Kimdir qatil?

 

“MƏNİM OĞLUM XAİN OLA BİLMƏZ”

 

“Biz bu Vətəni, o görünən dağları, meşələri, o göy üzünü, bu dağların bulaqlarını, quşlarını da əsgərlərə etibar etmişik. Bu dövlət də, bu millət də əsgərləri bizə etibar edib. Əgər biz bu əsgərləri qoruya biliriksə, deməli, bu Vətəni də, o dağları, o meşələri, o göy üzünü də qoruya bilirik”.

Aqil Abbasın “Allahı qatil edənlər” romanında (“Azərbaycan” jurnalı, ¹ 10, 2011) müstəntiqin sualına hərbi hissənin Qərargah rəisi belə cavab verir. O, peşəkar hərbçidir, polkovnikdir, əsgərlərinə yüksək təlim-tərbiyə verən və öz oğlu bilən qayğıkeş, tələbkar, vəzifəsinə məsuliyyətlə yanaşan Rəis, Vətəndaş, İnsan, Kişi, Atadır.

Müəllif Qərargah rəisi obrazını yetərincə mükəmməl yaradıb və oxucusuna sevdirə bilib. O, haqq-ədalət adamıdır. Etirafı da səmimi, ibrətamizdir: “Son yeddi-səkkiz ayda bu hərbi hissədə neçə ölüm hadisəsi baş verib. Bunlara görə, ən azı, komandir vəzifədən götürülməlidi, mən də cəzalanmalıydım. Nə oldu? Kim cəzalandı? Taqım komandiri, batalyon komandiri, uşaq-muşaq. Bu hadisələr elə-belə baş verməmişdi ha. Hamıya ruhi xəstə diaqnozu qoyub işləri bağlayıb atdılar arxivə. Çox cəsarətli bir müstəntiq vardı, arada o yazıq yandı, orqandan xaric etdilər. Mən o uşaqların dəfnində iştirak eləmişəm, valideynlərinin gözlərinə baxa bilməmişəm. Onlar övladlarını mənə etibar etmişdilər. Mən onların övladlarını qoruya bilmədim!”

Romandakı ürəyi yerindən oynadan səhnələri oxucunun gözləri önündə canlandıran müəllif hadisələri canlı, inandırıcı, təbii boyalarla verir.

“– Bəsdi bizi bu qədər təhqir etdilər. Bu qədər alçaltdılar!

– Ə, yenə nə özündən çıxmısan?! Kimdi bizi təhqir eləyən, bizi alçaldan?

– Alçaldılmaq, təhqir olunmaq necə olur? Biz bura Vətəni müdafiə eləməyə gəlmişik, yoxsa hansısa komandirə villa tikməyə, tualet tikməyə, it damı tikməyə?!

Dədə əsgərlərdən biri:

– Akademik, bu olmadı də, sən yenə başladın? Deyəsən qarın, yağışın altında sitildəyə-sitildəyə səngərdə oturmaqdan xoşun gəlir. Get otur də, qabağını kəsən var? Day niyə bağırırsan?

– Sən o səngərdə qarın, yağışın altında sitildəyən, yayda bişən uşaqlardan artıq oğlansan?

– Hə, artıq oğlanam ki, burda, ağacların kölgəsində mürgü vururam də! Ayrı sözün var?

– Var! Nə sən, nə də bizim heç birimiz o səngərdəkilərdən artıq oğlan deyilik. Onları da bizim kimi ana doğub, inək doğmayıb. Mən heç kimi nə təhqir eləmək istəyirəm, nə də alçaltmaq. Amma istəmirəm ki, heç kim nə məni, nə də sizi alçaltsın... Biz bura əsgərlik eləməyə gəlmişik, komandirlərə nökərçilik, fəhləlik eləyib gün keçirməyə yox!”

Hərbi hissədə “Akademikadlanan əsgər ali təhsilli hüquqşünasdır, aspirantdır, xidməti vəzifəsinə məsuliyyətlə yanaşır, intizamlıdır, eyni zamanda qanunsuzluğa, özbaşınalığa dözmür, öz sözünü açıq deyir, narazılığını çəkinmədən bildirir. Bu barədə batalyon komandiri hərbi hissə komandirinə məlumat verir, “səsinə səs verənlər də getdikcə çoxalır”, – deyə şikayətlənir. Polkovnik təşvişə düşür, ona əmr verir: “Qauptvaxtdan sonra bas sonuncu posta, qoy ağlı başına gəlsin. Özünonu gözdən qoyma. Yenə ora-bura yazsa, səni cəzalandıracam”.

Ancaq əsgər dostlarının təbirincə desək “qurd ürəyi yeyən” Akademik qanunsuz göstərişlərə məhəl qoymurkomandirin qeyri-rəsmi cəza qrupu tərəfindən qauptvaxtda döyülür, təhqir olunur. “Əgər bir də başından böyük qələt eləsən, bunu internetə qoyacağıq”, – deyə hədələnir.

“O, yalnız bircə dəfə bağıra bildi və bəlkə də dünya yaranandan dünyanın özü belə bağırtı eşitməmişdi... Ayıldı, amma xeyli vaxt özünə gələ bilmədi. Nə etməli? Qarşıda düşmən, onu öldürə biləcək, anasını, sevgilisini gözüyaşlı qoya biləcək düşmən. Arxada da onu təhqir edən, onu alçaldanlar... Kürlə Arazın suyunu onun üstündən axıtsalar da, üstündəki ləkə yuyulmayacaqdı...”

Bəs etsin? Onu içindən ovan, bir an belə rahat buraxmayan suala cavab tapır. Öz qanı, həyatı bahasına olsa da, bu ləkəni yumalıdır. O, beləalçaldılmış, təhqir olunmuş vəziyyətdə yaşaya bilməz, bu gün çiyin-çiyinə xidmət etdiyi yoldaşlarının, sabah ata-anasının, qardaşının, nəhayət nişanlısının gözlərinə baxa bilməz... tətiyi çəkir, ona amansızcasına divan tutanlarıbatalyon komandirini üç əsgərlə birlikdə, sonda da özünü güllələyir...

Çoxşaxəli, dramatik kolliziyalar silsiləsindən yaranmış tutumlu, oxunaqlı bir əsər olanAllahı qatil edənlərromanında sərt, amansız həqiqətlər müxtəlif insan taleləri ilə qovuşur. Bu insanlar arasında Ana obrazı bənzərsizdir. Övladının faciəsindən sarsılan Ana mərddir, dəyanətlidir dedikcə qürurludur. Müəllif oxucusunu inandırır ki, oğlu şəhid olsaydı, yaxud təlimdə, məşqdə, xidməti işində qəzaya düşsəydi Ana qəlbi belə tufan qoparmazdı. Onu sarsıdan, yandırıb yaxan oğlunaqatildamğasının vurulmasıdır.

“– Ona bu döşümdən süd vermişəm. Mənim oğlum xain ola bilməz.

Ağır zərbədən ürəyi parça-parça olmuş Ata:

– Ay arvad, bir özünə gəl, kim sənin oğluna xain deyir?

Xain necə olur?! Əsgər yoldaşlarını öldürüb? Öldürüb! Tabutunu bayrağa sarımadılar? Sarımadılar! Qəbrinin üstə yaylım atəşi açmadılar? Açmadılar! Day xain belə olur ! Kəndin içinə çıxa bilmirəm.

Böyük qardaş:

– Ana, sənin oğlun, mənim qardaşım xain ola bilməz. Yadındadı, yanına getmişdik, dedi yıxılmışam? Yalan deyirdi, döymüşdülər. Görünür, indi isə olub, onu elə həddə çatdırıblar ki, əlini silaha atıb. Öyrənəcəyəm.

Öyrən, oğul! Bunu öyrənməsən, qardaşının qanın yerdə qoysan, südüm sənə haram olsun!”

Bir qədər sonra müstəntiq çox əminliklə Anaya deyir:

Sizə söz verirəm ki, bu cinayətin üstünü açacağam.

– Allah köməyin olsun, oğul! Mən hər gün sənə dua edəcəyəm.

Ananın duası müstəcəb olur. Müstəntiq istintaq zamanı müəyyən edir ki, onun oğlu qatil deyil.

Ancaq cinayətkar əməllərinə görə ifşa olunacağından qorxan hərbi hissə komandiri hər vəchlə müstəntiqə təzyiq göstərir, onuaradan götürmək” üçün fürsət axtarır, yuxarıya – yüksək səlahiyyət sahibi olan himayədarına müraciət edib kömək istəyir. Bütün təzyiqlərə, təhdidlərə məhəl qoymayan müstəntiq isə yuxarıdan zəng vurub onu hədələyənin də cavabını verir:

“– Xahiş edirəm səlahiyyət həddini keçməyəsiniz. Mən burda çox ağır bir cinayət hadisəsini araşdırıram. Və sizə söz verirəm ki, tezliklə bu cinayətin bütün günahkarlarını üzə çıxarıb məsuliyyətə cəlb edəcəyəm. Bu mənim vəzifə borcumdur. Burada beş insan ölüb. Siz istəyirsiz ki, beş nəfər gəncin qanı batsın?!

– Sən mənə nağıl danışma. Öldürülənlər də məlumdu, öldürən də. Daha nə axtarırsan, nəyi eşələyirsən? Niyə burnunu hər yerə soxursan?

Siz də səlahiyyətinizə aid olmayan işlərə burnunuzu soxmayın.

– Yaxşı, mən sənə göstərərəm”.

Və göstərir, daha doğrusu, müstəntiqə rəhbərlik edən prokurora lazımi göstəriş verilməsinə nail olur. Prokuror əmr verir ki, müstəntiq təcili olaraq hərbi hissədən geri dönsün. O isə xahiş edir:

“– Cənab prokuror, mənə bircə həftə vaxt verin, o komandiri qandallayım gətirim sizin hüzurunuza. Xalq da həqiqəti bilsin.

Kim bilsin dedin?

Xalq.

– Nə boş-boş danışırsan? Xalq kimdi? Mənə xalqın bilmək istədiyi həqiqət yox, rəhbərliyə sərf eləyən həqiqət lazımdır. Sən hələ bunu anlaya bilməmisənsə, get bazarda kartof sat!”

Beləliklə, cinayət hadisəsini araşdırıb “düyünləri açançox savadlı, cəsarətli müstəntiq orqandan xaric edilir, cinayətkarın ifşa olunmasına imkan verilmir. Dəfələrlə “sudan quru çıxan”, neçə-neçə zabitin və əsgərin müəmmalı ölümünün səbəbkarı olan komandir himayədarlarının köməyi ilə cəzadan qurtulub daha da azğınlaşır. Elə hesab edir ki, qayda-qanuna məhəl qoymaması, həddini aşan özbaşınalığı və bütün bunların faciəli sonluğu, anaların ah-naləsi nəticəsiz qalacaq, heç zaman o, cəzalanmayacaq. Amma sən saydığını say, gör fələk... ... qəfil güllə şərəfsiz həyatına necə son qoyur.

İnsanın ölümünə sevinməzlər. Ancaq əsgər oğulları müəmmalı şəkildə qətlə yetirilən valideynlər bu xəbəri eşidəndə bir-birinə gözaydınlığı verirlər. Nəyə görə? Kriminalistin bu sualına əsgəri xidmətə yola saldığı yeganə oğlunu itirən, faciənin səbəbini öyrənmək üçün qanuni araşdırma tələb edən, komandir tərəfindən təsəlli əvəzinə təhqir olunan, fiziki zorakılığa məruz qalan ata cavab verir:Allah qırx ili gözləmədi, cəzasını verdi... Yer üzündən bir əclaf, bir namərd azaldı”.

Atanın cavabı çox vicdanlı insan olan qərargah rəisinin kriminalistə dediyi sözlərlə mahiyyətcə üst-üstə düşür: “Məndən ötdü, qardaşıma dəydi. Hamımız düşünürük, bizim övladımızdan ötsün kimə dəyir-dəysin. Xeyr, elə deyil, sonda özünə qayıdır. Buyur, komandirin özünə dəydi. Kim zəmanət verə bilər ki, sabah o güllənin biri sənə, mənə dəyməyəcək? Axı, buna biz hamımız günahkarıq. O cavanların qanını batıran müstəntiqlər də, prokurorlar da, nə bilim, daha hansı şərəfsizlər elə bilirlər belə gedəcək, onlara heçolmayacaq?!”

Romanda maraqlı kompozisiya, gözlənilməz keçidlər oxucunu hər an intizarda saxlayır.

Komandirin qətlindən sonra əsərdəki hadisələrin məcrası kəskin dəyişir. Araşdırma aparan kriminalist müəyyən edir ki, hadisə zamanı Akademikin kənddəki evlərində olan qədim tüfəngdən komandirə güllə atılıb. O, həmin evə gəlir. Budur, xalçanın üstündən asılmış həmin tüfəng, bir tərəfində patrondaş, o biri tərəfində dəstəyi ceyran ayağından hazırlanmış xəncər... Yuxarıdakı mıxdan isə qaragül dərisindən tikilmiş bəy papağı asılıb. Evin kişisi deyir ki, bu tüfəng də, xəncər də, papaq da babasından atasına, atasından da ona qalıb. Savaş başlayandan kəndi düşmənlərdən qoruyan cavanlarla birlikdə vuruşan böyük oğluna deyib: “Qundaqdakı işarələri görürsən? Bu, Androniklə vuruşanda babanın vurduğu işarələrdir. Hərəsi bir düşməndir. Görüm neyləyəcəksən?!” Ara sakitləşəndən sonra tüfəng öz yerinə qoyulur, üstündə də yeni işarələr.

Tüfəng həmişə dolu olur, arvadı etiraz eləyəndə kişi deyir: “Tüfəng boş olanda küsür. Silah da ki, adamdan küsdü, çətin barışar”.

Qədim tüfənglə bağlı məsələni müfəssəl öyrənən kriminalist doğma torpağını sevən insan, vətəndaş kimi təsirlənir. O, bu tüfəngi adi silah yox, əzəli düşmənimizlə mübarizənin rəmzi sayır. Və dəqiq bilir ki, bu silahla Ata, Ana, böyük qardaş və... nişanlı qız sərrast güllə ata bilir. O, təcrübəli peşəkar kimi araşdırma apardıqca hərbi hissədən meşə yolu ilə bir saatlıq məsafədə olan kənd və bu kənddə komandirdən intiqam almaq üçün alışıb-yanan Akademikin ailəsi, quşu gözündən vuran atası, desantçı qardaşı, dişi aslana dönmüş anası, bir də nişanlısı, sevinci ürəyində qalan, gecələr məzar üstə ağlayan bir qız gözünün önündən getmir. Və həmişə düşmənə tuşlanan baba yadigarı qədim tüfəngdən komandirə güllə atılması onu dərindən-dərinə düşündürür. İstər-istəməz orqandan xaric olunan müstəntiqin sözlərini xatırlayır: “Mən o komandiri həbs edəcəkdim, divlər qoymadılar, yoxsa indi sağ idi. Onu həbsdən xilas edib güllənin qabağına verdilər... Mən işi açmışdım... Ümumi işin xətrinə araşdırmanın surətini sənə verirəm. Amma bir şərtim var. Mənim tamamlaya bilmədiyim işi tamamlayacaqsan, o polkovnikin də cinayətini ortaya çıxaracaqsan. Onda həm ölən uşaqların, o Akademikin qanı yerdə qalmaz, həm də Polkovniki öldürənin də cəzası yüngülləşər”.

Özünəməxsus dəst-xətti, üslubu, səlis, koloritli dili olan Aqil Abbas oxucusunu intizarda saxlamağı bacarır, məqamında təcrübəli şahmatçı kimi kəskin, gözlənilməz, eyni zamanda məqsədyönlü, nəticə etibarilə ağlabatan gedişlər edir. Yazıçının “Dolu” romanında diqqətçəkən bu məziyyətlər yeni əsərində, xüsusən romanın sonluğunda daha qabarıq nəzərə çarpır.

Tanınmış yazıçı Yunus Oğuz qələm dostunun yeni əsərini təqdir edərək yazır: “Dünyaya gəlmək və ölmək əmrini Allah verir. Amma bu əmri mələklər və insanlar həyata keçirir. Əgər bu romanı mən yazsaydım onu belə adlandırardım: “Əzrayılı qatil edənlər”.

Mən romanı diqqətlə, həyəcan dolu maraqla oxudum, bir insan, vətəndaş kimi çox təsirləndim, “Kimdir qatil?”, – deyə soruşdum: özümdən, hörmətli Aqil Abbasdan, torpağı düşmən tapdağında olan həmvətənlərimdən.

Kimdir qatil? Təhqir olunub alçaldılmağa dözməyən oğlunun intiqamını alan Anamı? Ana-bacıları ağlar qoyan, ölüm xəbəri valideynlərin “gözaydınlığına” çevrilən komandirmi? Cinayətin düyününü açdığına görə müstəntiqi orqandan xaric edən, əsgər oğullarımızın qanını batıran prokurormu? Onların himayədarı yüksək vəzifə sahibimi?

Vicdanı olan hər kəsi düşündürən bu suallara cavab tapmaq üçün mən romanı bir də nəzərdən keçirdim. Eyni zamanda Aqil Abbasın bu mövzuda ürək yanğısı ilə yazdığı məqalələrini xatırladım. Axır vaxtlar “Ədalət” qəzetində dərc etdirdiyi “Mən sizə laydivar oğul vermişəm” sərlövhəli çox təsirli, tutumlu yazısını yenidən oxudum. O, ilk növbədə öz həmkarlarına xitabən deyir ki, ordumuzdan, oğullarımızın əsgəri xidmətindən xoş niyyətlə yazsınlar, uğurlarımızı layiqincə dəyərləndirsinlər, oxuculara, xüsusən gənclərə yüksək vətənpərvərlik hissləri aşılasınlar. Yazıçı, jurnalist qələmi Mübariz İbrahimov kimi Milli Qəhrəmanlarımızın, peşəkar hərbçilərimizin yetişməsinə, boy sıralarının artıb möhkəmlənməsinə xidmət etsin.

Müstəqil Azərbaycanın Silahlı Qüvvələri gündən-günə güclənir, ən müasir silahlarla təchiz olunur. Belə ürəkaçan, təkzibolunmaz faktlar oxucuya çatdırılmalı, hərbi-vətənpərvərlik qəzet-jurnalların aparıcı mövzusu olmalıdır.

Şübhəsiz, hərbi hissələrdə çatışmazlıqlar var, neqativ hallara da yol verilir və bunların tənqid olunması təbiidir. Aqil müəllim məsələyə çox ciddi, əsl vətəndaş mövqeyindən yanaşır: tənqid konkret faktlara söykənməli, peşəkarlıqla yazılmalı, göstərilən nöqsanlar da yubadılmadan aradan qaldırılmalıdır. Əks təqdirdə zahirən xırda görünən qüsurlar artaraq ciddi maneələrə, bəzən dözülməz neqativ hallara – ağır qəzalara, faciələrə gətirib çıxarır. Romanda hərbi hissədə baş verən hadisələrin də kökündə etinasızlıq, cəzasızlıq durur. Əsgər yoldaşları (Ded – Dədələr) tərəfindən incidilib təhqir olunan oğul evə məktub yazır. Ata hərbi hissəyə gəlib komandirə vəziyyəti danışsa da xeyri olmur. Az sonra atanın xəbərdarlığına baxmayaraq komandirin vaxtında tədbir görməməsi nəticəsində həqiqətən də faciə baş verir. Və ən dəhşətlisi budur ki, belə rüsvayçı hallar eyni hərbi hissədə dəfələrlə təkrar olunur. Çünki burada qanun işləmir, cinayətlər ört-basdır edilir, cəzasızlıq şəraiti hökm sürür. Hərbi hissənin komandiri isə nəinki cəzalandırılmır, əksinə yüksək vəzifəli səlahiyyət sahibləri tərəfindən himayə olunur, o da şərəfsiz hərəkətlərini heç bir şey olmamış kimi davam etdirir, daha da azğınlaşır.

Beləliklə, “Kimdir qatil?” sualının cavabı aydın olur. Bu qeyri-adi, bir-birilə bağlı silsilə cinayət əməllərinin mərkəzində hərbi hissə komandiripolkovnik durur. O, vəzifəsinə və rütbəsinə görə özündən aşağıdakıların, tabeliyində olanların qanunsuz, cinayətkar hərəkətlərini dəstəkləyir, yuxarılara isə yalanır, arxalanır və onların himayəsinə sığınır. Nəticədə bir-birilə sıx əlaqədə olan cinayətkarların zəncirvari reaksiyası yaranır. Bunu möhtəşəm, nizami Silahlı Qüvvələrimizə yoluxmaq təhlükəsi olan virusa bənzətmək olar. Romanı oxuduqca, sarsıdıcı səhnələri arxada qoyduqca, bu təhlükənin həyəcan təbilini çalan müəllifin harayını eşidir, səsinə səs verir, əlaqədar qurumlardan dəstək, qətiyyət gözləyirsən. İnanırsan ki, Vətənin keşiyində ayıq-sayıq duran mərd oğullarımızın sıralarında cinayətkar, xəbis əməlləri ilə pozğunluq salmaq istəyənlər də, onların havadarları da öz layiqli cəzalarını alacaqlar. OndaKimdir qatil?” sualına cavab axtarmağa da lüzum olmayacaq.

 

 

Əlövsət BƏŞİRLİ

 

525-ci qəzet.- 2011.- 12 noyabr.- S.16.