Yol ROMANI
Roman... Roman?.. Roman?!.
Niyə
roman? Roman ağır janrdı. Romana
başlamaq da ağır yük. İçində
başlayıbsa bəs? Önünü kəsə
biləcəksənmi? Gələcəksə
gələcək. Ya da gəlib artıq,
çırpınır dalğa kimi vurur çölə.... Yaz, artıq rahatla. Görən mən niyə
şeir yaza bilmirəm?.. Şer
bəzən böyük bir romanın
ağırlığını daşıyır. Bax, belə olsunmu?
– O qumral
gözlü devdi. Minnacık bir... Qız, bu olub
artıq, səndən əvvəl olub. Sən
də minnacık bir kadın sevəcək deyilsən,
minnacık bir erkək də gözəllik etalonlarına
uyğun deyil. Olsun da, Mavi Gözlü Dev etalonla sevmədi
ki...
Amma nasıl
da bir sonluq verir “Dev gibi aşklara məzar belə olamaz...”.
Yenə
qatdım-qarışdırdım... Nə sonluq, heç
başlamadım belə... Hər şeyi demək də, danmaq
da çətin... Madam romandı –
janrın tələblərinə cavab vermək gərəkəcək.
Proloqu, obrazlar qalereyası, qəhrəmanları,
süjet xətti, kulminasiya, qalxmalar, enmələr, təsvirlər
və epiloq. Başlayaqmı, Qumral Gözlüm?..
PROLOQ
– Mən
dediyim sözü tuturam.
– Baxaq da...
– Olacaq bu səfər.
Demişəmsə olacaq...
lll
Xəritəyə
baxıb da gedəcəyimiz yolu müəyyənləşdiririk. Hər halda Jül Vernin qəhrəmanları
kimi 80 gün ərzində dünyanı dövr etməyə
hazırlaşmasaq da, 10 günə dörd ölkənin sərhədindən
keçməyi qərarlaşdırmışıq, öz
maşınımızla. Gör neçə
ildi maşınımız var, heç belə uzaq səfərə
çıxmaq cəsarətində bulunmamışıq.
Düzdür, məndən olsa, heç evdə
oturmazdım, elə hey gəzərdim. Səyahətdən
gözəl nə ola bilər? Amma burda ikinci tərəfin də mövqeyi əsas
rol oynadığından və onun da illər uzunu başı
çooox qarışıq olduğundan istəklərimi
özüm kimi içimdə gizlətmişəm. İndi durum dəyişib, indi mənim diqtələrim
də işləyir. Amma insafla
danışsam, bu səfərin təşəbbüskarı
o oldu. Əvvəl bu ideyaya bir az
skeptik yanaşsam da, sonra fikirlərimdə bu səfərə
təkan verəcək dəyişmələr olur. Deməli belə – yola çıxırıq – hardan
hara gedəcəyik? İlk olaraq bizim Biləsuvardan
İran Biləsuvarına, İrandan Naxçıvana,
Naxçıvandan Türkiyəyə, Türkiyədən
Gürcüstana və sonra evə qayıtmağı
planlaşdırmışıq. Təbii, bu bizim
saydığımız, fələk nə sayacaq, onu biləməm...
Marşrutu
bir az da xırdalayım. İrandan
keçid səbəbi Naxçıvana getmək istəyimdi.
Sonuncu dəfə iki filmim üçün
material toplamağa, çəkilişlər etməyə
getmişdim. 2003-cü ilin mayı idi.
Atam da sağ idi, Naxçıvanda adını tutub gedəcəyim
baba evində yaşayan əmim də...
O zaman
çəkilişləri bitirib geri dönəndən bir həftə
sonra səhər qəfil telefon zəngiylə məni
Naxçıvanla bağlayan sonuncu doğma, əziz kimsənin
də bu dünyadan köçdüyünü dedilər. Elə bil vidalaşmağa getmişdim. Gözlərim
doldu, amma hər şey qaldı içimdə, ağlaya bilmədim
əmimi...
İndi
fikirləşəndə ki, getmək istədiyin yolun bir
parçası da oralara, xatirələrimə aiddi, ürəyim
də gizildəyir...
lll
Naxçıvanlı
dostuma telefon açıram:
– Rza,
Naxçıvana gedirəm, özü də maşınla...
– Tək? Özünüz sürəcəksiz
maşını?
– Tək niyə,
sürücüm millət vəkilidi.
–
Naxçıvanın yaxşı vaxtıdı, amma yol... “Nənəm
vay” yolunu gedəcəksiz...
– Nənəm
vay?
– O yola elə
deyirlər... Çətin yoldu, dözə biləcəksiz?
– Dözərəm...
... Dəstəyi qoyuram, fikirləşirəm niyə
dözməyim? Asfaltın üstündə
şütüyən maşınla yol getməyə nə
var? Ürəyindəki yolları aşmaq
var həyat yolunda. Pafosa bax ey. Yox, pafos deyil bu, deyil. Dediyim
kimidi, ürək yollarını necə keçəsən?
Anlayıram çarəsiz axtardığım
özümə gedən yoldu, səyyah kimi yollara düşməyimin
səbəbi də odu. Belə getsə, deyəsən mən
Kolumb kimi, Marko Polo kimi, Övliya Çələbi kimi məşhur
səyyah olacam... Fəlsəfə danışma, qız,
yolçu yolunda gərək... Hə, unutdum,
Naxçıvandakı müəlliflərimizdən birinə
elektron poçtla gələcəyimi xəbər verirəm.
Üzünü görmədiyim, amma
yazılarına qəzetdə ürəklə yol verdiyim
müəllifə. Bir də Aqil Abbasın
e-mailindən və onun adından mətbuat aləminin
Qarsdakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri
Vurğun Əyyuba Qarsa gəlmək fikrinin olduğunu
yazıram. O da Aqil Abbasa cavab verir – şad
olacağını bildirir. Madam hər kəs
bu durumdan razı, hələ gözləyən də varsa
hardasa, yır-yığışını elə və
haydı...
lll
İRANDA
... Biləsuvar
sərhəd keçid məntəqəsində elə də
çox adam yoxdu. Məlum səbəblərdən
sənədlərimizi tez-tələsik həll edirlər və
keçirik İran Biləsuvarına. Miladi
tarixi ilə 2011-ci ilin 23 iyununda. İlk
şok burda başlayır. Elə fərz
edin ki, 10-15 metr arası olan məsafədə əsrlər
dayanıb. Hicri və miladi tarix
arasındakı fərq bariz görünür. Bizim gözəl-göyçək, səliqə-səhmanlı
keçid məntəqəsi ilə müqayisədə bu
miskin mənzərə heyrətləndirir. Neçə minillik tarixi olan dövlətin
başlanğıc torpaqları beləmi olmalıdı?
Nə isə,
burda bir az ləngidirlər bizi. Dediklərinə görə, kompüterdə problem
var, internet bağlantıları yoxdu, ona görə bizim
kimliyimizi dəqiqləşdirmək problem olub. Ah, bu
internet bağlantısı. Son vaxtlar bu
bağlantının mübtəlasına çevrilmişəm.
İndi yola da götürmüşəm özümlə
noutbukumu...
Hər nə
isə, onlar bizim kim olduğumuzu öyrənməkdə
olsunlar, sən də ətrafa bir göz gəzdir, xanıməfəndi...
Ətraf deyəndə ki, belə də, kasıb, fəqir, məhzun
görkəmli adamlardı... Bircə bizim nömrəli ciplər
bu mənzərəyə bir az fərqlilik
gətirir. Onların da sahibləri yoxlamalardan
bezgin kənardan seyr edirlər durumu. Məni
də elə sərhədi keçən kimi başıma
örtdüyüm yaylıq, əynimə keçirtdiyim qara
plaş tıncıxdırır. Tamam
qapanmış qadınlara baxıb da bu istidə belə necə
gəzdiklərini düşünürəm. Əşi,
onlar öyrəşiblər yəqin, sən neyləyəcəksən
bütün yolu, onu fikirləş, onu...
... Nəhayət,
sənədlər hazırdı... Aqil Abbas yol boyu xərcləmək
üçün bir az pul dəyişir və
sonra məlum olur ki, mədəni şəkildə desək,
bizi aldadıblar. Yəni pulu az veriblər.
Və sonra yolda məlum olacaq ki, heç
ümumiyyətlə pul dəyişmək lazım
deyilmiş, bizim manat işləyir burda. Bizim
manat da, bizim telefon şəbəkələri də. Deməli, yavaş-yavaş birləşirik. Hələlik bu şəkildə. Sərhəddən çıxan kimi yolda durmuş fəqir,
məhzun görkəmli insanlardan Culfaya gedən yolu
soruşuruq. Qəribə, donmuş
baxışlarla, heç nə ifadə etməyən
baxışlarla baxırlar. Bilmirəm,
doğrudan bilmirlər, ya qəsdən bilmədiklərini
deyirlər. Çox yerdə yol göstəriciləri fars dilində yazıldığından və
biz də bu əlifbanı höccələyə-höccələyə
oxuduğumuzdan, sürətimizə uyğun gəlmir. Amma irəlidə
latın qrafikası ilə də işarələr
var və bu işarələr bizi aparır Culfa yolu ilə. Hə, bir də bizim nömrəli maşınlar.
Yol o qədər
düzdü, rahatdı ki, niyə “nənəm vay” deyirlər
bu yola? Rahatca telefondakı mahnıları düzüb
sırayla qulaqcığı taxmaq olar. Sevimli
mahnıları...
–
Yaylığını çək başına.
– Eee,
maşındayam da.
– Çək
başına dedim. Görmürsən qabaqdan gələn
maşınlar işarə verir?
– Mənim
yaylığıma işarə vermirlər ki... Yolda polis var deyirlər. Yaxşı,
çəkdim.
Əlbəttə,
narahatlığını anlayıram, elə bir yol gedirik ki,
hər hansı kiçicik bir səbəb böyük həyəcanlara
səbəb ola bilər.
Fəqir,
miskin görünüşlü şəhər və qəsəbələrdən
keçirik. Hər yerdə iki-üç mərtəbəli,
suvaqsız, bir-birinə bənzər, yəni binaya bənzər
binalardı. Hər yerdə alver məkanlarıdı.
Təbii, yol qırağında kitabxana görəsi
deyiləm – amma neçə minillik dövlətin əyalətləri
niyə belə olsun? Ərazinin adı Azərbaycan
olduğuna görəmi?
İngiliscə
yazılmış lövhələrdəki yer
adlarının eybəcər tələffüzünü
bizim dilə mülahizələrlə çeviririk. Amma harda dayansan, nəsə
soruşsan bizim dildə cavab verirlər. Özü
də bizim kimi. Fars melodiyası olmadan.
... Səhər tezdən evdən çıxanda
yediyimizin üstündəyik. Yolqırağı
kafelərə baxırıq. Bəzilərinin
üstündə Naxçıvan yeməkləri
yazılıb. Yəqin avtobusla gedib-gələnlər
burda dayanırlar. Gözümüzə
ala-babat dəyən bir yerdə durmağı qərarlaşdırırıq.
Amma içəri girəndə ürəyim
sıxılır. Narazı sifətimi görüb tez-tələsik:
–
Tanımırıq buraları, ac qalmayaq da... – deyir
sürücüm.
Çarə
yoxdu. Zatən əynimdəkilər bir tərəfdən
sıxır məni, bu miskin mənzərələr də bir
tərəfdən. Divarlardan dini liderlərin
şəkilləri asılıb. Nə dəxli
var, anlamıram. Ətrafda deyəsən
bizimkilərdən də gözə dəyir. Amma bizə özənlə yaxınlıq göstərməyə
çalışan bir nəfər diqqətimi çəkir.
Tez-tez telefonla zənglər edir, telefonunun
nömrəsini yanındakına bərkdən diqtə edir
(bizim telefon şirkətinə aiddir). Sonra
bizə təklif edir ki, maşını onun arxasınca
sürək. Deyəsən, sərhəddə
internet bağlantısının niyə uzun müddət
alınmadığının səbəbi
aydınlaşır. Millət vəkilinin,
yəni mənim sürücümün diplomat pasportu diqqət
çəkib. Özü də necə
diqqət çəkibsə, hətta eskort da qoşurlar.
Amma çox sürətlə gedir bu
maşın. Biz ona ayaq uydura bilmərik.
Eybi yox. Başqaları gəlir
dalımızca, gözdən uzaq qalmarıq.
... Yatmaq olmaz, olmaz. Amma yuxu da gəlir.
Söhbət eləmək lazımdı...
– Oxu, bizim
mahnını oxu.
–
Yorğunam, səsim yerində deyil – deyib elə naz eləyirəm
ki, sanki Monserrat Kabelyedən Karmenin ariyasını xahiş
edirlər. Pah, guya nə olub ki? Çox da ki, qədrini bilmirlər,
Qumral gözlüm...
– Oxuyum deyirsən...
Dağlarda
duman gözəldir,
QaşlarıM
kaman gözəldir.
HüsnüMə
heç bir söz olmaz,
GözləriM
yaman gözəldir...
– deyirəm və əlimi gözlərimdən
gicgahıma sürüşdürürəm.
– Kim
şübhə eləyir ki?
İçimdə
mızıldanıram – mən sənin şübhə eləmədiyinə
şübhə eləyirəm. Amma demirəm, təbii –
sürücünü hirsləndirmək olmaz. Çünki yolun elə parçası ilə
gedirik ki, niyə bura “Nənəm vay” dediklərini anlamağa
başlayıram. Dar, dolanbac,
dağılmış, yenidən qurulmaqda olan yol. Ağır tonnajlı maşınları ilə
yüklənmiş yol və ağır mənzərə.
Araz və o tayda xaraba qalmış torpaqlar.
Bu çayın qəribə qisməti var nəsə.
Bir vaxt ordan bura baxardıq, indi burdan ora... Ayrılıq
çayıdı, adi su hövzəsi deyil...
Dayandırır
maşını sürücüm. Sərhəd dirəyinin
yanında şəkil çəkilməyini arzu edir. Təbii, yerinə yetirirəm. Qəribə
yol oldu bu yol – təbiətin gözəlliyi gözümə
görünmədi. Sıxıldım...
Ağrıdım... Qulaqcığı taxım bəlkə...
Ayarlamaq
istəyirəm zəng gəlir. Nömrəni tanımıram:
–
İradə xanım, mənəm Rahildi.
– Salam, salam. Biz
yaxınlaşırıq Naxçıvana, qismət olsa
görüşərik.
– Zəng
edim gömrüyə?
– Yox,
heç bir şey lazım deyil.
– Sabah orda tədbir
olacaq...
– Yox, bir təxminən
iki saata çatarıq sərhədə...
–
Yaxşı, görüşmək ümidiylə...
– Sağ
ol...
... Telefonu qapadıram, amma özlüyümdə fikirləşirəm
ki, “nə zəng”, “nə gömrük”. Neçə
ildi bu oğlanın şeirlərini çap edirəm,
heç soruşmamışam harda
çalışdığını, nə işlə məşğul
olduğunu...
... Benzindoldurma məntəqələrinin yanında
uzun-uzadı növbələr var. Neft ölkəsində
benzinə növbə – bu da bir təzad. Təbii
ki, səbəbini bilmirik. Ancaq mülahizələr...
... Ay aman, bu
da Culfa sərhədi. Vətən, doğma
torpaq, yurd? Yox, məni bu dəqiqə
sevindirən məqam başqa bir hissdi. Maşın
neytral zonadan keçən kimi əynimdəkiləri elə
çıxarıb tullayıram ki, heç Sevil
çadrasını belə ata bilməzdi.
(Ardı
var)
İradə TUNCAY
525-ci qəzet.- 2011.- 1 oktyabr.- S.10.