, Danimarka, Finlandiya və Belçikada 2 min, İsveçdə isə
1000 ton bal istehsal olunur.
Avropada ən az bal istehsal
edən ölkələr
İrlandiya və Niderlanddır – 100 ton. Avropada
150-dən az olmayaraq arı ailəsi saxlayan arıçılar peşəkar
sayır. Bu gün
dünyada Arıçılıq
Birlikləri və Təşkilatları Federasiyası
adlı qurum da fəaliyyət göstərir. Hazırda Federasiyada
50 ölkədən 60-a yaxın
arıçılıq assosiasiyası
birləşir.
Bal satmaq üçün
bazar yoxdur
Təəssüflər olsun ki, Azərbaycanda
bu sahəyə diqqət yetərincə deyil. Bizdə bal verən bitkilər əkilmir. Təbii yem bazası
olan çəmənliklər
isə azalır.
Meşələrin vəhşicəsinə qırılması da arıların məhvinə
səbəb olur.
Arıçılar Kənd Təsərrüfatı
Nazirliyinin arıçılıqla
maraqlanmadığını söyləyir. Arıçılıqla bağlı dövlət proqramı da yoxdur. Bu gün
arıçıları narahat
edən məsələ
müxtəlif xəstəliklərdir.
Amma bizdə arı xəstəliklərinin diaqnostikası
mərkəzi yoxdur.
Respublikamızda bal analiz edə biləcək laboratoriyanın
olmaması da narazılıq yaradır.
Bu səbəbdən saxta
bal satan möhtəkirlər rahat şəkildə bazara daxil ola bilir.
Azərbaycanda arıçılığın
inkişafını əngəlləyən
ən böyük çətinliklərdən biri
kimi arıçılar
arasında iş adamlarının olmaması
göstərilir. Belə ki,
ölkədə arıçıların
hamısı yalnız
istehsalçıdır. Bu səbəbdən də arıçılıq
məhsulları daxili
bazarla məhdudlaşır.
Ekspertlər bildirir ki, hazırda yerli arıçılıq
məhsullarını aparıb
ölkədən kənarda
sata bilən iş adamlarına ehtiyac duyulur. Bundan başqa, arıçılar
bu sahəni inkişaf etdirmək, genişləndirmək üçün
onlara kredit verilməsinin də böyük köməyi olacağını deyir.
Azərbaycan arıçılığının
qarşısında duran
əsas məsələlərdən
biri balın və digər arıçılıq məhsullarının
satışıdır. Bütün dünyada arıçılıq
məhsullarının satışı
iki istiqamətdə gedir. Birincisi, arıçı istehsal etdiyi balı
şəxsi ticarət
şəbəkəsi vasitəsilə
qonşulara, qohumlara və tanışlara satmalıdır. İkincisi,
qalan hissəni bal satışı ilə məşğul olan firmalara satır. Adətən
bu istiqamətlərlə
satışın qiymət
fərqi 2 dəfədən
çox olur. Lakin Azərbaycanda bal satışı ilə məşğul olan firmalar hələ
formalaşmayıb. Yalnız ayrı-ayrı
cəhdlər mövcuddur.
Bal satışı əsasən birinci istiqamət üzrə gedir. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin
şöbə müdiri
Çingiz Fərəcov
da bu fikirdədir:
“Ölkəmizdə yerli
balın qiyməti çox bahadır. 1 kq balın
qiyməti 15-50 manatdır.
Dünyada isə balın
qiyməti daha ucuzdur. Məsələn, ölkəyə xaricdən idxal edilən balın 1 kq-nın qiyməti iki dəfə ondan ucuzdur. Həm də xaricdən idxal olunan balın
keyfiyyəti yerli məhsuldan qat-qat aşağıdır. Bizdə kifayət
qədər bal var. Ancaq
onu satmaq üçün bazar yoxdur”. Azərbaycanda isə bu sahənin inkişafı üçün təbii şəraitin olmasına baxmayaraq, demək olar ki, hələ
də bütün arıçılıq məhsulları
xaricdən idxal edilir. Bu günə
qədər sözügedən
sahəyə hər hansı bir investisiya da qoyulmayıb.
Deyirlər “Dünyanın məhvi sonuncu arının ölümündən sonra
başlayacaq”. Bu xəbərdarlıq
ilahi mənşəlidir,
və o, səmavi dinlərin müqəddəs
kitablarının, demək
olar ki, hamısında yer alıb. Bu da
təsadüfi deyil.
Çünki arı insan
tərəfindən bəslənən
yeganə ucan həşəratdır. Arıların diqqətdən kənarda qalması dünyanı məhv etməsə də bu təsərrüfatın
tənəzzülü iqtisadiyyatımıza
ciddi zərbə vura biləcək.
Günay FƏRHADQIZI
525-ci qəzet.- 2011.- 2 noyabr.- S.2.