“Xoş
gördük gözlərim, xoş gördük!”
Fikrət
Mursaqulov 1955-ci ildə Borçalıda, Marneuli şəhərində
anadan olmuşdu. Bakıda, gözdən əlil uşaqlar
üçün orta internat məktəbini 1975-ci ildə bitirərək
Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsinə
qəbul olunmuşdu.
1980-ci ildə
universiteti bitirdikdən sonra Azərbaycan Gözdən Əlillər
Cəmiyyətinin mətbəəsində ömrünün
sonunadək baş redaktor vəzifəsində
çalışmışdır.
Yaşasaydı, bu gün 55 yaşı arxada
qoymuş olacaqdı. O isə
cəmi 33 il yaşadı. Nizami adına Ədəbiyyat
İnstitutunun aspirantı idi. “Aşıq Ələsgərin
poetikası” adlı namizədlik dissertasiyasını
yazmışdı. Alimlik dərəcəsi alacaqdı.
Yaşasaydı, görkəmli alim, tanınmış şair
ola bilərdi.
Gözləri
dünya işığından məhrum idi. Amma Uca Tanrı
onu bir topa nur kimi yaratmışdı. Sanki günəşin
işığı bu nur topasının içində gizlənmişdi.
Fikrət yeriyəndə nur topası kimi, qaranlıqları
yarıb keçirdi. Onun köksündə məşəl
kimi yanar ürəyi vardı. Sanki “zülmət içrə
bir nur” idi Fikrət.
...Universitetin
jurnalistika fakültəsində oxuyurduq. Fikrət
üçüncü kursda oxuyanda mən birinci kursda idım.
Onun sığındığı otaq mənim ikinci
universitetim idi. Tələbəlik illərində Bakı
Dövlət Universitetinin 3 saylı yataqxanasında
yaşamışdıq. Sonra da köçəri quşlar
kimi, başqa – başqa yerlərə pərvazlandıq.
İmtahan
sıxıntılarından qurtarandan, qayğılardan azad
olandan sonra üz tutmalı bir ünvanım vardı. O
ünvan Fikrətin kirayənişin olduğu mənzil idi. Bəlkə
o mənzilə daxma demək daha yerinə düşərdi.
“Bakı soveti” metrosundan çıxanda üzüyuxarı qalxan
yolun o başında daş pilləkənlər vardı.
Metrodan çıxandan sonra həmin o daş pilləkənlərlə
qalxıb Fikrətin sığındığı daxmaya gedərdim.
O daxmanın divarları, döşəməsi, tavanı,
qapı-pəncərəsi yaddaşıma elə hopub ki,
heç vaxt unudulmur. Çünki Fikrətin özünü
unuda bilmirəm.
Onun adı gələndə
qəmli-qəmli oxuduğum bir mahnım var. Sözləri də,
bəstəsi də özümə məxsusdur. Elə
ifaçısı da özüməm, dinləyicisi də...
Yalnız və yalnız təklənəndə oxuyuram:
Fələk
dost bağıma dərd əkir lələ,
Gözlərim
yağış tək yaş tökür elə...
Bilmirəm,
ürəyim nə çəkir hələ,
Qaldım
ürəyimdən aralı, könlüm...
Fikrətin
yaşadığı o daxmanı dünyanın büllur
saraylarına dəyişməzdim. Çünki o daxmada Fikrət
yaşayırdı. Fikrət adi insan deyildi. Qeyri-adi istedad
sahibi idi. Savadı, düşüncəsi, məntiqi dərin
idi, çox dərin idi. Universitet illərində öyrəndiklərimizin
iki qatını Fikrətdən öyrənirdik. Biz çox
görkəmli müəllimlərdən dərs
alırdıq. Ancaq sovetlər dönəmində qadağan
olunmuş ədəbiyyatdan, demokratik düşüncənin
daşıyıcılarından universitet auditoriyasında
söhbət açmaq asan deyildi. Fikrət hamımızdan
savadlı idı, həm də cəsarətli idi. Qadağan
olunmuş sualların cavabını da müəllimlərdən
yeri gəldi, gəlmədi ala bilirdi. O, hamımızdan ərköyün
idi. Millətimizin ərköyün oğlu idi.
Borçalıda köklü nəsil olan mursaqulovların
Aslan ağa ocağının ərköyün oğlu idi. Bu
ərköyünlük zaman-zaman onun xarakterindən bir
işıq zolağı kimi gəlib
keçmiş,işıqlı xatirəyə
dönmüşdü.
O xatirələrdən
Fikrət elə yastı-yastı danışırdı ki:
– A Həzi,
mən bilən, sizin kənddə tənbəki əkerdilər,
eləmi?.. Bax, mənim pal-paltarımdan internat məktəbində
oxuduğum vaxtlarda həmən tənbəki iyi gəlerdi.
İnternatda oxuyan dostlarımın bir çoxu kimi, mən də
siqaret çəkerdim. Yay tətilində evimizə gələndə
paltarımın tənbəki iyini atam, anam, qardaşlarım
... hamı hiss edirdi. Bilirdilər ki, siqaret çəkerəm.
Könlümü qırmamaq üçün heç nə
demerdilər. Bir gün evimizdə qələbəlik idi. Atam
da başda oturmuşdu. Ürəyim siqaret üçün
yanerdı. Özümdən ixtiyarsız dedim: – Ay qağa, sənin
işin-gücün yoxdumu, bir çölə
çıxsana, siqaretimizi çəkək?!
Evdəkilər
bu sözlərimə xorla gülüşdülər. Allah
qoymasa, siqareti gizlində çəkerdim. Onda
uşağıydım, böyüyəndə belə
“günah” işlətmədim.
Əlbəttə,
Fikrətin bu ərköyünlüyü, könül
qayğısı başa düşülən idi. Qüruru,
ləyaqəti, əxlaqı hər şeydən uca tutan Fikrət,
öz könül qayğılarına yumor hissi ilə
yanaşırdı. Onun öz dilinə bağlı belə
incə yumorları çox idi. Ailədən gələn
sağlam tərbiyə Fikrətin canına – qanına
hopmuşdu. Taleyi, qisməti isə bir ayrı idi. Ona görə
də o “günahı” Fikrətə bağışlamaq
olardı, necə ki, bağışlanırdı da. Fikrət
bir oğul kimi, ata – anasını çox sevirdi. Onları
öz canından artıq istəyirdi. Ata-anasının
adı dilinin əzbəri idi. Fikrətin ana ünvanlı
şeirlərindəki sətirləri oxuyanda qəmli
duyğulardan süzülən poetik fikirlər insanı dara
çəkir:
... Ürəyinin
nəmini
Günə
sərsəm quruyarmı?
Birçəyinin
ağlığına
umud versəm
yarıyarmı?
Fikrətin
yaşamağı cəfalara dözə-dözə
ömür sürmək idi. Amma cəfalı və vəfalı
dostumuz Fikrət öz nağıl ömrünü mənalı,
məzmunlu yaşayırdı. Biz onu təklənməyə
qoymurduq. O, bizim yanar çırağımız idi. Biz o
çırağın işığına pərvanələr
kimi yığışırdıq; Müzəffər, Məhərrəm,
Məmməd, İlham, Qulu, Qafar və kimlər... kimlər...
Fikrət
bizim ən istəkli dostumuz idi. Tələbə
yoldaşımız olmaqla bərabər, müəllimimiz idi.
Həmyaşıdımız olmaqla bərabər, mənəvi
“dədəmiz” idi.
Bəzi
hallarda Fikrətə baş çəkməyə
ayrılıqda gedərdik. Bir – birimizi əvəz edə-edə
ona həyan olurduq. Axşam olanda hərə öz
“yuvasına” gedirdi. Fikrətin yanında təkcə Givi
qalırdı. İşığın sürgün olduğu
öz dünyasında Fikrət qaranlıq məhbusu idi.
Givisiz bir yana gedə bilməzdi. O rütubətli daxmada Fikrətin
gecə tənhalığına həyan olan təkcə Givi
idi.
Fikrətlə
Givinin dostluğu, qardaşlıq mehri məni heyrətləndirirdi.
Düşünürdüm, görəsən Givi olmasaydı
Fikrətin günü – güzəranı necə olardı?
Çox doğmalar bir-birinin qayğısına belə qala
bilməz. Amma Givi qalırdı. İki ayrı-ayrı millətin
balalarını ağlasığmaz möhkəm dostluq telləri
bağlamışdı. Onlar bir-birinin dilini başqa-başqa
millətlərin övladları kimi deyil, insan kimi öyrənib
doğmalaşmışdılar. Bu doğmalıq onların
tale oxşarlığının hikməti idi.
Aralarındakı insanlıq dilinin hikməti idi.
İnsanlıq dilinin hikməti hansı sirlə
çözülə bilər ki?! Nə qədər
böyük hikmətin varmış Tanrım?!
Gözdən
əlillər üçün internat məktəbində
oxumuş olsa da, Givi qismən görür. Onun orqanizmində
piqment yetərsizliyi hökm sürür və görmə
qabiliyyətinə mənfi təsir edir.
Son tikələrini
bölməkdən savayı, Givi zəif görən
gözünün olan-qalan nurunu da Fikrətnən
bölürdü.
Dəfələrlə
o divarları nəmli, səliqə-sahmansız daxmaya gələndə
Fikrəti qaranlıqda təkcə oturub öz dərdləri
ilə danışan, şeir yazan görmüşdüm, onu
düşüncələrindən ayırmağa ürək
eləməmişdim. Kölgə kimi gəlib, kölgə
kimi də getmişdim.
Bir soyuq
qış günündə qəfildən Fikrətin
qapısını açdım.Otağın ölü
sükutunda qapının cırıltısı aydın
eşidildi.Fikrət üşüməmək
üçün çarpayıda güllü yorğanına
bürünüb yuxuya getmişdi. Səsimi eşidən kimi,
yerindən dik atıldı. Gəlişim onunçün
göydəndüşmə oldu.
– Ay avara,
hardasan? Nə yaxşı gəldin... yaxşı ki, gəldin...
bir çay qoy, içək a Həzi, – dedi. Sonra da əlavə
etdi ki, Givi bazarlıq eləməyə gedib, bir azdan gələr...
Qazı
yandırdım. Çaydanı qazın üstünə
qoydum...Bir azdan çay dəstgahı hazır oldu. Çay
içə – içə şirin söhbət elədik. Fikrətin
çappa stəkanına yenə çay süzdüm. Bir
qurtum çay içir, üstündən də bir qullab
siqaret çəkirdi. Şeir havasına köklənmişdi
Fikrət. Gördüm ki, yazır. Ona mane olmamaq
üçün otağın səliqə –sahmanına
yüngülvarı əl gəzdirdim. Arada çölə
çıxıb gəldim. Qaz yandığına görə
otaqda bayaqkı soyuqdan əsər-əlamət
qalmamışdı. Fikrət yenicə yazdığı
şeiri bəxtəvər – bəxtəvər ucadan oxudu:
Elə
köklənmişəm söz havasına,
Əzəl
– axırından qopacağım yox.
Mənim təsəllimdir
duyan ürəklər,
Bir özgə
qazancdan umacağım yox.
Fikrət
düşünəndə, şeir yazanda dərs əzbərləyən
uşaqlar kimi, dodaqlarını tərpədirdi.Hərdən
öz-özünə pıçıltı ilə
danışırdı. Yenicə doğulan şeirinin
misralarını özünə
pıçıldayırdı, öz qulağına
pıçıldayırdı. Hərdən də ah çəkirdi.Şeirlərini
“Brayl” əlifbası ilə – nöqtəli əlifba ilə
yazırdı.. “Təsəlli” adlı şeirini də beləcə
yazmışdı:
Oxuya –
oxuya,yaza – yaza
işıq əlifbası
öyrədirəm barmaqlarıma.
Xoş
gördük gözlərim,
Xoş
gördük!
Fikrətin
görən gözü elə bil barmaqlarının ucunda idi.
Həmin o işıq əlifbası öyrətdiyi barmaqları
siqaret tüstüsündən xəzan yarpağı kimi
saralmışdı.Siqareti bir – birinin oduna
yandırırdı. Özü də siqaretinin oduna
yanırdı. Yana – yana canına qəsd edirdi. Bizi də
yandırırdı.Səhər tezdən çörək,
su keçməyən boğazından yalnız siqaret
tüstüsü keçirdi. “Avrora” adlanan tünd acı
siqareti arılar güldən, çiçəkdən
şirə çəkən kimi çəkirdi Fikrət. Elə
dərindən qullab vururdu ki, özü də siqaretin
tüstüsündən görünməz olurdu.
Siqaretə
ara verəndə gözlərinə baxdım. Gözlərinin
rəngi bulanıq su kimiydi Fikrətin. Bolluca qəm vardı,
kədər vardı gözlərində. Bu boyda dərdin, qəmin
içində yaşayan Fikrəti bircə dəfə
ağlayan görmədim. Sanki gözünün yaşı
qurumuşdu.
Zarafatı,
deyib – gülməyi çox sevirdi. Güləndə də
ucadan gülürdü, ürəkdən gülürdü.
Fikrətin gülüşündən olmazdı. Bəzən
o qədər gülürdü ki, gülüşünün
sonu öskürəyə çevrilirdi. Əlbəttə,
siqaretin təsirindən idi. Bir dəfə onun belə
öskürdüyünü görəndə ürək
ağrısı ilə dedim:
– A Fikrət,
bu zəhrimarı çox çəkirsən... Gündə
iki – üç qutu siqaret çəkən adamda can
qalarmı?
– A Həzi,
qağam da belə deyirdi. Gördü ki, düzələn
deyiləm. Bir gün də dedi ki, “çək, çək ,
burnundan gəlsin”. (Əlbəttə, bu, atanın Fikrət
kimi oğula qarğışı kimi başa
düşülməməlidir. Bu kəlam türkün ana
dilində, siqareti elə çək ki, tüstüsü
burnundan çıxsın anlamına gəlir).
Sözlərini
tamamlayıb, şaqqanaq çəkdi, ürəkdən
güldü. Allah, Allah, gülüşündə nə boyda
həyat eşqi vardı?!
Givi
bazarlıq eləyib gəlmişdi. Köməkləşib
yemək bişirdik. Fikrətin dəyirmi masasının
üstündə süfrə açdıq. Çörək
yedik, hərəyə 1-2 stəkan çaxır içdik.
Yeyib – içəndən sonra Fikrət damağına bir
siqaret qoydu və dedi:
– A Həzi,
gətir oduna yanem ( yəni siqaretimi yandır), yoxsa yediyimizin,
içdiyimizin cana xeyri dəyər...(!) – dedi və
şaqqanaq çəkib güldü. Fikrətin
gülüş səsləri divarlara dəyib cingildədi,
soyuq qış gecəsində qəlbimizə hərarət gətirdi.
Həmin
gün dağı arana apardıq, aranı dağa. Dağ
Borçalıdakı oylaqlardan, güllü yaylaqlardan
söhbət elədik.
Fikrət
gülün, çiçəyin , ümumiyyətlə,
heç nəyin rəngini görməmişdi. Yerin qara
torpağını göyün ağ buludundan necə
seçirdi, bilmirəm. Gülün – çiçəyin
vurğunu idi. Rəngini heç zaman görmədiyi güllərin
şəklini göyün üzündə, dənizin dibində
çəkirdi. Nəğmə – nəğmə, şeir –
şeir duyğularını səslənməmiş fikirlərlə
izah edirdi. Bütün bunlara rəğmən Rəsul
Rzanın rənglər silsiləsindən olan şeirlərini
zirvə sanırdı. Deyirdi ki, rənglər silsiləsinin
çalarları allı – güllüdür, çiçəkləri
incədir, gülləri zərifdir.
O, heç nəyin
rəngini görə bilməsə də, sözün rəngini
görürdü. Hər adam sözün rəngini görə
bilməz ki... O, yarpağın, torpağın,
dağların, dənizlərin gözlə görünməyən
rəngini görürdü. Onun gördüklərini biz
görə bilmirdik. Qayaların əzəməti,
dağların zirvəsi Fikrətin gözlərində yox, xəyalında
uca görünürdü. Çox uca
görünürdü. Fikrət heç sazın da rəngini
görməmişdi. Amma sazın sinəsindən qopan səslərin
rəngini görürdü. Bir dəfə özünün
istəyi ilə sazımı otağına
aparmışdım. “Orta sarıtel” havacatını ifa edib,
sazı ehmalca Fikrətin qolları arasına qoydum. Min ilin həsrətlisi
kimi sazı bağrına basdı. Sazın
çanağından başladı, xərəsindən
aşığına kimi əllərini gəzdirdi. Xəzan
yarpağı kimi saralmış barmaqlarını
gümüş tellərə, qaralmış, mis rəngini
almış üzünü isə qara sazın
çanağına sürtüb zülüm – zülüm
oxumağa başladı. Sazı çalmırdı,
çala bilmirdi. Amma sinəsindəki möcüzəli
taxtanın eşqinə könlü dolmuşdu. Saz sinəsində
görünəndə Fikrət mənə aşıq Veysəli
xatırlatdı.
Fikrət nə
oxuyurdu, necə oxuyurdu, başa düşülmürdü.Bu,
oxumaq deyildi, sızıltıydı. Başı qarlı
Tanrı dağlarının o üzündən gələn səs
idi, ün idi, mələrti idi:
“Əriməzmiş
heç qarı,
Buz kimidir
suları.
Çağlar
könül pınarı,
Bura Tanrı
dağları”.
Fikrətin
içində səssiz haray vardı. Səsində mərdliyin
nərəsi vardı, can görüntüsü vardı,
insan görüntüsü vardı. Fikrət torpaq dilində,
daş dilində, quş dilində oxuyurdu. Hansı dildə
oxusa da, öz mahnısını oxuyurdu. Onun bu halı məni
için – için ağrıdırdı, için –
için ağladırdı.
... Eşqi
dastan olmuşdu yazıq Fikrətin. Universitetdə bir partada
onunla yanaşı oturan xurmayı saçlı, həlim səsli
qızdan Fikrət elə sevə-sevə
danışırdı ki... O qızı dəlicəsinə
sevirdi. Xurmayı saçlı, həlim səsli qız isə
Fikrətin onu sevməsindən xəbərsiz idi. Ona bir tələbə
yoldaşı kimi ehtiram bəsləyirdi, diqqət göstərirdi,
qayğısına qalırdı. Fikrətin dərslərini
onun üçün həlim səsiylə oxuyurdu. Fikrətin
sevgisi bu həlim səsə vurğunluğundan
doğulmuşdu. Ən kövrək məqamlardan biri də o
idi ki, Fikrət sanki o qızın həlim səsilə
sevgisindən xəbərdar olduğunu eşitmək
üçün dərsə gedirdi. Fikrət
üçün o qızın səsindən şirin səs
yox idi. Şirin ümidləri o səsə
bağlıydı. Sevdiyi qıza belə yazmışdı:
Uymuşam
telefon pıçıltısına,
Sanmışam
qəlbinə köç eyləmişəm.
Siqaret pulumu,
kitab pulumu
İki qəpiklərə,
on qəpiklərə
Çevirə
– çevirə heç eyləmişəm.
Adının,
səsinin həlimliyini,
Gecələr
üzünü əzizləmişəm.
Üzdüm
umudumun əlini səndən,
İndi necə
deyim sənsizləmişəm.
...Həmin
qış gecəsində bir – birimizə şeir oxuduq,
şeirlər haqda fikir söylədik...Arzularımızdan
danışdıq. Ədəbi prosesdən
danışdıq. Söhbətimiz o qədər şirin idi
ki, vaxtın necə keçdiyindən xəbərimiz
olmamışdı. Saata baxdım. Gecə birin tamamına 10 dəqiqə
qalmışdı. Nə Fikrət, nə də Givi mənim
getməyimi istəyirdi. Mən “Bakı Soveti”nə
çatanda artıq metronun qapısı
bağlanmışdı. Taksi ilə getmək imkanım
hardaydı?... Fikrətin daxmasına qayıtmaqdan başqa
yolum yox idi. Fikrətin daxmasında gecələmək məcburiyyətində
qaldım. Ancaq gözümə yuxu getmədi. Sanki yuxum
qaçaq düşmüşdü. Amma onlar hərəsi
öz çarpayısında yuxuya getmişdi. İkisinin də
xəfif xorultusu bir – birinə qarışmışdı.
Fikrətin
adəti idi, gecə şirin yuxudan oyanırdı. Beyninə
yeni fikirlər gələndə yatağından durardı,
siqaret yandırardı, qaranlıq otaqda “işıq əlifbası”
ilə şeir yazardı. Yatağına uzananda da siqaret
çəkirdi. ...Qaranlıq otaqda Fikrətin barmaqları
arasında siqaretin qıpqırmızı közərtisi
aydınca görünürdü. Çarpayısına
yaxın getdim. Barmaqlarının arasındakı siqareti
götürmək istəyəndə, sol əliylə biləyimdən
yapışdı. Sanki oğrunu iş
başında yaxalamışdı.
Fikrət
olduqca həssas insan idi. Bir dəfə tələbə
dostlarımızdan biri zarafatla, yataqxanada onun özünə
hiss etdirmədən sakitcə otağına daxil olmuşdu.
Fikrət cəld qapının arxasına söykənərək,
“oğru”nun otaqdan çıxmağına mane olur. Dostumuz
özünü gülməkdən saxlaya bilmir. Fikrət bunun
bir zarafat olduğunu anlayır və ikisi də bir – birinə
qoşulub gülüşürlər.
Yaxşı
yadımdadır, mən əsgərlikdən tərxis olunub gələndə
ilk getdiyim ünvan BDU – nun 3 saylı yataqxanasında Fikrətin
yaşadığı otaq olmuşdu. Mən otağa daxil
olanda Fikrət tək idi. Siqaret çəkirdi.
Düşündüm ki, aradan iki il keçib, yəqin ki, səsimi
də unudub. Amma yanılmışdım. Fikrəti ucadan
salamlayanda dərhal məni səsimdən tanıdı. Həzi
əsgərlikdən gəlib! – deyə, elə sevincək
qışqırdı ki...Heç belə kövrək sevinc
görməmişdim.
Fikrət
bizim əzizimiz idi. Heç kimi ona bənzədə bilmərəm.
Onun özünəməxsus gözəl xasiyyəti vardı.
Hər yerdə, hər zaman yeri görünür. Dostlar
arasında Fikrətin yeri boş qaldı.
...Fikrətin
daxması yuxuma girmişdi. İlk bahar çağında o
daxmanın üstündə Fikrətin ruhu sandığım
ağ buluda gözüm dolusu baxdım... baxdım. Gözlərim
doldu, ürəyim qan ağladı. Tanrının buludları
o daxmanın üstündə ağlayırdı. Ağacdan –
ağaca qonan Qumrular da eləcə...
Həzi Həsənli,
Azərbaycan Yazıçılar və
Jurnalistlər birliklərinin üzvü,
şair-publisist
525-ci qəzet.- 2011.- 19 noyabr.- S.29.