Rəbiyyət Aslanova: “Qarabağın inkişafına
yönələcək maliyyə və digər məsələlər
Azərbaycan dövləti tərəfindən artıq müəyyən
olunub”
Müsahibimiz Milli Məclisin
İnsan hüquqları komitəsinin sədri Rəbiyyət
Aslanovadır
– Rəbiyyət
xanım, Azərbaycan tərəfi həmişə
Dağlıq Qarabağa ən yüksək statusun verilməsini
bildirir. Lakin bu statusun mahiyyəti və konkret hansı məqamları
özündə əks etdirməsi çox vaxt
açıqlanmır. Hansı ki, bu detalların
açıqlanması Qarabağın erməni icması
üçün də maraqlı ola və onların diqqətini
çəkə bilər...
–
Bildiyiniz kimi, Madrid prinsiplərinin müddəalarından biri
də məhz Dağlıq Qarabağın statusu ilə əlaqədardır.
Ancaq statusun verilməsi o zaman mümkün olacaq ki,
Dağlıq Qarabağın Azərbaycan icması həmin əraziyə
qayıdacaq, işğal olunmuş ətraf rayonlar azad ediləcək.
Yalnız bundan sonra Azərbaycan yüksək status məsələsinə
baxa bilər. Belə statuslar dünyanın müxtəlif yerlərində
mövcuddur. Məsələn, Cənubi Tirol. Bu status ölkənin
ərazi bütövlüyü təmin olunmaq şərtilə
verilən mədəni muxtariyyət, mədəni statusdur.
Burada söhbət həm vertikal, həm də horizantal
statusdan gedir. Çünki status verilərkən sosial, siyasi və
iqtisadi sahələrdə dövlətə tabeçilik
prinsipləri qorunub saxlanılır. Lakin müstəqillik
prinsipi də mövcuddur. Bu baxımdan Dağlıq Qarabağ
ərazisində yaranacaq qurumun ayrı-ayrı prinsipləri
müzakirə olunmalıdır. Düzdür, millət vəkilləri
olaraq biz də bu məsələni sona qədər bilmirik.
Lakin məlumdur ki, konflikt həll olunduqdan sonra həmin ərazinin
gələcək inkişafı ilə əlaqədar olaraq Azərbaycan
dövlətinin artıq böyük təklifləri,
planları var. Bu ərazi Azərbaycanındır və onun
sosial-iqtisadi inkişafı Azərbaycan dövlətinin üzərində
olan böyük bir məsuliyyətdir. Qarabağın
inkişafına yönələcək maliyyə və digər
məsələlər Azərbaycan dövləti tərəfindən
artıq müəyyən olunub. Orada yaşayan ermənilərin
hamısı Azərbaycan vətəndaşlarıdır.
Onların hüquqlarının təmin olunması yenə də
dövlətin qanunvericiliyi çərçivəsində həll
olunacaq bir məsələdir. Status deyərkən Qarabağda
həm Azərbaycan, həm də erməni icmasının birgə
yaşayışını təmin edəcək bir
anlayış nəzərdə tutulur. Burada kiməsə
üstünlük, kiməsə aşağı mövqe
göstərilməsi olmayacaq. Bu yaxınlarda İtaliyada səfərdə
olarkən Cənubi Tirol məsələsi ilə
maraqlandım. Burada mili-mədəni özünəməxsusluğun
qorunması çox vacib məsələdir. Azərbaycanda da
hər kəsin dilindən, dinindən, irqindən və mili mənsubiyyətindən
asılı olmayaraq dövlətin qanunları çərçivəsində
yaşaması və mövcud olması prinsipi rəhbər
tutulur. Bu, tolerantlıq demək deyil. Tolerantlıq
dözümlülükdür. Ancaq biz
dözümlülükdən yuxarı olan insanlarıq. Həm
özünəməxsusluğu qoruyuruq, həm də bizimlə
birgə yaşayan insanların hüquqlarına hörmət
edir və onların milli-mənəvi dəyərlərinin
inkişafına maraq göstəririk. Bu, Azərbaycan dövlətinin
tutduğu ən böyük prinsipdir. Bu baxımdan, bu gün
azərbaycanlı və erməni icmalarının
yaxınlaşması məsələsini gündəmə gətirmək
lazımdır.
– Necə
hesab edirsiniz, Cənubi Tirol modeli Azərbaycan üçün
məqbuldur?
– Bəli,
məqbuldur. Çünki o, heç də ərazi
bütövlüyü prinsipini pozmur. O, bu ərazinin içərisindədir.
Lakin öz dilini, dinini qoruyur. Ancaq bir şeyi nəzərə
almaq lazımdır ki, onların hər hansı
separatçılıq tendensiyası yoxdur. Hətta, Cənubi
Tirolda iki dildə danışırlar – italyan və avstriya
dilində. Eyni şey Dağlıq Qarabağda da məqbuldur.
Erməni dilinin qorunub saxlanması, erməni məktəblərinin
saxlanması mümkündür. Həmçinin, muxtariyyət
dövründə Dağlıq Qarabağda təhsil
ocaqları, ali məktəblərin filialları var idi ki,
onları da bərpa etmək olar. Bütün bunların yenidən
mövcud olması məqbuldur, mümkündür və belə
də olmalıdır. Bütün bunlar özünü
statusda ehtiva edir. Ancaq bu o demək deyil ki, onların öz
mövqeləri, xarici siyasəti olacaq, özləri istədikləri
hansısa qərarları qəbul edəcək. Azərbaycanın
maraq və mənafelərinə zidd qərarların qəbul
edilməsi mümkün olan deyil. Tirolda da belədir. Orada
insanlar dövlətin qanunlarına tabeçilik prinsipləri
ilə yaşayırlar. Bu da muxtariyyətin statusun maraqlı
bir modelidir.
– Bir
müddət öncə siz Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı
icmasının fəaliyyətini tənqid etmişdiniz.
Doğrudanmı, icma passivdir, yoxsa onların geniş fəaliyyət
göstərməsi üçün şərait yoxdur?
–
Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı icmasının
bu gün çox geniş fəaliyyət göstərməsi
üçün bütün imkanlar mövcuddur. Əvvəla,
icmanın üzvləri Azərbaycanın görkəmli xadimləri
ziyalılardır. Onların çox gözəl ofisləri,
şəraitləri var. Maliyyə problemi də yoxdur. Yəni,
onların fəaliyyəti üçün bütün
imkanlar mövcuddur. Amma mənim narazılığım ondan
ibarətdir ki, Qarabağın azərbaycanlı
icmasının təkcə milli auditoriyada yox, beynəlxalq
auditoriyada tanınmasına çox böyük ehtiyac var. Bu
icma uzun illərdir hüquqları pozulmuş qaçqın və
məcburi köçkün şəraitində yaşayan
insanların icmasıdır və onların hər biri
çoxlu maddi-mənəvi məhrumiyyətlərə
düçar olub. Yaxşı olardı ki, bu icma həmin
insanlara dəymiş maddi zərəri hesablayıb bir yerə
toplasın və ayrı-ayrı beynəlxalq məhkəmələrə
müraciət edib insanların mülki hüquqlarının
bərpasını tələb etsin. Bununla yanaşı, icma
tez-tez bütün beynəlxalq təşkilatlara müraciətlər
etməli, müxtəlif görüşlər keçirməlidir.
Dünyada ayrı-ayrı icmalar mövcuddur. Qoy, bizim azərbaycanlı
icması da gedib həmin icmalarla görüşsün, fikir
mübadiləsi aparsın, onlardan nəsə öyrənsin.
Sözssüz ki, Qarabağ problemi həll olunacaq. Bu icmalar da
bir yerdə yaşayacaq. Problem həll olunduqdan sonra
icmaların birgə yaşayış prinsiplərinin müəyyənləşdirilməsi
lazımdır. Bu baxımdan, Azərbaycan icması da
onları öyrənib bilməlidir. Erməni icmasının əksəriyyəti
Azərbaycan vətəndaşlarıdır. Azərbaycan icmasının
çoxu onları tanıyır. Onları bir-birinə
yaxınlaşdırmaq cəhdi yaxşı olardı. Bizim
icmanın öz proqramları olmalıdır. Məsələn,
bu gün hər bir Azərbaycan vətəndaşının
bu icma və icmanın gördüyü hər bir iş
haqqında məlumatı olmalıdır. Mən bir millət
vəkili olaraq icmanın fəaliyyəti ilə bağlı
heç nə bilmirəm. Yaxşı olardı ki, onlar jurnal,
qəzet buraxardılar, televiziyada verilişlər olaydı,
internet saytlarında təbliğat aparaydılar. Ən əsası,
onların dünyaya çıxışı
olmalıdır. Özlərini güclü bir qurum kimi ortaya
qoysalar onlarla hesablaşacaqlar. Yaxşı olardı ki,
“Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı İcması”
İctimai Birliyi də dünyada özünü
tanıdıb bu cür ictimai birliklərlə əməkdaşlıq
edəydilər. Bəzən onlarda bir gözləmə
taktikası var ki, bütün bu addımları dövlət
atacaq. Lakin dövlətin öz işi var. Dövlət
danışıqlar aparır, başqa işlər
görür. Sizin isə hüquqlarınız pozulur. Maddi-mənəvi
ziyan günü-gündən artır. Yaşamaq, təhsil və
digər hüquqlarınız pozulur. Bunları beynəlxalq aləmə
məhz icma çatdırmalıdır və hüquqların
bərpasını təmin etməlidir. Bu o demək deyil ki,
biz problemləri icmanın üzərinə qoyuruq. Xeyr. Amma
icma öz varlığını sübut etməlidir. Erməni
icması tərəf müqabilidir və azərbaycanlı
icması ondan daha güclü olmalıdır. Çünki
onlar öz torpaqlarındadır.
– Bayaq
hüququ pozulmuş insanların beynəlxalq məhkəmələrə
müraciət etməsinin vacibliyindən
danışdınız. Bəs indiyədək elə bir
praktika mövcuddurmu ki, hansısa beynəlxalq məhkəmənin
qərarı bu cür münaqişələrdə icra
olunsun və ya icraya məcbur edilsin?
–
Bilirsiniz, bu gün dünyanın siyasi gündəmində
qaçqın və köçkünlər problemi çox
önəmlidir. Burada söhbət həm münaqişələrdən
əziyyət çəkib öz yurdunu tərk edən
qaçqınlardan, həm də bu gün miqrant
adlandırdığımız qaçqınlardan gedir. Son
vaxtlar beynəlxalq təşkilatlarda bu məsələ
tez-tez gündəmə gəlir. Dünyada qaçqınlar
ordusu artmaqdadır və Avropa, Amerika bunda maraqlı deyil.
Vaxtilə Roma Papası İohan Pavel qaçqınları “bəşəriyyətin
sinəsində ağrılı sağalmaz yara”
adlandırmışdı. Bu baxımdan
qaçqınların öz hüquqlarını tələb
etməsi, hüquq və azadlıqlarının təmin
olunması üçün beynəlxalq məhkəmələrə
üz tutması çox həssaslıqla qəbul olunur. Bu
yaxınlarda Xorvatiyada 56 dövlət bu məsələni
gündəmə gətirmişdi. Qaçqın və
köçkünlərin hüquqları ilə bağlı
çoxlu qanunlar və konvensiyalar var. Biz bunlardan istifadə
etməliyik. Əldə olunacaq hər bir qərarın
icrası münaqişənin həllindən sonra
mümkündür.
–
Fikrinizcə, böyük siyasətin, diplomatiyanın həll
edə bilmədiyi məsələni hansısa bir beynəlxalq
məhkəmənin qərarı həll edə bilərmi?
– Məhkəmə
qərarı diqqəti bu məsələyə yönəltməkdir.
Götürək Avropa məhkəməsini. Burada hər
hansı işin müzakirəsi illərlə çəkir.
Bu təkcə qaçqınların şikayətləri
deyil. Müxtəlif sahələrə aid şikayətlərdir
və sayı yüz minlərlədir. Elə işlər var
ki, onun baxılması 5-10 il davam edir. Düzdür, Avropa Məhkəməsi
bu işlərə çox maraqlı baxır. Bəzilərini
tez həll edir, bəziləri isə illərlə qalır. Məsələn,
müxalifətçilərin şikayətlərinə tez
baxır. Yəni deməyim odur ki, Avropa Məhkəməsinə
ayrı-ayrı adamların müraciəti bir başqadır,
amma konvensiyanın müddəalarının gerçəkləşməməsi
ilə bağlı Dağlıq Qarabağın azərbaycanlı
icmasının bütün instansiyalara müraciəti bir
başqa. Burada istər-istəməz diqqət cəlb olunacaq.
Problemin mahiyyəti beynəlxalq ictimaiyyətə
çatdırılıb. İnformasiya blokadası
yarılıb. Bu gün isə vacib məsələ odur ki,
beynəlxalq hüququn prinsiplərinin bu sahədə
gerçəkləşməsi üçün iş
görülməlidir. Mənim azərbaycanlı icmasına
iradım həm də ondan ibarətdir ki, bu gün icmada beynəlxalq
hüququn prinsiplərini çox gözəl bilən komanda
çalışmalıdır. Mülki hüququ yaxşı
bilən bir-iki hüquqşünas yox, Avropada təhsil
almış, Avropa hüquq məkanının özünəməxsusluğunu
gözəl bilən hüquqşünaslara ehtiyac var. Bu
gün belə hüquqşünaslarımız çoxdur və
icma onlardan istifadə etməlidir. İcma
çalışmalıdır və çox şey etməlidir.
Gələcəkdə Dağlıq Qarabağda yaşamaq və
öz güclü mövqeyini qoruyub saxlamaq üçün
bu çox vacibdir. Erməni icması bizi güclü görərsə,
bizimlə hesablaşmaq məcburiyyətində qalacaq.
Kamil Həmzəoğlu
525-ci qəzet.- 2011.- 11 noyabr.- S.4.