“Öz yazını redaktə eləmək, həyatda buraxdığın səhvləri düzəltmək üçün verilən şansa oxşayır”

“İNAM” PLÜRALİZM MƏRKƏZİNİN RƏHBƏRİ, TANINMIŞ ZİYALI, PUBLİSİST VAHİD QAZİNİN “YENİLİK.AZ”A MÜSAHİBƏSİ

Vahid Qazi 1968-ci ildə Ağdamda doğulub. Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsini bitirib. “Ədalət”, “Azərbaycan” qəzetlərində, Prezident Administrasiyasında çalışıb. 1995-ci ildən “İnam” Plüralizm Mərkəzinin rəhbəridir. Onlarla ölkədə keçirilən konfranslarda ölkəmizi təmsil edib, demokratiya problemləri mövzusunda məruzələr edib. “III Sektor”, “Svobodnaya volya” jurnallarının naşiri olub, hazırda “Toplum” vətəndaş cəmiyyəti jurnalının baş redaktorudur. “Ruhlar şəhəri”, “Yaddaş ləpirləri. Demokratiya yazıları” adlı kitabların müəllifidir. “Kuba dəftəri” adlı kitabı nəşrə hazırlanır. Aparıcı nəşrlərdə publisistik yazılarla çıxış edir.

– Vahid Qazi necə bir xarakterə malikdir?

– Dəqiqini kənardakılar bilər. Amma məncə bir az “tropik” mülayimliyim var, burda sükunətlə çılğınlıq simbiozdur.

– Özünüzdə bəyənib bəyənmədiyiniz xasiyyətlər hansılardır?

– Bəyəndiyimi bilmirəm, bəyənmədiyim tez inanmağımdır.

– Yaşaya bilmədiyiniz üçün peşmanlıq duyduğunuz nələrsə varmı?

– Peşman olmaq etdiklərinə uğursuz redaktə cəhdindən başqa bir şey deyil. Peşmançılıq nəyisə dəyişmir, uzaq başı çayın dərin yerini göstərir, bunu instinktlərin də sənə deyir onsuz da, hər dəfə çayın o yerinə çatanda.

– Heç kimsənin görmədiyi bir özəlliyiniz varmı? Varsa da niyə bu günə kimi gizli qalıb?

– Bu dünyada kimsənin görmədiyi bir özəlliyim varsa, deməli o, qapalı yerdədir. Bütün gizlinləri görən isə tək Allahdır, gizlindəki o özəlliyin necəliyini onun dərgahında bilmək olar. İstəyim də odur ki, bu, günaha yazılası özəllik olmasın.

– Sizi ən çox nə əsəbiləşdirir və əsəbinizlə baş edə bilirsiniz?

– “Nə əsəbləşdirmir?” daha düz sual olardı, bu zamanda. Evdə baxdığın TV, oxuduğun qəzet, bayırda hər addımda gördüklərin. “Master və Marqarita”dakı kimi cəmiyyət sanki tilsimlənib. Küçələrdə adamların üzünə baxsanız yalnız keylik görəcəksiniz, burda təbəssüm bir yana, heç kədər də yoxdur. Keyimiş adamı isə şüur yox, instinkt idarə edir.

Maşın sürmək cəhənnəm əzabıdı, düşürsən metroya – qaramat qoxuyur, minirsən avtobusa sanki yaralı canlar daşıyan sanitar arabasıdı. Küçələr ən nifrət elədiyim səslə, “laqonda” səsiylə doludur, heç türmə kameralarında işgəncə səsləri də belə deyil. İnsanlarda heyvanat dünyasının xarakteri oturuşur – özündən güclüyə quyruq bulayan, özündən zəifin nəfəsini kəsir. Bütün bu mənzərələrə əsəb tam gətirərmi?

– Nə üçün yazırsınız, sizi yazmağa itələyən nədir?

– Yazmaq – içindəki hissi çölə çıxarmaq yolunda ən ağır işdir. Yazmaq emosiya hadisəsidir. İçindəkini hirslə, danışmaqla, bağırmaqla, pıçıldamaqla, ağlamaqla çıxarmağa çalışarsan, alınmayanda son anda köməyə yazmaq çatır. Razılaşın ki, yazmaq hisslərin ifadəsinin ən çətinidir, gülməyə, ağlamağa, hirslənməyə, küsməyə... nə var ki. Emosionallığımdandır ki, bəlkə də, hisslərimi müxtəlif yolla ifadə edə bilirəm, yazmağa çox yer qalmır. Az yazıram.

– Heç içinizə sinməyərək yayımlanan yazınız olubmu?

– Olmayıb, çünki eləsi heç yazılmayıb.

– Yazılarınızı yenidən oxuyanda özünüzü necə hiss edirsiniz?

– Bundan qəribə bir hislə zövq alıram. Öz yazını redaktə eləmək, həyatda buraxdığın səhvləri düzəltmək üçün sənə verilən şansa oxşayır.

– Bu anda gördüyünüz işin xaricində nə iş görmək istərdiniz?

– “Bu anda gördüyüm işin xaricinə” çıxmaq...

– İndiyə qədər etdiyiniz ən böyük çılğınlıq nə olub?

– Çılğınlıq çox olub, ən böyüyü yəqin hələ qabaqdadır (gülür).

– Yazı yazmaqdan başqa nə işlə məşğulsunuz?

– Uşaq böyütməklə, bu günün ən çətin işiylə.

– Necə düşünürsünüz sizin yazılarınız, kitablarınız oxucuların həyatına təsir göstərə bilirmi?

– Mənim elə çox yazı və kitablarım yoxdur. Amma tək onu deyim ki, “Ruhlar şəhəri” üçün aldığım məktub, mesaj və rəylər o kitabın həcmindən iki dəfə çoxdur. Məncə, pis göstərici deyil. Bu rəylərdən bilirəm ki, oxuyanların konkret anlarda ovqatlarına təsir edib.

– Sizcə, bir yazarın toplum qarşısındakı əsas vəzifəsi nədir?

– Heç bir vəzifəsi yoxdur! Məsuliyyəti var, o da öz qarşısında. Sadəcə onun işi elədir ki, nəticəsi toplum içinə nüfuz edir, bu, ictimaiyyətçi bütün sənətlərdə belədir. Yazı söz kimidir, söz ağızdan çıxan təki, yazı da topluma çıxdımı, ta yığışdıra bilməzsən. Dediyin sözün, yazdığın yazının toplumda təzahürü elə sənin vəzifən hesab oluna bilər. Bu isə çox məsuliyyətli işdir. Bu gün bizdə olmayan məsuliyyət.

– Yazmazdan əvvəl bir ön hazırlıq edirsinizmi?

– Əlbəttə, yazıya başlayanda artıq onun yarıdan çoxu beyində hazır olur.

– Yazarın üzərindəki təzyiqlərlə – istər ictimai, istər fərdi – çıxan yazının keyfiyyəti arasında bir bağ görürsünüzmü?

– Yazdığından kəskin ictimai reaksiya umacağın varsa, ictimai basqı yazılarına təsir edə bilər, bu qarşılıqlı prosesdir. Təzyiqlərlə keyfiyyəti aşağı düşəcək yazını yazmamağı bacarmaq isə hamının işi deyil. Belədə susmağın yazmağından yaxşıdır.

– Sizin tərifinizlə kimləri həqiqi yazar adlandıra bilərik?

– İçindəki hissləri ana balasını dünyaya gətirdiyi duyğularla xaricə çıxarmağı bacaran, yəni bu işi sevgiylə edən.

– Hər səy sərf edən insan bir gün yazar mərtəbəsini qazana bilərmi?

– Yazmaq insanın özüylə söhbətidir, özün özünü tanıdığından aldada bilməzsən, bu bir növ, ibadət edənin Tanrıya ünsiyyətinə bənzəyir, burada hər şey şəffafdı, kiçicik bir xal mahiyyəti dəyişir.

– Özünüzü yazmaq üçün şərtləndirirsinizmi? Məsələn, “gündə bu qədər yazı yazmalıyam”deyə. Yoxsa fikirləriniz inkişaf etdikcəmi yazırsınız?

– Bəzən həftələrlə bir cümlə yazmıram, odur ki, sualın ikinci hissəsini özümə aid edərdim.

– Azərbaycanda yazarlıq pul qazandırırmı?

– Pul qazandırmır, olsa-olsa dolandıra bilər. Bunlar da ki, fərqli anlayışlardır. Bir də, Orxan Pamuk demiş: “Nə qədər bacarığın, qabiliyyətin olursa olsun, pulu və iqtidarı başqa yerdə axtar ki, bacarıq və əməyinin əvəzini almayanda sənətdən küsməyəsən”.

– Həyatda ən çox qiymət verdiyiniz insan kimdir?

Bilmirəm həyatda beləsi varmı? Amma belə insan obrazı Hüqonun Jan Valjanıdır.

– Ən böyük xəyalınız?

– Şuşada Ərimgəldi qayası var... Ordan üzü Ağdama sarı uçmaq.

Günel MUSA

525-ci qəzet.- 2011.- 1 oktyabr.- S.21.