“İranda şovinist zümrə buranın Azərbaycan olduğunu qəbul etmir və deyirlər Azərbaycan Ələtə qədərmiş”

CAVAD HEYƏT: “BİZ BUNLARLA MÜCADİLƏ APARIR, “VARLIQ”da ONLARA CAVAB VERİRİK Kİ, AZƏRBAYCAN DƏRBƏNDƏ QƏDƏRDİR”

Azərbaycan Jurnalist Qadınlar Assosiasiyasının tərkibində fəaliyyət göstərən “Qadın jurnalistlər Klubu”nun suallarını bu dəfə cərrah-alim, İranda ilk dəfə açıq ürək əməliyyatını gerçəkləşdirən, Beynəlxalq Cərrahlar Cəmiyyətinin idarə heyətinin və Paris Cərrahlar Akademiyasının üzvü, “Varlıq” dərgisinin təsisçisi, türkologiyaya aid yeddi cildlik kitabın müəllifi, Türk Dil Qurumunun fəxri sədri, eləcə də İstanbul Universitetinin fəxri doktoru Cavad Heyət cavablandırıb.

– Cavad bəy, bu yaxınlarda bizim və bir neçə qurumun təşkilatçılığı ilə “Türk dünyasının mədəni inteqrasiyası: Ortaq türk əlifbası və ortaq türk ədəbi dili” mövzusunda konfrans keçirildi. Çox maraqlı təkliflər səsləndi. Bir dilçi kimi sizin də ortaq türk dili əlifbasının yaradılmasına münasibətinizi bilmək istərdik? Sizcə, bu hansı formada təzahür etməlidir?

–Məncə də bu çox vacib məsələdir. Ona doğru getmək lazımdır. Bunun üçün isə iki yol var. Ya bütün dünya türkləri bir türkcəni qəbul etməlidir, məsələn, Türkiyə türkcəsini, ya da dillərini yavaş- yavaş elə şəklə salmalıdırlar ki, anlaşıqlı olsun. Mən osmanlı türkcəsini öz türkcəmizdən daha yaxşı bilirəm. Bu bir az Türkiyədə təhsil almağımla, bir az da xanımımın türk olması ilə bağlıdır. Evdə həmişə Türkiyə türkcəsində danışmışıq. Məncə, bütün türklər kommunikasiya dili kimi Türkiyə türkcəsini qəbul etsə, yaxşı olar. Amma bir həqiqət də var ki, Türkiyə özü –öz dilindən uzaqlaşır. Fikir verin, türklərin 70 il əvvəlki dilləri daha çox anlaşılırdı. İndi yeni sözlər əlavə ediblər ki, heç türklər özləri də başa düşmürlər . “Varlıq” dərgisini oxusanız açıq –aydın görəcəksiniz ki, orda ortaq türkcəyə meyl var. Sizin türkcəyə rus sözləri, bizdəkinə isə fars sözləri qarışmış , amma mənim dərgidə işlətdiyim türkcə nisbətən təmiz türkcədi. Sizin yazı dilinizdən yazıram amma rus sözlərini ordan çıxardıram.

–“Varlıq” dərgisinin hazırkı fəaliyyəti barədə nə deyə bilərsiniz?

–“Varlıq” dərgisi 33 ildir müntəzəm şəkildə çap olunur. Bu dərgi İranda İslam inqilabı ilə yaşıddır. Çünki ondan əvvəl şah zamanında bizim ana dilimizdə Azərbaycan türkcəsində jurnal çıxartmağa icazə verilmirdi. İslam inqilabından sonra bizə nisbi dil azadlığı verildi ki, biz ondan faydalandıq və mən bir neçə azərbaycanlı dostumla bərabər jurnal çıxarmağa qərar verdik. Amma bu jurnalın siyasi tərəfi olmayacaqdı çünki siyasi tərəfi olsa ya hökumətin sözçüsü kimi nəşr olunmalıdır, ya da bağlanmalıdır. Halbuki bizim məqsədimiz xalqımıza dilini, ədəbiyyatını, tarixini öyrətməkdən ibarətdir. Xüsusilə İranda ana dilində məktəb olmadığı üçün “Varlıq” o vəzifəni də öhdəsinə götürür. Biz ilk başda iş bölümü yaptıq, mən ədəbiyyat tariximizi , dilimizin tarixini silsilə məqalələrlə yazmağa başladım. Bu minvalla biz hər ayda bir, sonra iki sonra isə üç ayda bir dərgini çıxartdıq. Amma dərginin nəşr olunma araları artdıqca həcmləri da artdı. Daha sonra mənim müəllifi olduğum silsilə məqalələri bir yerə toplayıb kitab şəklində çap elədik. Eyni zamanda dərgidə Türk dünyasına , Şimalı Azərbaycan, Türkiyə, Türkistan haqqında da məqalələr də yazılır. Bu yazılar bir növ müdafiə vəzifəsini yerinə yetirir. Çünki İranda şovinist zümrə buranın Azərbaycan olduğunu qəbul etmirlər və deyirlər Azərbaycan Ələtə qədərmiş. Biz bunlarla mücadilə aparırıq və yazdığımız məqalələrlə onlara cavab veririk. Azərbaycan Dərbəndə qədərdir. Hətta mən bir məqaləmdə qeyd etmişəm ki, Şimalı Azərbaycanda yaşayan azərbaycanlılar bizdən daha çox azərbaycanlıdırlar, çünki bizim üç hüüviyyətimiz var;(yəni,mənsubiyyətimiz) biri iranlı, ikincisi türk, üçüncüsü isə azərbaycanlı olmağımızdır. Şimali azərbaycanlıların isə bir hüviyyəti var , o da azərbaycanlı olmalarıdır. Ona görə də kimsənin haqqı yoxdur, bu hüviyyəti onlardan almağa. Hər millət özü- öz adını təyin edər, başqası ona ad qoya bilməz. İranda belə polemik məqalələri şovinistlərin oxuya bilməsi üçün farsca yazırdım. Hətta sonra “Varlıq”da çıxan məqalələrdən 60 –ını seçib kitab şəklində nəşr etdik.Bir hissəsi farsca idişonu da çevirdik. Oxumağınızı tövsiyə edirəm. 60 məqalə mənim 33 il də yazdığım məqalələrin bir hissəsidir. Beləcə də “Varlıq” indi də davam edir, dilimizi, ədəbiyyatımızı, kimliyimizi tanıtdırır, müdafiə edir.

–“Varlıq” da hazırda redaktor kimdir?

– Özüm.

–Yalnız Tehrandamı çap olunur?

–Bəli, Tehranda nəşr olunur.

–İranda başqa bu cür dərgilər varmı?

–Yox, ana dilində bir çox dərgilər çıxdı , amma qapandı. Ya siyasətə girdilər, ya da maddi baxımdan çətinliklərə tuş gəldilər. “Varlıq” dərgisini çətinliklə çıxardıram. Fədakarlıq şəklində. Bir gün Əbülfəz Elçibəy zamanında Dilbər xanım (Tehranda Azərbaycan səfirliyində çalışırdı) mənə üç yüz tümən pul gətirdi. Dedi ki, bunu Azərbaycan səfiri (Nəsib Nəsibzadə) “Varlıq”a yardım üçün verdi, amma mən qəbul etmədim. Sonra burda Yazıçılar İttifaqında yığıncaq keçiriləndə Əbülfəz Elçibəy də orda imiş, Səbri Təbrizi çıxışında deyib ki, siz sözdə yardım edirsiniz . Bu vaxt Əbülfəz bəy yardım etmək istədiklərini amma mənim onu qəbul etmədiyini anladıb. Biz heç bir yerdən kömək almamışıq və almayacağıq da. Pulumuz çatmazsa dərgini bağlayacayıq. Məncə, “Varlıq” indiyə kimi öz işini görüb.

–“Varlıq”a görə təqiblərə məruz qalmısınızmı?

–Xeyr. Dərgi hökumətin sözçüsü deyil. Hökumət İslami hökumətdir. Amma bizdə şah zamanından qalma çox paniranistlər, panşovinistlər, panfarsistlər var. Onlar bizi türk qəbul etmir, Bu cəfəngiyatdır, biz xalis türkük, yalnız oğuz türkləri deyilik, uyğur da, qıpçaq da bizə qarışıb. Oğuzlar Xəzərin cənubundan, qıpçaqlar isə şimalından gəliblər.

–Bəs yerli türklər hansılardır?

–Yerli türklər də bunlarla qarışıb . Bizim Azərbaycanda çox əskidən türklər vardı, amma əksəriyyət şimaldan , Orta asiyadan gəlib. Onların bir hissəsi ruslarla, macarlarla birləşib xiristian olub, bir hissəsi Gürcüstana gedib, bir hissəsi isə Azərbaycana gəlib. Ona görə nə qədər şimala gedirsən qıpçaq faizi çoxalır, nə qədər cənuba gedirsən qıpçaq faizi azalır.

–Cərrah kimi çox böyük işlər görmüsünüz. Amma sonra türkçülüyə meyllənmisiniz ki, dərgi də bu işlərimizdən biridir. Azərbaycanda daha çox da bu işlərinizə görə tanındınız. Bu nədən irəli gəlirdi?

–Mən liseyi bitirdikdən sonra tibb fakültəsinə qəbul oldum. Və üçüncü sinifə qədər orda oxudum. Sonra mən İrandan Türkiyəyə oxumağa gedən 100 nəfərin içərisində İstanbula getdim. O zaman Fransaya getmək şansım da var idi. Bu fikrimi atama deyəndə mənə bu sözləri dedi “Oğlum, mən səni Bakıya göndərmək istəyirdim, amma aramızda dəmir pərdə var. Mən səni istanbula göndərirəm ki, tibb elmiylə yanaşı dilimizi, ədəbiyyatımızı, tariximizi də öyrənəsən”. Yanılmadı, mən bütün bunları Türkiyədə öyrəndim. İrana gələndən sonra türk dilini, tarixini oxumağa davam etdim. Mənim həm həkimliyə, həm də dilimizə eşqim vardı. Dilimizə sarıldıqca eşqim daha da artdı. Gördüm ki, biz nə qədər də alim olsaq da Türk dünyasına qarşı cahilik. Çünki bizim tarixdə xüsusilə pəhləvilərin zamanındakı tarixdə türklər yarıvəhşi xalq kimi qələmə verilirdi.

P.SULTANOVA

525-ci qəzet.- 2011.- 17 noyabr.- S.5.