Nəfs

hekayə

Axşamdan xeyli ötmüşdü. Uşaqların bütün gün vurnuxduğu dolanbac, tozlu-torpaqlı kənd yollarından əl-ayaq çəkilmiş, ətrafa sakitlik çökmüşdü. Güldəstə həyət-bacanı süpürmüş, toyuq-cücəni hinə salmış, qapalağını bərkitmişdi. Qonşusu Tamaşa xalanın kürt düşmüş çil toyuğunu tülkü aparandan sonra gözü yamanca qorxmuşdu. Toyuq-cücənin yaxın həyətlərə dadanan bu şələquyruğa yem olmasından ehtiyatlanırdı. Ocağın gözünə atmaq üçün bir qucaq çırpı gətirmişdi. Örüşdən qayıdan mal-qaranı tövlədə rahatlayıb, altını təmizləmiş, yemini-suyunu vermişdi. Yanıbalalı Bəzək inəyini sağmış, üzlü süddən qatıq çalıb, qazanın üstünü bərk-bərk basdırmışdı. ...

Səhər tezdən su qırağından yığdığı təzə-tər pencərdən bişirdiyi xörəyi boşqablara çəkib süfrəyə düzdü. Təndirə yapdığı ətirli çörəkdən, yuxadan qalaqlayıb ortaya qoydu. Balalarını başına yığıb qarınlarını doyurdu. Sonra onları yatağına salıb arxayınlaşdı. Könlündən bürünüb yatmaq keçsə də, yerindən qalxdı. Bir neçə görüləsi işi vardı. Barmaqlarının ucunda otaqdan çıxmaq istəyirdi ki, sonbeşiyi, iki yaşlı Gülyazın səsinə geri döndü. Qızcığazın yuxuya getməsi ilə oyanması bir oldu. Mürgülü-mürgülü nəsə mızıldanırdı. Gülyazın nasazlığını düşündü: “Yəqin uşağa soyuq dəyib, yeməyi, yatmağı da azıb-çaşıb”. Artırmaya çıxdı. Qonşu qızı Validə ilə birgə köməkləşib ertədən bişirdiyi böyürtkən mürəbbəsini ləyəndən şüşə qablara boşaldıb çardağa yığdı. Taxçalara düzdüyü yarpaq tutması və şorabalara, əncir riçalına, torbalardakı tut, xurma qurusuna nəzər saldı. Qışa tədarük gördüyünə, bu gün-sabah qapını alacaq soyuq fəsil üçün balalarına az-çox azuqə hazırladığına görə sevindi. Çardaq çox sərin idi. Üşüdüyünü hiss elədi. Küpədə saxladığı yağı götürüb pillələri ehmalca endi. Nəzərləri dünən mal nobatına gedib yağışa-çiskinə düşmüş böyük oğlu Əhmədin qapalağın ağzında atılıb qalmış qaloşlarına dikildi. Ərinməyib rezin ayaqqabıları yerdən qaldırdı, zığ-palçığını yudu, çəpərin yanındakı iri çaydaşının üstünə qoydu. Yalın başında, iki gözdən ibarət evdə yaşayan Güldəstənin ailəsi kənddə ən kasıb ailələrdən sayılırdı. Yenə əri Məmmədin sağlığında dolanışıqları babat idi. Yük maşını sürən Məmməd ağır yol qəzasında öləndən sonra ailənin bütün qayğıları Güldəstənin çiyinlərinə düşmüşdü. Evin həm kişisi, həm arvadı olmaq, doğrudan da, çətin idi. Cavan və sağlam ərinin itkisi Güldəstəni yandırıb-yaxmış, əlini hər yerdən üzmüşdü. Bəlkə də qürurlu, mərd olduğuna görə onu lap çox sevmişdi. İndi dörd uşaqla damın altında başsız qalmış, tənha gecələrdə Məmmədin vaxtsız-vədəsiz ölümünə o ki var göz yaşı axıtmışdı. Qonşu arvadları, qohum-əqrəba yığışıb ona təsəlli vermiş, necə deyərlər, qaradan çıxmağı məsləhət görmüşdülər. Çəpər qonşusu, ağbirçək Telli xala sinəsini irəli verib demişdi: “Bir sənin başına gəlməyib ha, nə birinci, nə də axırıncı deyilsən. Odur hey, Tamaşanın qızı Səkinə vur-tut üç ilin gəlini oldu. Olacağa çarə yoxdu, Allah səbr versin, qızım”. Güldəstə indi bütün bunları yada salır, çətin anlarında, ailəsinin yavanlığı olmayanda dadına yetənləri, xeyirxahlıq edib kömək göstərənləri xatırlayırdı. Ailəsinə ən çox əl tutan, son ümid yeri – təkcə qardaşı Səftər idi. O, özü elə də böyük imkan sahibi olmasa da, dayı borcunu yerinə yetirib atasız qalmış uşaqlara tez-tez baş çəkir, dərd-sərindən xəbərdar olurdu. Elə keçən şənbə payızlıq buğdadan dəyirmanda üyütdürdüyü iri un çuvalını bacısının qapısında düşürüb, Güldəstəni sevindirmişdi. Qarşısına çıxan on dörd yaşlı Əhmədə: “Bacıoğlu, hazırlaş, səni avtoçilingərlik kursuna yazdıracağam, əlin çörəyə çatsın,” – deyib getmişdi. Dayısının bu canıyananlığı, Əhmədi bir yana çıxarmaq barədə düşünməsi Güldəstəni əməlli-başlı kövrəltmişdi. Fikirləşirdi ki, oğlu yaşıdı olan kənd cavanları kimi dəhrədən, beldən, oraqdan yapışmaz, əlləri qabar bağlamaz, bir sənətin qulpundan tutar: Bu xəyalların içində ikən birdən qulağına taqqıltı səsi gəldi. Əvvəl elə düşündü ki, yuxuludur, onu qara basır. Ayaq səsləri, hənirti yaxınlaşdıqca ürəyinə şübhələr, qara-qorxu dolmağa başladı. Gecənin yarısında onun həyət-bacasına kim girə bilərdi? Yorğanı üstündən atıb yatağından qalxdı. Uşaqlar oyanmasın deyə, barmaqlarının ucunda yeriyərək pəncərəyə yaxınlaşdı. Tül pərdəni ehmalca aralayıb ətrafa boylandı. Gözünə qaraltı göründü və bir anda yoxa çıxdı. Sonra tövlənin qarşısında iki kölgə peyda oldu. Başı papaqlı, ayağına uzunboğaz çəkmə geymiş, iri gövdəli, yöndəmsiz kişi əlindəki tüfəngi havada yelləyərək tövlədən çıxıb qoyunları qabağına qatan cavan oğlana göstəriş verir, onu tələsdirirdi. Güldəstə həyət qapısının kilidini qırıb tövləyə girmiş mal-qara oğrularını görəndə damarında qanı dondu. Nə edəcəyini bilmirdi. Evinin ruzi-bərəkətinə göz dikən talançıların qarşısını necə alsın? Götür-qoy etməyə macal yoxuydu. Xələtini əyninə geyib, güllü şalını başına doladı, başmaqlarını ayağına keçirib həyətə endi. İns-cins gözə dəymirdi. Qapısı taybatay açıq qalmış tövlədən aparılan heyvanların ayaq izləri açıq-aydın sezilirdi. Yüyürərək darvazadan çölə çıxdı. Özünü oğrulara çatdırıb heyvanları geri qaytarmaq istəyirdi. Nankor, başqasının varı-mülkü hesabına ömür-gün sürənləri dodağının altında o ki var söyüb-yamanlayırdı: “İşə bir bax, nə qədər yaramaz olasan, onun-bunun həyətinə xəlvətcə dürtülüb oğurluq edəsən. Kasıb balasının boğazına şərik çıxasan”.

Qoyun-quzunu qabağına qatıb aparanlar isə Güldəstəni xeyli arxada qoymuşdular və bu talesiz qadının onları qarabaqara izləməsindən xəbərsiz idilər. Güldəstə yalın başından çayın kənarınadək uzanan torpaq yolla gedir, necə deyərlər, hirsindən dişi bağırsağını kəsirdi. Əvvəlcə düşünürdü ki, bu quldurların dalınca gedib onların yerini-yurdunu öyrənsin və polisə bildirsin. Bəlkə, bu minvalla istəyinə çata. Tez də fikrindən daşındı, az qala özünü qınamağa başladı: “Sənin nəslində polisə, milisə gedib, şikayət edən olmayıb. Dul arvadsan, ailən başsız qalıb, sənə belə şeylər yaraşmaz. Bir də ki, bu işin düşər-düşməzi olar, fırlanıb-dolanıb öz başında çatlar. Yazıq, köməksiz balalarından hayıf çıxarlar. Onları qoru, axı, bu haqsız dünyada sənin kimin var?” Gecənin qaranlığında üzüaşağı yolla irəliləmək elə də asan deyildi. Sakit-sakit axan çayın qamış basmış, çala-çuxurlu sahili ilə gedir, kol-kosa ilişirdi. Birdən ayağı iri bir kötüyə dəyib zərblə yerə çırpıldı. Ağrıdan qışqırıb ufuldamağa başladı. Üz-gözü sıyrılmış, sağ dirsəyi bərk əzilmiş, dizləri göynəyirdi. Qarğış eləməkdən özünü saxlaya bilmədi. Qoyunları haraylayıb aparan oğrular qəfil qışqırıq səsinə geriyə dönüb ətrafa boylandılar. Bir kölgə kimi onları izləyən qaraltını görəndə bir anlıq özlərini itirdilər. Düşündülər ki, gecənin bu vədəsində tənha qadın buralarda nə gəzir? Yoxsa, bizim əməlimizdən xəbərdar olduğu üçün arxamızca gəlib? Güldəstə heyi-hərəkəti qalmasa da, qamətini düzəldib üst-başının toz-torpağını çırpdı, iki-üç addım irəlilədi. Əliçomaqlı kişinin ona tərəf yeridiyini görüncə canına üşütmə düşdü. Bu yekəpər, eybəcər adama zəndlə baxdı. Zülmət gecədə üz cizgilərini sezmək çətin olsa da, çalpapaq kişinin çənəsindəki dərin çapıq gözündən yayınmadı. Birdən qeyri-iradi:

– Ay aman bu ki Çapıq Məhərrəmdir! – deyə var gücü ilə çığırdı.

– Arvad, sən kimsən? Kimin külfətisən?

– Çapıq Məhərrəmin kor-kobud səsi gecənin qaralığında əks-səda verdi.

– Kimin gözünə kül üfürürsən, yoxsa məni tanımırsan?

– Bu sözləri deyən Güldəstənin qorxu-hürküsü sanki əriyib yoxa çıxmışdı: – Kimin evini taladığını yaxşı bilirsən, özünü tülkülüyə vurma! Qabağına qatdığın doqquz baş heyvanı Məmmədin yetimlərinin boğazından kəsmisən, namərd oğlu namərd, nəfsinə yiyəlik eləyə bilmirsən, belə vicdansızlıq, tamahkarlıq olar? Təxminən on il əvvəl baş vermiş hadisə Güldəstənin gözü önündə canlandı. Gor qonşuları, əri cavan ikən ağır xəstəlikdən vəfat etmiş, bir çətən külfəti olan Səlimənin iki inəyini oğurlayıb satmış Məhərrəmin bu alçaq hərəkətinə dözməyən Məmməd onu tapıb kənd içində üzünə tüpürmüş, nakişi adlandırmışdı. Sonralar oğurluq şakərindən əl çəkməyən Məhərrəmi tutub dama basmışdılar. Bir neçə il cəzasını çəkib qayıtmışdı. Türmədən ona yadigar qalan isə üzündəki dərin çapıq idi. Kənddə danışırdılar ki, arvad-uşağa sataşdığına, kasıb-kusubun malını apardığına görə “vorzakonlar” Məhərrəmi məhbəs qanunları ilə cəzalandırmışdı. Amma bu da ona dərs olmamışdı. Güldəstə ona daşın haradan dəydiyini indi bir daha başa düşdü. Hər cür naqislik, dələduzluq, müftəxorluq boyuna biçilmiş bu yaramaz vücud onun qarşısında idi. Odur ki, dişinin dibindən çıxanı onun sifətinə yağdırmağa başladı:

– Sən də adını kişi qoymusan, hələ bir başında papaq da gəzdirirsən? Məmməd sağ olsaydı, bu qələti eləyə bilməzdin, dərinə saman təpərdi. Əlinə girəvə keçib, fürsət tapıb bizdən hayıf çıxırsan. Onun-bunun hesabına yaşamaqdan nə vaxt əl çəkəcəksən? Xalxın malını-mülkünü qarət etməkdən doymursan? Hələ bu cavanı da yolundan çıxarıb yaramaz işlərə qoşmusan. Güldəstə dərindən nəfəs alıb səsinə ara verdi və oğruların qarşısına keçib daha qətiyyətlə:

–Amma balalarımın boğazından kəsdiyin bu heyvanları basıb yeyə bilməyəcəksən. Göydə Allah var. Qaytar balalarımın qoyun-quzunu,- dedi. Çapıq Məhərrəm o biri əlindəki qoşalülə tüfəngi silkələyib amiranə tərzdə:

– Aaz, boş-boş danışma, səsini kəs, keçinin buynuzu gicişəndə başını cobanın çomağına sürtər. Zənən xeylağı olmağına baxmaram, ha! Yolumu kəsmə, evinə qayıt, get yetimlərinə yiyəlik elə.

– Qorxmursan ki, yetimlərin ah-naləsi səni tutar. Sənin bu hərəkətin Allaha da, bəndəyə də xoş getməz. Gəl bu daşı ətəyindən tök!

– Güldəstənin səsi titrədi, lakin tez özünü ələ alıb:

– İstəyirsən atəş aç, ya başımı kəs! O heyvanları ancaq meyitimin üstündən apara bilərsən. Qarşısındakı qadının cəsarətini, dönməzliyini, ölümdən belə qorxmadığını görən Çapıq Məhərrəm bir addım geri çəkildi. Ürəyindən nələrin keçdiyini bir Allah bilirdi. Deyəsən, heç belə vəziyyətə düşməmişdi. Güldəstənin inadı qarşısında duruş gətirə bilmədi. Əzazil, zalım, yırtıcı xislətinə görə hamının çəkindiyi, üz-göz olmaq istəmədiyi bu yalquzaq sanki rəhmə gəlmişdi.

O, əlindəki zorba çomağı yerə tullayıb xırıltılı səslə:

–Götür apar, sox gözüyün giləsinə! İt aparan olsun! lll Bu payız gecəsi yaşadıqlarımı kaş Allah ömrümə yazmayaydı. Haram tikə ilə böyüyüb müftəxorluqla dolanan, başqasının malına-puluna qənim kəsilən bir nadürüstün əliylə qətlə yetirilərdim. Səssiz-səmirsiz gecənin zülmətində canımı elə alardılar ki, heç bir tikəm də ələ düşməzdi. Onda binəsib balalarım kimin ümidinə qalardı? Güldəstə bütün bunları düşünə-düşünə gəldiyi yolla geri qayıdır, qoyun-quzunu haylayıb evinə aparırdı. Tikan kollarının daladığı, qanatdığı ayaqlarına, sıyrılıb göynəyən dizlərinə fikir vermədən yeriyir, darvazası açıq qalmış, körpə balaları mışıldayan isti ocağına tələsirdi. İşdən-gücdən yorulub yatmış doğma kəndinin sükut anları da gözəl idi. Güldəstənin bəxtindən buludların arxasından ay doğmuş, ətrafı işıqlandırmışdı. Bədirlənmiş, parlaq ay tənha qadının başı üstündə cövlan edərək onunla qoşa addımlayırdı...

Zemfira MƏHƏRRƏMLİ

525-ci qəzet.- 2011.- 18 oktyabr.- S.7.