Şair ruhlu alim Xanəli Kərimli haqqında bildiklərim
və düşündüklərim
Hər
şagird, hər tələbə müəllim
ömrünün silinməz bir səhifəsidir. İllər
keçdikcə, zaman dəyişdikcə o səhifələr
şirin bir xatirə kimi sənin keçmişinə
çevrilir və sən zamanın axarında “itirdiyin”, yaddan
çıxardığın ömrün qayğılı, bəzən
də qayğısız anlarını o səhifələrdə
tapırsan. Onda ömür daha da bütövləşir, məzmunlu
və mənalı olur. Mən xoşbəxtəm ki,
ömrümün 60 ilindən çoxunu müəllimliklə
baş-başa yaşamışam və yaşımın
ixtiyar çağında da bu peşədən
doymamışam. Müəllimlik elə müqəddəs
peşədir ki, o, hər bir insanı, həm də bu peşəyə
vurğun olan, ona qəlbən bağlı ömür
yaşayanların özlərini də kamilləşdirir,
formalaşdırır, vaxtından əvvəl
“ağsaqqallaşdırır”.
45 ilə
yaxındır ki, Naxçıvan Dövlət Universitetində
çalışıram. Bu illərdə minlərlə tələbəyə
dərs demişəm. İftixar hissi keçirirəm ki, bu
gün Azərbaycan filologiya elminin ən qabaqcıl nümayəndələri
içərisində mənim yetirmələrimin öz yeri,
öz mövqeyi var. Bunları görəndə,
uğurlarına sevinəndə ürəyim dağa
dönür. Fəxr edirəm ki, əməyim hədər
getməyib, ömrümü mənalı yaşamışam.
Bir
vaxtlar tələbəm olmuş,
bugünsə Naxçıvan Dövlət Universitetində
çiyin-çiyinə
çalışdığımız filologiya
üzrə fəlsəfə doktoru, dosent, şair, Azərbaycan
Yazıçılar Birliyinin üzvü Xanəli Kərimli də mənim yaddaş səhifəmdə özünəməxsus
bir yer tutub. X.Kərimli
ötən əsrin 60-cı illərinin sonu,
70-ci illərin əvvəllərində APİ-nin
(indiki ADPU) filialı kimi
fəaliyyət göstərən Naxçıvan filialına
aparılan üçüncü qəbulun
nümayəndəsidir. Onlar 1969-70-ci tədris
ilində filiala qəbul olunanda
artıq filialın ikinci və üçüncü kurslarında tələbələr
təhsil alırdı.
Mən birinci kursda onlara “Ədəbiyyatşünaslığın
əsasları” fənnindən dərs deyirdim.
Onda, etiraf edim ki, Xanəli qrup yoldaşlarından o qədər
də fərqlənmirdi. Qrupda
çalışqanlığına, ictimai
işlərdə fəallığına görə çox da diqqəti
çəkmirdi. Bəlkə də, bu
xüsusiyyətlər onun şəhər
mühitinə, ali məktəb həyatına
hələ də alışa bilməməsindən,
düşüncəsində, təsəvvürümdə kök salmış kənd psixologiyasından
irəli gəlirdi. Amma zaman,
mühit və şərait getdikcə öz işini görürdü. Mən onu
da digər fəal tələbələr
kimi həyatın axarına qoşulduğunu, öz
üzərində işlədiyini görürdüm.
Xanəli birinci və ikinci
kursları filialda, üçüncü
və dördüncü kursları
APİ-yə dəyişilərək orada
başa vurdu. Bakı mühiti, elmi-ədəbi qaynarlıq onun da həyatında əbədi
və pozulmaz izini qoydu. Feyzulla Qasımzadə, Əbdüləzəl Dəmirçizadə
kimi akademiklərdən, İsmayıl
Şıxlı, Afat Qurbanov,
Məmmədhüseyn Təhmasib, Qusdan
Bağırov, Məmməd Məmmədov... kimi
tanınmış alim və qələm
adamlarından dərs alan Xanəli ali məktəbi fərqlənmə diplomu ilə bitirdi. Dövlət İmtahan
Komissiyası onu aspiranturaya
məsləhət görsə də, lakin
Xanəli ailə vəziyyəti ilə bağlı aspiranturaya gedə bilmədi, Nizami
adına Ədəbiyyat institutunun Cənubi
Azərbaycan ədəbiyyatı şöbəsinin
dissertantı kimi 1987-ci ildə “Cənubi
Azərbaycan demokratik ədəbiyyatında
hekayə janrının inkişafı (1941-1970)” mövzusunda uğurla namizədlik
işini müdafiə etdi.
Xanəli tərcümeyi-hal xarakterli
bir yazısında təhsili ilə
bağlı maraqlı fakt-lar qeyd edir. Bəlkə də,
bir çoxları bu
faktları yazmaz. Ancaq
Xanəli yazır. Bu da
onun mənəvi böyüklüyündən
irəli gəlir: “Orta təhsil illərində
bir dəfə də olsun
abırlı dərs oxumadım. Baxmayaraq ki, hər bir dərsliyim var idi. Birinin
vərəqini qatlamadım. Müəllimlərim nə
danışardılarsa, növbəti dərs mən də o danışılanları
danışardım. “3” aldığım gün
sevincimin həddi-hüdudu olmazdı. Rüb qiymətlərimiz oxunanda
uşaqların içində gizlənərdim... Məndə
kitaba, elmə dəli bir
həvəs onuncu sinfin
III rübündə başladı...”. Lakin
ali məktəbin ilk
semestrlərindən ancaq əla qiymət alaraq Dövlət Pedaqoji İnstitutunun filologiya
fakültəsini fərqlənmə diplomu
ilə bitirdi.
Xanəli Kərimli təyinat üzrə doğulub boya-başa
çatdığı Şahbuz rayonuna göndərilir və rayon
təhsil şöbəsinin 1973-cü il
16 avqust tarixli əmri
ilə Badamlısu qəsəbə məktəbinə
ixtisası üzrə müəllim təyin edilir.
O, 1973-1991-ci illər arasında Şahbuz rayonunda müəllimlik fəaliyyəti ilə
məşğul olur. 1991-ci ilin avqustundan Naxçıvan
Dövlət Universitetində yenicə nəşrə başlayacaq “Fikir” qəzetinin
redaktoru vəzifəsinə təyin olunur. Qəzetin ilk
nömrəsi 1991-ci il oktyabr
ayının 15-də işıq üzü
gördü. Təkcə universitet
həyatında deyil, eyni
zamanda Naxçıvan elmi-ədəbi
mühitində bir hadisə kimi qiymətləndirilən “Fikir”
qəzeti yeni bir ab-hava yaratdı. Qəzet az
bir zamanda geniş oxucu
auditoriyası, tələbə və müəllimlərdən
ibarət bir müxbir
heyəti yaratdı. Qəzetin birinci
nömrəsinin ikinci səhifəsində
o vaxt Azərbaycan ədəbiyyatı
kafedrasının işçisi, indi isə Əməkdar elm
xadimi, filologiya elmləri
doktoru, universitetin tədris
işləri üzrə prorektoru Hüseyn Həşimlinin mənimlə
müsahibəsi də dərc olunmuşdu.
Xanəli Kərimli 1996-cı ilə qədər bu qəzetin redaktoru oldu. Hələ o vaxtlar qəzet səhifələrində həm
redaktor, həm də bir
qələm adamı kimi
çıxış edən Xanəlinin oxucu
auditoriyası geniş idi.
Yadımdadır, qəzetin 1995-ci il saylarının iki
nömrəsində onun “Ağrı”
poeması dərc edildi. 90-cı illərin
ağrı-acılarını əks etdirən bu poema məzmun və ideyasına
görə diqqəti çəkdiyi üçün
mənim də iştirakımla universitetdə geniş
müzakirə edildi. Bu
da universitet həyatına,
tələbə auditoriyasına, müəyyən mənada, bir qaynarlıq gətirdi.
Xanəli redaktor işləyə-işləyə
mənim bilavasitə təşəbbüsümlə onu əvvəl saathesabı yolla,
rəhbərlik etdiyim “Azərbaycan ədəbiyyatı”
kafedrasına işə götürdük.
O, müəllim kimi orta məktəbdə xeyli
təcrübə toplasa da,
ali məktəbdə, geniş
tələbə auditoriyasında ilk
addımlarını məsuliyyətli atırdı. Hər bir mühazirəyə ciddi
hazırlaşan Xanəli çalışırdı ki, tələbələri razı salsın,
onların tələblərini ödəsin. Xanəli 1996-cı ildən 1998-ci ilə qədər
universitetin Beynəlxalq Əlaqələr
Şöbəsinin rəisi vəzifəsində
çalışdı. İndi isə Xarici tələbələrlə iş üzrə dekan vəzifəsindədir.
İşlədiyi müddətdə ondan
heç bir
narazılıq eşitməmişəm.Öz işinə həmişə
tələbkarlıqla yanaşan Xanəli
ikinci çağrış (2000-2005)
Naxçıvan Ali Məclisinin
deputatı seçildi, indi
Naxçıvan MR-in Əməkdar müəllimidir.
Mən Xanəli ilə təkcə müəllimlik
fəaliyyətimizlə bağlı birgə işləməmişəm.
Onunla həm də Naxçıvan
Dövlət Universitetində filologiya
üzrə fəaliyyət göstərən
ixtisaslaşdırılmış Müdafiə
şurasında da səkkiz ilə
yaxın birgə fəaliyyət göstərmişik. Bu müddət
ərzində keçirilən hər bir
müdafiə iclasında onun prinsipial mövqeyi, məzmunlu
çıxışları, ən başlıcası
davranış etikası çoxları kimi
məni də qane
edirdi.Çıxışlarındakı qərəzsizlik,
davranışında və əqidəsindəki təmənnasızlıq
Xanəlinin başlıca keyfiyyətlərindəndir.
Xanəli 80-ə yaxın və
bəlkə də çox elmi, ictimai, publisist məqalənin, Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatının
orta və ali məktəblərdə
tədrisi ilə bağlı metodik vəsaitin
müəllifidir.Artıq təkcə Azərbaycanda deyil, Türkiyə, İranda
da elmi-ədəbi ictimaiyyət Xanəlinin
imzasını tanıyır və qəbul edir.
Xanəli Kərimli həm də şairdir. 5 şeir
kitabının müəllifidir ki, bu kitablardan sonuncusu “Duyğularım, düşüncələrim”
adı ilə 2011-ci ildə İranda nəşr
edilib.
Şairlik ona doğulub tərbiyə
aldığı ailədən, kökdən gəlir. Xanəlinin
özü bu barədə
yazır: “Doğulduğum ailə kəndin
(X.Kərimli 1951-ci il noyabr
ayının 27-də Şahbuz rayonunun Mahmudoba kəndində
doğulub –Y.A) kasıb ailələrindən
biri idi. On bir nəfərlik ailəmiz
həm də kəndin ən böyük
ailəsi idi. ... bizim
ailə təbiəti etibarı ilə bütöv
bir “folklor məktəbi”
idi. Atamın elə bir
savadı olmasa da, çox təbli kişi idi. Bəzən özündən şeir qoşar, aydın
və səlis nitqi ilə deyərdi. Heç kəsə bənzəməyən təkrarsız
səsi var idi. O, eyni zamanda gözəl ney çalmaq qabiliyyətinə
malik idi. Hər
geçə bir nağıl, rəvayət,
əfsanə danışmasaydı yuxumuz
gəlməzdi.
Kənd içərisində “Aşıq Allahverdi” kimi ad çıxarmış əmimin də dağ çayı kimi təmiz,
ciyərdən gələn şaqraq səsi
var idi. Mən ilk dəfə “Aşıq Valeh
və Zərnigar”, “Aşıq Qərib”, “Abbas
və Gülgəz” dastanlarını əmimin dilindən və
ifasından eşitmişəm”.
80-cı illərdən bədii
yaradıcılığa başlayan Xanəlinin
ilk şeirləri hələ o vaxtlar ədəbi
ictimaiyyət tərəfindən maraqla
qarşılandı. İlk qələm təcrübələrindən
biri olan
“Toğluqayanın Məmməd Araza məktubu”
şeri sərhədlərin
açılmadığı bir
vaxtda – 1985-ci ildə Türkiyədə “Qardaş ədəbiyyatlar” dərgisində
yayımlandı və müəllifə hörmət gətirdi.
Bu gün Xanəlinin
bədii yaradıcılığı ilə bağlı
müxtəlif elm və sənət
adamlarının 70-ə yaxın məqaləsi işıq üzü görüb. Anar, Sabir Rüstəmxanlı,
Nizami Cəfərov ... kimi
tanınmış imzalar haqqında
ayrıca monoqrafiyalar yazan
fəlsəfə doktoru Sabir
Bəşirov Xanəli Kərimli
yaradıcılığı ilə bağlı “Xanəli Kərimli:
Bir ömrün
nağılı” adlı özünəməxsus dəyəri
olan monoqrafiya yazıb
və bu monoqrafiya “Qanun” nəşriyyatı tərəfindən
2011-ci ildə nəşr edilib geniş elmi ictimaiyyətə
çatdırılıb.
Xanəli Kərimli haqqında yazan
akademik İsa Həbibbəyli
haqlı olaraq bu qənaətdədir
ki “Xanəli Kərimli yeni
dövr Azərbaycan şeirində vətəndaşlıq
lirikasının əsas yaradıcılarından biridir”.
Əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Camal Mustafayevsə yazır: “Şair
Xanəli Kərimlinin gözəl poeziyası ilə şəxsiyyəti
təbiətən bir-birini şərtləndirir,
tamamlayır. Onun nəcib milli
ziyalılığı hər yerdə nəzərə
çarpır, mənəvi bütövlüyü,
halallığı, təmiz adı-zəhmətlə istedadın
vəhdətindən doğan keyfiyyətləri
yüksək dəyərləndirilir”.
Bu kimi
faktların sayını daha da artırmaq olar.
Mən Xanəlinin istər elmi
və istərsə də bədii
yaradıcılığını həmişə izləmişəm,
qənaətlərimi mətbuat vasitəsi ilə geniş oxucu
auditoriyası ilə bölüşmüşəm. X.Kərimli M.Araz sənətinin
ecazkar qüdrətindən
yaradıcılıqla bəhrələnmişdir. Ümumiyyətlə,
Xanəlinin bir sıra şeirləri
ideya-bədii dəyəri ilə geniş
oxucu kütləsinin qəlbini
ovsunlamışdı. “Zaman və mən”
şeiri bu baxımdan
diqqəti cəlb edir.
Zaman dəyirman
daşıdır,
Mən də buğda dənəsiyəm.
Ha qaçsam
da bu qovğadan,
Bir gün una dönəsiyəm.
Qovğasından qaçammıram,
Qapısını açammıram,
Mən ki, haqq-hesab
anmıram...
Axır dilə gələsiyəm.
Zaman mənə
nə veribdir?..
Mən zamana nə
vermişəm?..
Kimin kimdə
hesabı var?..
Bir gün vurub-böləsiyəm.
Qanun –qaydaynan gərək,
Hesabımız taraz gələ,
Hesab-kitab gedə-gedə,
Bir gün düşüb
öləsiyəm.
Söz sənətini
uca tutan, bunun haqq yolu
olduğunu dərk edən və çətinliklərdən
qorxmayan müəllif başqa
bir şeirində yazır.
Şair haqqın
yolçusudur,
Haqq yolu kəfən yoludur.
Kəfənin özü
biçənin
Yolu da Vətən yoludur.
X.Kərimli həm də bir
sıra xarici ölkələrdə
keçirilən beynəlxalq elmi, ədəbi,
ictimai tədbirlərdə də universitetimizi, geniş mənada
elmi-ədəbi mühitimizi layiqincə təmsil
etmişdir.
İndi Xanəli
Kərimli 60 illiyinin astanasında,
yaradıcılığının müdrik
çağındadır. Onu bu münasibətlə təbrik edir, yeni uğurlu
yaradıcılıq, geniş fəaliyyət
arzulayıram.
Yavuz AXUNDLU,
Professor
525-ci qəzet.- 2011.-
5 oktyabr.- S.7.