ORALARDA
KİMLƏR VAR: CENGİZ DAĞCI
Öncə
bir xəbər
Görkəmli
Kırım-tatar ədibi Cengiz Dağcı vətən
torpağına tapşırılıb.
YAZIÇININ DOĞMA KƏNDİ
QIZILTAŞDA KEÇİRİLƏN DƏFN MƏRASİMİNƏ
TÜRKİYƏDƏN 200 NƏFƏRLİK YÜKSƏK SƏVİYYƏLİ
NÜMAYƏNDƏ HEYƏTİ QATILIB
Bu il sentyabrın
22-də Londonda dünyasını dəyişən görkəmli
tatar yazıçısı və azadlıqsevər ictimai
xadim Cengiz Dağcının cənazəsinin doğma kəndində
dəfn edilməsi üçün Türkiyənin xarici
işlər naziri Ahmet Davutoğlunun Ukrayna hökumətinin
nümayəndələri ilə apardığı
danışıqlar uğurla nəticələnib.
Yazıçının cənazəsinin, onun 71 il öncə
ayrıldığı Qurzuf yaxınlığındakı
Qızıldaş kəndində dəfn edilməsinə icazə
alınıb.
Cənazə
oktyabrın 2-də Kırıma gətirilərək,
Türkiyə Dəyanət İşləri başkanı
professor Mehmet Görmezin imamlığı ilə Akmescid
(Simferopol) Kəbir məscidində qılınan cənazə
namazından sonra Qızıltaş kəndində
aparılaraq, torpağa verilib.
Dəfn mərasimində
Türkiyədən 200 nəfərlik bir heyət iştirak
edib. Bu heyətdə Türkiyənin xarici işlər naziri
Ahmet Davutoğlu, professor Mehmet Görmez, Böyük Birlik
Partiyası genel başkanı Mustafa Destici, partiyanın
keçmiş sədrləri Hasan Celal Güzel və Mehmet
Sağlam, TİKA Başkanı Serdar Çam, Böyük
Birlik Partiyasının keçmiş sədri mərhum Muhsin
Yazıcıoğlunun xanımı Gülefer
Yazıcıoğlu, professor İlber Ortaylı, millət vəkilləri,
universitetlərin rektorları, ziyalılar və
yazıçılar, Kırımdan Türkiyəyə
köç etmiş ailələrin övladları təmsil
olunublar.(525-ci qəzetdən)
CENGİZ DAĞCI KİMDİ?
1920-ci ildə
anadan olan romançının uşalığı
qıtlıq, yoxsulluq, Rus imperializminin zülmü və
basqısı altında geçdi. Çətin bir həyat
mücadələsindən sonra savaş illərində
Krımı tərk etmək məcburiyyətində qaldı.
Xalqının yaşadığı böyük
acıları hüzn dolu kitablarda anlatdı. Türkiyəni
heç görmədiyi halda bütün ƏSƏRLƏRİNİ
‘ANAMIN DİLİ’ dediyi Türkiyə türkcəsi ilə
yazdı. İlk kitabı “QORXUNC İLLƏR” 1956-cı ildə
çıxdı. Ardından “YURDUNU İTİRƏN ADAM,”,
“ONLAR DA İNSANDI”, “O TORPAQLAR BİZİMDİ” və sairə
və sairə...60 ildir Türkiyə Türkçəsi ilə
yazan böyük romançı, Türk ədəbiyyatına
30-a yaxın əsər bəxş etmişdir.
“Yurdunu
itirən Adam” minlərcə Krım Türkündən
biriydi. Yurdunu itirmiş, amma dilini, adətini, ümidini,
idealını və inancını əsla itirməmiş. Bu
üzdən böyüdü, devləşdi, əfsanələşdi.
Həyatı çətin idi. Ən ağır işlərdə
çalışırkən yazdı.
(
Keçdiyimiz günlərdə türk dünyasının
böyük bir yazarı da haqqa qovuşdu.Bu yazı da olsun ona
bizim vida borcumuz.Bu arada araşdırmaçı-yazar Əli
Şamil bəyin elə bu qəzetdə çap etdirdyi
yazı üçün bir oxucu kimi ona sağ ol deyirik).
Mən bu
gözəl yazar haqqında ilk dəfə Türkiyənin
Kültür və Turizim Bakanı Atilla Koçun bir səfər
zamanı yazıçının evinə getdiyi və Onu,
qürbətdəki tatar yazarı Çingiz
Dağcını Türkiyəyə dəvət etdiyini
oxudum. Xəbərdə deyilirdi: “Kültür və Turizm
Bakanı Atilla Koç Dünya turizm Fuarı
üçün getdiyi Londonda Krımlı, tatar yazar
Çingiz Dağcını gecə yarısı evində
ziyarət edib.( !!!!!!!!!!!!. Nidalar mənimdir).
Bakan
Koç Türkiyəni heç görmədiyi halda
bütün kitabları Türkiyə türkcəsində
Türkiyədə yayınlanan Çingiz
Dağçının ziyarət etmiş və demiş:
“İllər öncə “Onlar da insandı”
kitabınızı oxumuşam və mənə çox
böyük təsir bağışlayıb”.
Çin səfərindən
dönərkən Londona gələn Atilla Koç gecə
yarısı az vaxtı olsa da Vimbeldon yaxınlarında
yaşayan yazar Dağcını ziyarət etmiş və bu ziyarətə
sırasında İstanbul Millət Vəkili Hüseyn Bəsli
və Londonda yaşayan Türk şair Mevlut Çeylan da orada
olmuşdur.Bakan Koç Çingiz Dağcıya “Onlar da
insandı” adlı kitabının “Varlıq” yayın evində
çıxdığını xatırladaraq, ‘Badam
budağına asılı bəbəklər’ romanını
oxuduğunu da söyləmişdir.Çingiz
Dağcını Türkiyəyə və Krıma dəvət
etməyi də unutmayan Bakan Koç: “Kitablarınızı
oxuyan insanlar heç getməmiş olduğunuz Türkiyədə
də sizi görmək istərdi. Sizi Türkiyəyə dəvət
edirik.”
Bakan
Koçun söylədiklərindən çox məmnun olan
Çingiz Dağçı da “Mən nə günah işlədim
ki,bir Bakan mənim evimə ziyarətə gəlir.”-deyə
zarafat etmişdir. Və Dağcı sonra əlavə
etmişdir: “Evimdə ilk dəfə bu qədər
türkü bir yerdə qonaq edirəm.”
Söhbət
zamanı ilk kitablarının redaktoru olan tanınmış
şair Ziya Osman Sabanın zəhmətini xatırladan
Dağçı, kitablarını Türkiyə türkcəsində
çap olunmasının ardından özü-özünə
: “Dağcı sən artıq Türkcənin və Türkiyənin
yazarısan”-deyərək bütün əsərlərinin
türkcədə yazdığını ifadə
etmişdir.Bir saata yaxın Atilla Koçla söhbət edən
yazar Çinciz Dağçı Bakan Koçun Türkiyəyə
dəvətini sağlığı üzündən qəbul
edə bilməyəcəyini söyləmişdir”.
Və daha
sonra mən internet üstündən bu yazarın taleyi ilə
maraqlandım və bu da ona gətirib çıxardı ki,
hörmətli nazirin dəvətindən sonra Türkiyədə
onun haqqında oxuculardan tutmuş ədəbiyyatçılara
qədər hər kəs maraqlanmağa başladı və mən
həmin maraqların da ardınca gedib, bu gözəl yazar
haqqında bir çox bilgiləri əldə etdim.
“Krım
Türklərinin dramını romanlaşdıran və
bütün əsərlərini Türkiyə Türkcəsiylə
yazan dünya çapındakı böyük yazar Çingiz
Dağcını Türkiyədə görmək istəyirik.”-deyir
oxucular.
Çingiz
Dağcı 1940-cı illərdə sürgün olunduğu və
yaşamağa məcbur olduğu İngiltərədən
Türkiyəyə gəlmək istəmiş, ancaq bu arzu geri
çevrilmişdi. Sənət aləmi ürəyi Türkiyə
sevdasıyla dolu olan bu nəhəng ( İstanbul türkcəsində
(DEV) yazıçının Türkiyəyə gətirilməsini,
qırılmış qəlbinin sarınmasını,
haqqında böyük tədbirlər görülməsini və
oxucularla görüşməsini tələb etmişlər.
Bu həsrət bitsin demişlər.
Bu
maraqlı hadisə ilə bağlı bəzi fikirləri sizlərlə
də bölüşmək istəyirik.Bu fikirləri almaq
üçün internetdə bir adres açılmış və
oxucular öz fikirlərini oraya göndərmişdir.Bu sahədə
çox aktiv olan türk oxucuları həqiqətən az
zaman içərisində aşağıdakıları yazmışlar.
lll
Yazar Mehmet
Nuri Yardım :”Çingiz Dağcı həsrəti.
Cengiz
Dağcıya Dəvət” başlıqlı yazıma
oxuculardan səs gəldi. Bu məsələnin bu qədər
həyəcan doğuracağını heç
düşünməmişdim. Və bu çox sevindirici bir
haldır. Hərkəs, romançımızın Türkiyəyə
gətirilməsi üçün nələr eləyə biləcəyini,
üstünə hansı işlər düşə biləcəyini
soruşur.Hər halda məsələni gündəmdə
saxlamağımız vacibdir.Romançımızın əsərlərini
yayımlayan “Ötükən” nəşriyat, bu məsələni
çox gərəkli hesab edərək TYB Başkan
Yardımçısı Ali Ural da bunun vacib olduğunu
vurğulamış, Dağcının Türkiyəyə gətirilməsi
üçün idarə heyyəti ilə birlikdə əllərindən
gələni eləyəcəklərini söyləmişdir.Telefonla
arayan və məktub yazan oxucular, “Düşüncənizə
və yazdıqlarınıza dörd əlli “hə”
deyirik.Anadolunun üzü ağ topraqları hər zaman
Krım Türklərinin xəyalı olmuşdur. Çingiz
Dağcı, Türk dünyası üçün bir dəyərdir.
Sağlığında da qiymətini bilməliyk”- deyən
İstanbul Krım Türkləri Dərnək Başkanı Cəlal
İçdən bir məktub aldım. İç məktubunda
deyir: “Yeni Çağ” qəzetində, Çingiz
Dağcı ilə bağlı yazınızı oxudum,
çox xöşbəxt oldum.Bildiyiniz üzrə Türkiyəmizdə
6-7 milyon civarında olduğu söylənən Krım
Türkləri çeşitli şəhərlərə
yayılmışdır. Dərnək sayısı 30
civarındadır. Mən Cəlal İç, İstanbul
Krım Dərnəyinin 1993-cü ildən bəri başqanlığını
aparıram.Dağcını Londonda ziyarət etmişdik. Kəmal
Çapraz, Almaniya Krım Dərnək Başkanı Rafət
Karanlık və Londonda Mustafa Kökər ilə yanına
getdik.Romançımız, söhbət əsnasında
Türkiyəyə gəlmək üçün təşəbbüs
etdiyini, amma Türk Konsulluğnda ‘Sənin Türkiyədə
akraban varmı?’ deyə sorulduğunu söylədi. O da : ‘yox
orada bir tanıdığım yoxdur”- demiş. Və
Türkiyəyə gəlişi üçün izn verilməmiş.
Çinciz Dağcı mənə: “Konsulluqdan
çıxdıqdan sonra binanın qarşısındakı
parkda oturdum. Türkiyədə hərkəsin mənə əqraba
olduğunu sanırdım,- deyərək çox
üzüldüyünü anlatdı. Onun bu sözlərindən
sonra biz bir-birimizin üzünə baxdıq, deyəcək bir
sözümüz yox idi.
Dağcı,
buna baxmayaraq hər gün Türkiyə radiolarını dinləməkdən
yorulmurmuş.Türkcə yazaraq Türkiyəyə sevgisini və
həsrətini heç bir zaman itirməmiş, bütün
Krımlılar kimi. “Krımda yaşayan Krım Türklərinin
öz vətənlərində artıq yox olma təhlükəsi
var.Siz öz yazılarınzda bu məsələni həmişə
gündəmdə tutursunuz,buna görə sizə təşəkkür
edirəm,- deyib böyük yazıçı”- türk qəzetçisinə.
lll
Cengiz
Dağcı neyçin bu qədər dəyərlidir?
Çünki Rusların Krımdaki qətliamlarını
romanlaşdırmışdır. Edilən zülümləri,
çəkilən acıları, yaşanan sürgünləri
anlatmışdır. Bugün Ortadoğuda yaşasaydı
İsrayılın Qanadakı vəhşiliklərini
dastanlaşdıracaqdı.Televiziyalarda və qəzetlərdə
gördüyümüz qumlar üzərindəki əmzikli bəbəklərin
hekayəsini yazacaqdı. Yaxşı,bunu məhz o
insanlarmı qələmə almalıdır ki,onlar hər
hansı bir xəttlə bu işə bağlıdırlar?
Xeyir.Orada vəhşicəsinə doğranılan bizim
yavrularımız. Hətta gizləndiyi yerlər belə onlar
məzar olur.Həyata başlarkən vidalaşmaq məcburiyətində
qalan körpələr, yavrularına sarılaraq ölən
analar, oyuncaqlarına doyamayan çocuklar bizim.
Hardasınız ey dünyanın yaxşı insanları!!! Ətrafınızda
baş verən bu vəhşilikləri
görmürsünüzmü?
Ortadoğuda
bəbəklərin qanı axır. Dünya seyirci. Ərəblərin
hər şeyi var, amma bu gün çəkdiklərini
romanlaşdıracaq Cengiz Dağcıları yoxdur. Bax, məhz
buna görə Cengiz Dağcı mənim gözümdə
daha da böyüyür.
Mehmət
Nuri Yardımın “Cengiz Dağcıya dəvət”
yazısından :
“Doğulduğum
Görfəz qəsəbəsinin və uşaqlıq illərimin
keçdiyi Qızıldaş kəndinin gənclərinin
söylədikləri bir türkü gəlir ağlıma:
Küçə
boyu gəzərdi adam
Gəzərdi
piyadə
Nə anan sevər,
nə baban sevər
Məndən ziyadə.
Uşaqlıq illərimdən
bəri ruhumun dənizi sahilində mənə bir aşina oldu gözəl Türkiyə. Mən o gözələ baxa-baxa əsərlərimi
Türkcə yazmaya bilməzdim.Başqa bir dildə də yazmazdım. Türkiyəni görmək, romanlarımı
oxuyan oxucularla üz-üzə oturub danışmaq. Bundan
daha böyük bir xöşbəxtlik ola bilməzdi.”
Belə bir ovqatda
böyümüş Cengiz
Dağcı.Krımlı yazar
Cengiz Dağcı.1999-cu ildə
mənə göndərdiyi
məktubda Türkiyə
eşqini yuxarıdakı
kimi ifadə edirdi.
CENGİZ DAĞCInın
son günləri
Bu yazı yazılanda Cengiz Dağcı 86 yaşındaydı. Londonun Uimbildon
bölgəsində, həm
vətənindən, həm
də sevdiyi ölkə Türkiyədən
uzaqda, yalnız yaşayırdı. Evini İlesam,
Türkiyə Yazarlar Birliyi və Türkocağının verdiyi
ödüllər bəzəyir.
Amma sol çevrələr onu görmək istəmədi.
Çünki romanlarında totalitar
rejimi çox hirslə tənqid edir, zülmü lənətləyirdi.Suçu (!) böyükdü. Zira soydaşlarının,
dindaşlarının dramını,
incidliyini, yurdsuz qalışını yazmışdı.
Bu əfv edilə
bilir bir qəbahət (!) deyildi.
İnkar
olunan Dağcı, yüzminlərcə oxucusunun
gönlündə taxt
qurdu. İngiltərədə yaşasa da
ağlı Krımda,
qəlbi Türkiyədə
oldu. Ürəyindəki sevgini kəlmələrlə
romanlarına, hekayələrinə,
xatirələrinə tökdü.
Türkiyə və Türkcə sevdalısı,
amma ölkəmizi heç görmədi. Əski Kültür Bakanı
İstemihan Talay tərəfindən dəvət
edildi, bir şey çıxmadı.İndiki
Atilla Koç görəsən romançımızı
Türkiyəyə gətirə
biləcəkmi?
Əsərlərini Türkiyə
Türkçəsiylə yazan,
Türkiyəni Krım
kimi vətən bilən böyük yazar üçün bu bir istək,
bir vicdan borcudur. Yazarın 1940-cı ilərdə
ölkəmizə gəlmək
istədiyi, ancaq bu tələbin rəddedildiyi danışılır.Bu
rəvayət doğruysa,
dəvət ilə qırıq gönlü ovutmağımız üçün,
60 il öncəki xata təkrar edilməməlidir.O Türkiyənin
dağına, daşına
həsrət, bayrağına,
toprağına sevdalı,
suyuna, bulutuna vurğun. Çingiz Dağcıya Türkiyədən
salam yollarkən,
sizi onun “Türk çiçəkləri”
adlı yazısıyla
tanış edirəm:
CENGİZ DAĞCIDAN BİR ETÜD
: TÜRK ÇİÇƏKLƏRİ
“Türkcə isimlərini bilmədiyim iki çiçək əkdim
üç il qabaq qarşıdakı çəpərin dibinə. Çiçək satanın dediyinə
görə Türk çiçəkləriymiş. Türkiyədən gətirilib. Yerdən yarım metrə yüksək, əğrəltiləri
xatırladan tünd yaşıl yarpaqları arasındakı budaqların
ucunda bir zurnanı xatırladan pəmbəmsi, qızıl
baxçamın ən
gözəl yerinə
əkdim. Geçən ilin yazı ilk kəz çiçəklədilər.
Çiçəyin ismini öyrənirəm
deyə tanıdığım
insanlardan soruşdum.
Bilən
olmadı. Nə
olsun ki,bu
vacib deyil. Əsas olur ki,çiçəklər
Türk çiçəyi;
bu mənə bəs eləyirdi.Yaz boyu hər axşam
suladım, üzərlərinə
əyilərək oxşadım;
oxşarkən qohumuq,
qardaşıq deyə
fısıldadım belə
çiçəklərə. Gecələri ayaz oldu; bəzən çox qorxulu şaxtalara dözdü. Səhər tezdən
baxçaya çıxdığımda
çimlik, gümüşü
günəş şüaları
ilə örtülürdü
bəzən və mən onlara – türk çiçəklərinə
baş əyirdim.Soyuğa
dözümlü olduqlarını
bildiyimə baxmayaraq, üzərlərini saman çöpləriylə örtürdüm.
Kim bilir, gecənin bir aəlmində ayaz vurar onları-deyə
qorxdum.Ya da qar yağar,-
düşündüm.Üşüməsinlər
mənim Türk çiçəklərim...”
Tofiq ABDİN
525-ci qəzet.- 2011.- 22 oktyabr.- S.23.