KÖLGƏ VƏ AZADLIQ

Hörmətli Rəşad bəy!

Gənc yazıçı Təranə Vahidqızının sizə təqdim etdiyim bu kiçik həcmli hekayələrini və miniatürlərini oxuyanda sözdən, fikirdən, onun çox sadə, şəffaf, səmimi, hətta müdrik ifadəsindən dərin zövq duydum, sözün həqiqi mənasında ləzzət aldım. Çox istərdim bu zövqü və ləzzəti qəzetinizin oxucuları da duysun.

Əli Əmirli

KÖLGƏ VƏ AZADLIQ

Qapı çırpılanda kölgə həyatında ilk dəfə qaydanı pozub sahibinin ardınca getmədi. Pəncərə şüşəsinə sığınıb dərindən nəfəs aldı. Azadlığın mehi başını gicəlləndirdi. “Mən kiməm?” – deyib səssizlikdən cavab gözlədi. Səs gəlmədi. Balaca, bapbalaca kölgə qəfildən başa düşdü ki, heç kimdir, heç kim... Yazıqlaşdı... Nə üçünsə sahibi geri qayıtdı. Kölgə anasını itirən uşaq kimi qaçıb ona sığındı...

DOĞMALIQ

Dərdim böyük deyil, belə baxanda elə də balaca deyil. Nə böyük, nə də kiçik olmayan dərdimi yerə qoydum yer götürmədi, göyə uzatdım göy sahib durmadı. Dərdim asılıb qaldı havada. Baxdım, baxdım dərdimə yazığım gəldi. O da mağmın-mağmın üzümə baxıb qollarını geniş açdı. Mən də onu qucaqladım. Gördüm bir-birimizə çox yaraşırıq...

YOXLUQ

Ömründə hər şey qıtıydı. Sevgi, məhəbbət, qayğı, nəvaziş. Olmayanların hamısını xəyalda tapırdı. Bir gün xəyal da qurtardı. Yoxluqda bir kölgə göründü. Arıq, miskin, ölüvay bir kölgə. Kölgə titrəyə-titrəyə güldü:

– Bir azdan mən də olmayacam...

ƏMANƏT

Qəlbi heç vaxt belə kimsəsiz olmamışdı. Bom-boş idi, lap Atakama səhrası kimi. Belə yavan qəlblə hara getmək olardı?

Yenə də özünü o yerə qoymadı. Ümidə oxşar nə isə tapmağa çalışdı. Hara üz tutdusa, əliboş qayıtdı. Birtəhər oldu. Peşmanladı. Bir zamanlar onun xəyalları göylərdə uçurdu. İçi okeanlar kini aşıb-daşırdı. Demə bunların hamısı məhəbbətdən imiş...

Məhəbbət onun qəlbinə neçə il əvvəl, ilıq bir may günündə düşmüşdü. O vaxtacan məhəbbətin nə olduğunu bilməzdi. Çatana çatırdı, çatmayana da bir daş qolazlayırdı. Amma məhəbbətin əsiri olduğu günün səhəri əməlli-başlı adam olmuşdu. Həyat gözəl idi, daşlar da, çınqıllar da, nənəsinin ayağındakı zəhləsi getdiyi qoz boyda fır da... Bütün bunlar məhəbbətdən sonra baş vermişdi. Ürəyinə düşən düşmüşdü. O baxışlar, o gözlər, o gülüş, o səs...

Əmin idi ki, ürəyinin qapısını döymədən içəri keçən elə məhəbbətin özüdür. Həyəcandan meh vuran ot kimi titrəyirdi...

...Görüşdülər. Həyat düzənlikdə axan çay kimi səssiz, ulduzlar kimi işıqlı idi Məhəbbətdə naşılığı aydınca görünürdü. Qırıq-qırıq kəlmələr, utancaqlıq və bir də, bir də çırpınan, döyünən ürək...

Yenə görüşdülər... Sonra ayrıldılar. O, and içdi ki, tezliklə qayıdacaq, mütləq qayıdacaq. Getdi. Ürəyi də özü ilə apardı... Ürəksiz qaldı...

...Sərasər illər keçdi. Ürəyini çalıb gedən çox-çox uzaqlara getmişdi. Əl yetmirdi. O, isə unutmuşdu əmanəti. Unutmuşdu hər şeyi...

Bir yaz günü ayrıldılar, bir payız günü qarşılaşdılar. İllər üz gözlərinə əməlli-başlı əl gəzdirmişdi. Amma vaxtın bu cızma-qarası heç nəyi dəyişdirə bilməzdi. Ürəyini verən daha həyəcanlı görünürdü. O isə susurdu. Böyük sevgini də, özü ilə apardığı ürəyi də deyəsən unutmuşdu.

Səbri çatmadı, ürəyini geri istədi. O, əvvəlcə özünü itirdi. Sonra ciblərini eşələdi, tiftiklərin içindən toz basmış, köhnəlmiş, təravətini itirmiş, qanı qaçmış ürəyi tapıb barmaqlarının ucunda geri qaytardı...

Ovcunda ürəyin zəif döyüntüsünü hiss etdi. Bir zaman çırpınan, sevincindən yerə-göyə sığmayan ürəkdən əsər-əlamət qalmasa da, ovcunu sinəsinə sıxıb o yerdən uzaqlaşdı...

Günlərlə ürəyi göz yaşı ilə təmizlədi, əzizlədi, xəlvətə salıb başına da dolandı. Amma xeyri olmadı. Bir səhər oyananda gözlərinə inanmadı. Ürək məhəbbətsiz keçinmişdi...

BOZ ADAM

O, ağzını açıb boz sözləri qarşısındakının üzünə çırpdı.

– Mənə nə?

Rəhimli adam üzünə çırpılmış boz damcıları barmağının ucuyla siyirib çiynindən o yana atdı. Elə sakit-sakit də:

– Axı, o sənin anandı – dedi.

– Anam, anam! Dünyanın işinə bax, guya mənsiz ölə bilmir.

Rəhimli adamın sakitliyi ləngərlədi.

– Vallah ölə bilmir... Altı gündür can verir. Deyirlər bəlkə oğlu əlindən tutsa...

Boz adam kinayə ilə gülümsədi. Nazik dodaqları dartılıb əyildi.

– Mümkün deyil.

Adam üzünü çevirib getdi...

Altı ay sonra Boz adam sinif otağında şagirdlərinə ana haqqında yazdırdığı inşanı oxutdururdu. Rəhimli adamın oğlu öz inşasında yazmışdı: “Ananın ruhunu aparmağa gələndə Ruhüllqüts həyatında ilk dəfə qanunu pozdu. İki dünya arasında çarpışan ananın əlindən tutub qulağına pıçıldadı:

– Mən sənin oğlunam.

Ana bu sözlərə inandı, ürəkdən inandı, elə o andaca canını rahatlıqla tapşırdı.

Boz adam çox yaşadı, lap çox, hələ də yaşayır... Bəlkə elə dünya durduqca yaşayacaq da. Çünki Ruhhülqüts Boz adamın ruhunu aparmağa gəlməyəcək...”

QORXU ÇİÇƏKLƏRİ

Adam, ağac, dozanqurdu, lobya paxlası, balina – hamısı bir-birinə oxşayır...

Qarlar əriyib dağ yuxarı çəkiləndə qoca Bağban elə bil ilan ağzından qurtardı. Dəhrəsini, dırmığını, bağ qayçısını, çalğusunu qoltuğuna vurub bağa yollandı. Payızda bağdan çıxanda fındıq çubuğundan hördüyü qapını məftillə möhkəm-möhkəm düyünləmişdi. Bir xeyli əlləşəndən sonra məftilləri açdı və elə bil həm də ömrünün səksəninci baharının qapısını itələyib açdı. Ürəyində “Şükür Allahın kərəminə”- dedi. Düzdü bu sözləri hər il deyirdi, amma bu dəfə lap ürəkdən dedi. Səbəbsiz də deyildi.

Bu qış ömründə birinci kərə əzraillə qarşılaşmışdı. Əzrail olanda noolar, birinci dəfədir deyib güzəştə getmişdi. Kəndçiləri Çırtaqoz Veysəl olmasaydı heç başına bu həngamə də gəlməyəcəkdi. Çırtaqoz Veysəl durub-durub kiçik çillədə öldü. Camaat daş atıb başını tutdu ki, bu qiyamətdə gərək canından keçəsən ki, qəbir qazasan. Bağban onlarla razılaşmadı. Dedi ki, yekə kişisiz, ölü ortada qalmayacaq ki, külüngünü belinə taxıb Veysələ kefin istəyən bir qəbir qazdı. Təri dabanından süzə-süzə kəndə qayıdanda nəfsini saxlaya bilmədi, dərədəcə ağzını buz kimi suya söykəyib o doyunca içdi.

Veysəldən sonrakı qəbir onunku olacaqdı, amma arvadı Güləbətin özünü ölümə qoydu ki, Bağban ölməyəcək. Bilirdi ki, dünyada görüb-görəcəyi yeganə kişi Bağbandır, o da ölsə vay halına. Qonşu kəndə həkim dalıycan adam göndərdi. Nəvəsinin sünnətinə saxladıqları toxlunu kəsdirib Bağbanı dəriyə bükdü, umacı bişirib isti-isti ərinin boğazına tökdü, təkgöz Zəriyə nəzir-niyaz dedi, axır ki, ərini əzrailin əlindən zorla dartıb qopartdı. İndi budu, Bağban qıpqıvıraq əvvəl özünə, sonra bağa xeyir-duasını verib içəri keçdi. Əlindəki dəhrə ilə kolu-kosu qırıb-çatdı, küləyin qovub gizlətdiyi xəzəli dırmıqladı, çəmənləri çalğuladı. Bağbanın bu qayğıkeşliyindən bağın üzü güldü. Yaz günəşi ağacların çılpaq budaqlarından süzülüb çoxdan isti dəyməyən kökləri qıdıqlayıb oyatdı. Günəşin istisi bağbanın qartımış kürəyini də yumşaltdı. Quluncunu qırıb dərindən nəfəs aldı. Sonra qolunu çırmayıb ağacları budadı. Belə vaxtlar Bağban cəllad kimi soyuqqanlı olur, lazımsız zoğları bağ qayçısı ilə üsulluca üzüb atırdı.

Alma ağacına çatanda duruxdu. Altdan-yuxarı incik-incik ağaca baxdı. O biri ağaclara dediyini alma ağacına deyə bilmədi. Bayaq armud ağacını budayanda ağacın qulağına heç kəsin eşitmədiyi sözlər demişdi. Demişdi ki, səndən bu bağda, heç bu kənddə, belə baxanda heç bu dünyada yoxdur. Keçən il özünü əsil kişi kimi apardın. Dolu da yağdı, tufan da qopdu, oktyabrın ortalarında dəli bir külək yeri-göyü oynatdı, bircə meyvənin də burnu qanamadı. Nə belin əyildi, nə budaqların sındı. Kökünlə torpaqdan elə yapışdın ki, olmayan kimi. Bu isti sözlər armud ağacına budanan qollarının ağrısını unutdurdu. İlıq sözlərdən elə utandı ki, ən uca budağının ən uca zoğu qızarıb düymələdi. Amma bunu Bağban görmədi. Görə də bilməzdi. Birincisi boyu boy deyildi, ikincisi sol gözü axır vaxtlar ancaq qaraltını seçirdi. Bu sözləri armud ağacına demişdi. İndi o mayıf gözünü qıyıb salamat gözü ilə alma ağacına baxırdı. Sonra əlinin içi ilə ağacın gövdəsinə bir ikisini ilişdirdi. Səsini alçaltdı. Heç kəs eşitməsin deyə pıçıldadı:

– Mənim də səbrimin həddi-hüdudu var axı. Boynuna al ki, qocalmısan. Üç ildir nə çiçəyin olub, nə də meyvən. Bu yaz da çiçək açmasan vay halına!!!

Alma ağacının kötüyə dönmüş gövdəsi bağbanın sözlərindən çat verdi. Bal kimi şirə çatdan torpağa süzüldü. Bağban ağaca dediyini deyib, ötüb keçdi. Heç saya salıb ağacı budamadı da. O yaz bağda bütün ağaclar çiçək açdı. Alma ağacından başqa. Qonşu ağaclar qanadlarını barsız ağacın boynuna dolayıb könlünü aldılar. Həm də istəmədilər ki, bu biabırçılığı kimsə görsün. Sonra bağbanın başı qarışdı. Ərik kefini açdı, armud ağzında yağ kimi əridi, şaftalının tükləri üz-gözünü daladı. Yediyini yedi, yemədiyini pay verdi. Qonşunun yük maşını üç dəfə bağın meyvəsini bazara daşıdı. Bağbanın kefi kökəldi, arvad-uşağın əyni-başı təzələndi, qohum-əqrəbaya baş çəkdi, toylara nəmər saldı. Həm öz könlü xoş oldu, həm də özgələrin.

Yaxındakı dağın başına qar düşən gün Bağbanın meyvələrini bazara daşıyan qonşu xəbər gətirdi ki, bazardakılar alma istəyir, bilirsən də hansı almadan?

Bağbanı od götürdü. Kötüyün üstünə taxdığı baltanı götürüb bağa cumdu. Yol boyu alma ağacının keçmiş keçəcəyini, kökünü, köməcini, min arxa dönənini asıb-kəsdi. Bağa girəndə ilk məhəbbətini uzun illərdən sonra görən adam kimi ürəyi azacıq yumşaldı. Bu bağ onun Güləbətindən əvvəlki məhəbbəti idi. Ancaq bunu heç vaxt açıb ağartmamışdı. Xəzəli yara-yara ağaclara tərəf getdi. Ağaclar barını yerə qoyub yüngülləşmişdi. Birdən bağbana elə gəldi ki, ağaclar birtəhərdir. Elə bağ da gözünə birtəhər dəydi. Alma ağacının yanına çatanda gözlərinə inanmadı. İlin bu vədəsində ağac dəli olub başdan-başa çiçək açmışdı. Bu ağlı-çəhrayılı çiçəklər gözlərini geniş acıb günəşi axtarırdı.

Qoca bağban ömründə belə möcüzə görməmişdi. Birdən heyrətinin yerində qorxu bitdi.

Yaxınlaşan qarın soyuğu qocanı səksəndirdi. Qorxudan çiçəkləmiş ağaca yazığı gəldi. Amma neyləyə bilərdi. Bu boyda ağacı evə aparası deyildi ha. Heç bükmək də mümkün deyildi. Bağban xəcalətdən əlindəki baltanı arxasında gizlətdi. Gözləri dolmuşdu, başdan ayağa titrəyirdi. Elə titrək səslə də pıçıldadı:

– Sən yaxşı ağacsan. Yaxşılığına heç söz olmaz. O il, Qaraş oğlu Vəlinin uşaqları acından ölən il sən bolluca bar verdin. Bizim külfəti ölməyə qoymadın. Çox illər karımıza gəldin. Görünür qocalmışam. Rəhmətlik babam deyərdi ki, bağban bağın üstünə əlibaltalı gedəndə, göydən daş yağar.

O gecə göydən daş yağmadı, qar yağdı. Bağban ağacı bu vəziyyətdə qoyub evə qayıtmadı. Heç qayıda da bilməzdi. Qar lopa-lopa yağdıqca hər ikisi üşüyür, bağban ağaca bir az da yaxın otururdu. Gecə yarıdan keçəndə bağbanın son ümidi də boşa çıxdı. Xırda qar başladı. Bağban ağacın necə qorxduğunu, titrədiyini aydınca hiss edirdi. Dünyanın bərkindən boşundan çıxmış əlləri ilə gövdəni sığallayır, nəfəsi ilə isidir, arabir ağacı qucaqlayıb ana balasına laya dediyi kimi kal səslə alma ağacına lala deyirdi.

Gecəynən kənd bir-birinə dəyib Bağbanı axtarsa da xeyri olmadı. Səhər kiminsə ağlına gəldi ki, bağa baş çəksin. Qarı yara-yara gəlib Bağbanın cəsədini ağaca sökəli vəziyyətdə tapdılar. Cəsəd buz bağlamışdı. Səlim kişi bağbanın cəsədini belinə alıb kəndə tərəf yönəldi. Qar altında şaxta vurmuş çiçəkləri isə kimsə görmədi...

Uzun illər Bağbanın müəmmalı ölümü kənd camaatı üçün sirr olaraq qaldı və gün gəldi ki, bu hadisəni kənddə xatırlayacaq daha kimsə qalmadı...

Təranə VAHİDQIZI

525-ci qəzet.- 2011.- 26 noyabr.- S.30.